Republika Federalna Niemiec - ustrój polityczny - opracowanie

I. Głowa państwa

Sposób powoływania
Prezydent federalny wybierany jest przez Zgromadzenie Federalne, które tworzą deputowani do Bundestagu i taka sama liczba deputowanych do parlamentów krajowych. Decyzja musi zapaść bezwzględną większością głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia. Dopuszczalne są dwie tury głosowania, jeżeli żadna z nich nie wypadnie dla któregoś z kandydatów pomyślnie, przeprowadza się trzecie głosowanie, w którym decyduje większość zwykła. Kadencja trwa 5 lat, bezpośrednio prezydent może sprawować swój urząd przez dwie kadencje, co oznacza, że istnieje możliwość kolejnego wyboru w przyszłości.

Obowiązki i kompetencje
Akty normatywne wydawane przez prezydenta to zarządzenia, dekrety lub obwieszczenia. Do jego uprawnień należy także wykonywanie prawa łaski w przypadkach indywidualnych. Prezydent reprezentuje RFN w stosunkach zewnętrznych, zawiera i ratyfikuje umowy międzynarodowe, mianuje i odwołuje sędziów związkowych. Nie posiada on jednak inicjatywy ustawodawczej, dysponuje jedynie prawem weta ustawodawczego. Nie ma także prawa wydawania rozporządzeń z mocą ustawy. To zadanie zostało powierzone szefowi kancelarii prezydenta (Federalnego Urzędu Prezydialnego) w randze sekretarza stanu. Jeśli prezydentowi nie odpowiada kandydatura kanclerza, może rozwiązać parlament. Posiada prawo mianowania ambasadorów i konsuli.

Organizacja i struktura
Jego konstytucyjna pozycja została określona jako prezydent-arbiter oraz „strażnik konstytucji”

Relacje z innymi podmiotami systemu politycznego
Wszystkie akty prezydenta wymagają kontrasygnaty kanclerza i właściwego ministra, z wyjątkiem rozwiązania Bundestagu oraz powołania kanclerza. Jego akceptacji wymaga natomiast regulamin wewnętrzny rządu federalnego, nie może jednak uczestniczyć osobiście w jago pracach. To zadanie zostało powierzone szefowi kancelarii prezydenta (Federalnego Urzędu Prezydialnego) w randze sekretarza stanu. Zwyczajowo w momencie przejęcia obowiązków głowy państwa rezygnuje on z członkostwa w partii albo je zawiesza. Bundestag lub Bundesrat mogą na wniosek ¼ liczby deputowanych większością 2/3 głosów postawić prezydenta w stan oskarżenia, a o winie rozstrzyga Związkowy Trybunał Konstytucyjny. 


Odpowiedzialność polityczna
Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej.

Odpowiedzialność prawna
Prezydent ponosi odpowiedzialność konstytucyjną w przypadku umyślnego naruszenia przepisów ustawy zasadniczej. Bundestag lub Bundesrat mogą na wniosek ¼ liczby deputowanych większością 2/3 głosów postawić prezydenta w stan oskarżenia, a o winie rozstrzyga Związkowy Trybunał Konstytucyjny.

II. Parlament

Sposób powoływania
Członkowie Bundestagu wybierani są w wyborach wolnych, równych, tajnych, powszechnych i mieszanych. Mandaty są przydzielane w połowie proporcjonalnie do liczby głosów oddanych na listy partii politycznych. Podział mandatów odbywa się według metody d’Hondta, która preferuje partie silniejsze. Wpływa to na stosunek sil w Bundestagu. Aby pomimo tego umożliwić wyborcom wpływ na wybór konkretnych osób do Bundestagu, druga połowa mandatów jest przydzielana na podstawie głosowania większościowego. W każdym okręgu wyborczym wybierany jest jeden kandydat - bezpośrednio zwykłą większością głosów, określanych jako głos pierwotny (Erststimme). Wynikają z tego pewne komplikacje, mianowicie zdarza się, że liczba kandydatów jednej partii wybranych bezpośrednio przekracza liczbę miejsc przyznanych tej partii w wyborach proporcjonalnych. Jednak wszyscy kandydaci wybrani bezpośrednio wchodzą do Bundestagu. Taki mandat jest określany jako mandat nadliczbowy (Liberhangmandat). Tym sposobem zdarza się często, że w Bundestagu jest więcej deputowanych, niż przewidzianych uprzednio mandatów. Czynne i bierne prawo wyborcze posiadają wszyscy obywatele, którzy ukończyli 18 rok życia. Dysponują oni dwoma głosami – jeden oddają na listę krajową, a drugi na kandydata w jednomandatowym okręgu wyborczym. Klauzula zaporowa wyznacza minimalny wynik wyborczy 5%. Partia która nie przekroczy progu 5% w wyborach proporcjonalnych (głosowanie na listę) nie wchodzi do Bundestagu. Jednak kandydaci wybrani bezpośrednio (głosami pierwotnymi) w każdym przypadku wchodzą do Bundestagu, nawet jeśli ich partia nie przekroczyła progu 5% w głosowaniu proporcjonalnym. Tak było w 2002 roku w odniesieniu do partii PDS. Jednak jeśli jakaś partia ma przynajmniej trzech deputowanych z wyborów bezpośrednich (głosy pierwotne), to klauzula 5% nie obowiązuje, i ta partia wchodzi do Bundestagu z liczbą deputowanych stosownie do liczby głosów otrzymanych w wyborach proporcjonalnych. Deputowani wybierają przewodniczącego parlamentu, jego przedstawicieli oraz sekretarza. Uchwalany jest także statut oraz harmonogram działań. Przedterminowe wybory do Bundestagu odbywają się, gdy w trzeciej turze głosowania nie uda się wyłonić kanclerza, wniosek kanclerza o udzielenie mu votum zaufania zostanie odrzucony lub gdy prezydent rozwiąże parlament w przypadku braku zgody na kandydaturę kanclerza. Kadencja parlamentu trwa 4 lata.

Natomiast izba wyższa – Bundesrat, składa się z 68 przedstawicieli krajów związkowych, które dzięki temu mają wpływ na ustanawiane prawo. Każdy land dysponuje co najmniej trzema głosami, czterema gdy liczy powyżej 2 mln. mieszkańców, pięcioma powyżej 6 mln. oraz sześcioma powyżej 7 mln. Liczba głosów jest równa liczbie przedstawicieli. Wybierany jest także przewodniczący Bundesratu na roczną kadencję. Decyzje zapadają większością głosów, obrady mogą zostać utajnione. Członkowie rządu mogą albo w określonych przypadkach, albo gdy są do tego zobowiązani brać udział w obradach izby wyższej oraz jej komisji.

Obowiązki i kompetencje
Władze federalne nie wpływają na kształt przepisów prawnych kreowanych w poszczególnych landach. Mają one jednak wyłączność na podejmowanie decyzji w zakresie: obronności i spraw zagranicznych, jedności państwa, procedur wizowych, paszportowych, imigracyjnych, polityki pieniężnej, polityki celnej, ochrony granic, transportu kolejowego, lotniczego i morskiego, poczty i telekomunikacji, praw człowieka i obywatela, zobowiązań instytucji i przedsiębiorstw państwowych, współpracy z krajami związkowymi (policja, bezpieczeństwo, przeciwdziałanie przemocy). Uprawnienia Bundestagu nie odbiegają od uprawnień izb niższych innych państw. Bundestag wybiera kanclerza federalnego, który proponuje skład rządu. Do kompetencji kanclerza należy: formowanie rządu (formalnie jego skład powołuje i odwołuje prezydenta), określanie jego struktury i zadań, ustalanie wytycznych polityki rządu i administracji, zwoływanie i przewodniczenie obradom gabinetu oraz reprezentowanie rządu na zewnątrz. Bundestag uchwala ustawy, częściowo konieczna jest przy tym zgoda Bundesratu. Bundestag z Bundesratem zmienia konstytucję. Sprawuje także kontrolę nad rządem - w systemie niemieckim ograniczoną.

Organizacja i struktura
Władzą ustawodawczą jest Bundestag wraz z drugą izbą Radą Federalną Niemiec (Bundesrat).

Bundestag (pełna nazwa Deutscher Bundestag) jest to druga obok Bundesratu (Rady Federalnej) izba parlamentu Niemiec. Pierwsza kadencja Bundestagu rozpoczęła się 7 września 1949 roku. Od 1999 siedzibą jest budynek Reichstagu w Berlinie. Ustawowa liczba posłów wynosi obecnie 598 osób (od 2002 roku), ale liczba ta może się zwiększać o tzw. mandaty nadliczbowe (dodatkowe, nadwyżkowe). Liczba posłów obecnej, XVI kadencji wynosi 614. Skład Bundestagu jest ustalany co cztery lata na podstawie powszechnych, równych, bezpośrednich, wolnych wyborów, w głosowaniu tajnym.

Rada Federalna Niemiec ( Bundesrat), jako konstytucyjne przedstawicielstwo krajów związkowych, jest w Niemczech, obok Bundestagu, izbą parlamentu. Każdy z 16 krajów związkowych ma, zależnie od liczby mieszkańców od trzech do sześciu głosów, które muszą być oddawane jednolicie. Uprawnieni do głosowania członkowie Rady muszą być członkami z prawem głosu odpowiedniego rządu krajowego. Ustawy uchwalone przez Bundestag wymagają akceptacji Rady, jeśli mają związek z suwerennością kraju związkowego lub jeśli instytucje krajów związkowych mają udział w ich realizacji. Liczy 68 członków.

Relacje z innymi podmiotami systemu politycznego
Przy Bundestagu działają komisje stałe i tymczasowe, np. do spraw Unii Europejskiej, bezpieczeństwa, finansów. W wielu przypadkach może wystąpić nakładanie się kompetencji władz federalnych i lokalnych – problem ten dotyczy między innymi edukacji, ochrony zdrowia, praw osobowych, prawa pracy oraz gospodarki wewnętrznej. Dodatkowo z budżetu centralnego finansowana jest budowa i rozbudowa szkół wyższych, wspierany jest rozwój regionalnej struktury gospodarczej, rolnictwa oraz sztuki.

III. Rząd

Sposób powoływania

KANCLERZ
Sposób wyboru kanclerza i udział w tym akcie prezydenta i Parlamentu Związkowego został określony szczegółowo w Konstytucji.
Parlament Związkowy wybiera kanclerza na wniosek prezydenta bezwzględną większością głosów.
Jeżeli zaproponowany przez prezydenta kandydat nie uzyska w Parlamencie Związkowym wymaganej większości głosów, prawo prezydenta do przedstawienia kandydata na kanclerza wygasa i Parlament Związkowy może przystąpić do wyborów z własnej inicjatywy, także bezwzględną większością głosów.
Jeżeli Parlament Związkowy w określonym konstytucyjnie terminie 14 dni nie dokona wyboru kanclerza bezwzględną większością głosów, może przystąpić do wyboru kanclerza zwykłą większością głosów (tzw. Kanclerz mniejszości).
Do podstawowych kompetencji kanclerza należy prawo określania składu rządu. Wprawdzie formalnie członków rządu mianuje i odwołuje prezydent, jednakże czyni on to na wniosek kanclerza.
W doktrynie niemieckiej przeważa pogląd, iż prezydent jest związany wnioskiem kanclerza i nie może odmówić nominacji ministra zgłoszonego we wniosku.
Konstytucja pozbawia Parlament Związkowy jakiegokolwiek instytucjonalnego wpływu na wybór ministrów przez kanclerza W praktyce decydującą role przy powoływaniu rządu odgrywają ograniczenia organizacyjne i polityczne.

RZĄD FEDERALNY
Liczebność członków gabinetu określa Kanclerz, stosownie do merytorycznych potrzeb i litycznych konieczności
Gabinety niemieckie są nieliczne – nie przekraczają one 20 osób np. rząd Helmuta Kohla składał się z 17 ministrów
Ministrowie nie musza posiadać zaufania parlamentu, nie maja tez prawnego obowiązku ustąpienia w przypadku gdyby parlament, wykorzystując milczenie ustawy zasadniczej, wyraził im wotum nieufności.
Gabinet zbiera się raz w tygodniu zgodnie z ustalonym z reguły terminem w środy

Obowiązki i kompetencje
Pracami rządu kieruje kanclerz.
Ustala on wytyczne polityki i jest za nie odpowiedzialny.
Takie uregulowanie pozycji kanclerza ma doniosłe konsekwencje. Jeżeli wyłącznie kanclerz ponosi odpowiedzialność parlamentarna za całość działalności rządowej, to nie mogą istnieć sfery tej działalności wyłączone z zakresu jego ingerencji.
Konstytucja podporządkowuje ministrów kanclerzowi, stanowiąc iż kierują swoimi resortami samodzielnie, ale w ramach wytycznych kanclerza.
W RFN klasyczny typ odpowiedzialności przewidziany jest jedynie w stosunku do kanclerza.
Konstytucja przyjmuje instytucje tzw. konstruktywnego wotum nieufności, polegająca na tym, ze parlament może wyrazić kanclerzowi wotum nieufności tylko wówczas, gdy jednocześnie dokona wyboru jego następcy glosami bezwzględnej większości swych członków. Założeniem tego rozwiązania było dążenie do zlikwidowania kryzysów rządowych.
Silna pozycja kanclerza wiąże się z jego prawem do ustalania wytycznych, przede wszystkim w zakresie polityki rządu. W ramach tych wytycznych ministrowie federalni kierują swoimi resortami samodzielnie i na własną odpowiedzialność.
W praktyce politycznej kanclerz stojący na czele rządu koalicyjnego musi również uwzględniać uzgodnienia koalicyjne. Nie bez racji niemiecki system rządowy określany jest mianem demokracji kanclerskiej

Organizacja i struktury
Według Konstytucji rząd związkowy składa się z kanclerza związku oraz ministrów związkowych
Kanclerz federalny oraz ministrowie tworzą gabinet. Dysponuje on kompetencjami władzy wykonawczej w zakresie polityki wewnętrznej i zagranicznej, posiada także inicjatywę ustawodawczą.
Kanclerz jest nie tylko szefem rządu – zajmuje on pierwszą pozycję i faktycznie kieruje jego polityką (Kanzlerprinzip) według ustalonego planu działań
Zmiana kanclerza oprócz przypadku konstruktywnego votum nieufności może nastąpić przez opróżnienie się urzędu na skutek zrzeczenia się lub z innych przyczyn oraz nie zebranie się Bundestagu po wyborach
,,kanzlerprinzip’’ Kanclerzowi przysługuje prawo ustalania wytycznych polityki rządu i ministrów ponosi on za to konstytucyjna odpowiedzialność
Kanclerz decyduje o porządku dziennym posiedzeń gabinetu
,,Resortprinzip’’ każdy minister kieruje swoim resortem
,,Kolegiaprinzip’’ w przypadku pojawienie się różnic zdań pomiędzy ministrami, spór rozstrzyga ostatecznie rząd regulamin wewnętrzny nakłada obowiązek zachowania tajności obrad gabinetu oraz solidarności wobec przyjętych uchwal
przegłosowani ministrowie zobowiązani są do realizacji i publicznej obrony rządowego stanowiska

Relacje z innymi podmiotami systemu politycznego
Kluczowa pozycje w systemie niemieckim zajmuje kanclerz, któremu konstytucja powierza ustalenie wytycznych polityki rządu oraz czyni za nie odpowiedzialnym przed parlamentem
Uchwalone przez parlament prawa muszą najpierw być kontrasygnowane przez kanclerza i odpowiedniego ministra, zanim zostaną przedłożone prezydentowi
Nastąpiło zmniejszenie rangi parlamentu. Bez wątpienia przyczyniły się do tego partie polityczne, których przywódcy zajmują kluczowe pozycje w rządzie, co w znacznym stopniu umożliwia uzyskanie przewagi rządu nad parlamentem
W praktyce kanclerz i jego rząd tak długo mogą pozostawać u władzy, jak długo parlamencie kształtuje się większość zdolna do wyboru nowego kanclerza. O ile prestiż parlamentu nie jest zbyt duży, o tyle wielka estyma cieszy się funkcja kanclerza, chociaż i to stanowisko ulęgło pewnej ewolucji
Przewaga kanclerza nad ministrami wynika tez z roli, jaka pełni on we własnej partii – na ile może on się uważać za jej przywódcę, na ile musi się liczyć z opozycja wewnątrzpartyjną. Przewaga ta uzależniona jest także od siły partii w parlamencie, a wiec od tego , w jakim stopniu musi liczyć się ze swoim koalicyjnym partnerem
Mimo konstytucyjnego przyjęcia podziału władz i dążenia do równowagi w systemie organów podstawowych cały szereg konstytucyjnych instytucji wykorzystywanych jest w praktyce w celu umacniania pozycji kanclerza
Co najmniej raz w roku odbywają się posiedzenia rządu pod przewodnictwem kanclerza oraz przedstawicieli rządów krajów związkowych. Wszelkie spory między ministrami rozstrzyga kanclerz, a przed podjęciem decyzji odbywa się dyskusja na forum rządu

Odpowiedzialność polityczna
Kanclerz ponosi przed parlamentem odpowiedzialność na zasadzie konstruktywnego votum nieufności. Jego następca musi uzyskać bezwzględną większość głosów.
Rząd ponosi solidarnie odpowiedzialność polityczną przed parlamentem, zarówno za swoją działalność, jak i za akty urzędowe głowy państwa. Jeżeli rząd utraci zaufanie parlamentu obowiązany jest podać się do dymisji.
Ministrowie są niezależni i ponoszą pełną odpowiedzialność za swoje działania w ramach resortów
Kanclerz Federalny jest jedynym członkiem rządu wybieranym przez parlament i tylko on przed nim odpowiada. Odpowiedzialność ta może się wyrażać w konstruktywnym wotum nieufności. Wprowadzono je do Ustawy Zasadniczej, świadomie odchodząc w tym punkcie od Konstytucji Weimarskiej. Ma ono zapobiec, aby grupy opozycyjne będące zgodne tylko w swej niechęci wobec rządu, lecz nie posiadające programu alternatywnego, mogły obalić rząd
Ministrowie nie ponoszą odpowiedzialności parlamentarnej.
Ministrowie nie mogą być zmuszeni do ustąpienia inaczej, niż za pośrednictwem konstruktywnego votum nieufności kanclerzowi

IV. Władza sądownicza

Sposób powoływania
Orzecznictwem zajmują się w Niemczech niezależni sędziowie zawodowi. Większość sędziów ustanawiana jest dożywotnio i w swoim orzecznictwie związana jest tylko ustawą i prawem.
Federalny Trybunał Konstytucyjny jest najwyższą niemiecką instancją sądowniczą. Jego siedziba znajduje się w Karlsruhe. Trybunał orzeka w skargach konstytucyjnych obywateli i sprawdza zgodność ustaw z konstytucją.
Członkowie trybunału muszą posiadać kwalifikacje na urząd sędziego, przy czym po trzech sędziów każdego senatu wybiera się spośród sędziów najwyższych organów sądowych Federacji legitymujących się co najmniej 3-letnim stażem. Muszą też mieć ukończone 40 lat życia.

Obowiązki i kompetencje
Do kompetencji (wymienione w art. 93 Konstytucji i w ustawie o Trybunale) zaliczamy:
Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między federalnymi organami państwa
* Rozstrzyganie sporów między krajami związkowymi a federacją dotyczących ich wzajemnych stosunków i podziału kompetencji oraz nadzoru federacji nad krajami związkowymi
* Abstrakcyjna i konkretna kontrola konstytucyjności prawa krajowego i federalnego z federalną konstytucją i prawa krajowego z prawem federalnym (na wniosek rządu krajowego, rządu federalnego lub 1/3 Bundestagu)
* Skargi konstytucyjne, wyborcze i komunalne
* Odpowiedzialność za złamanie konstytucji przez prezydenta, sędziów, partie polityczne 
i prywatne osoby prawne. Trybunał może orzec o utracie urzędu prezydenta, rozwiązaniu partii politycznej (2 razy - Socjalistyczna Partia Rzeszy, Komunistyczna Partia Niemiec), odwołaniu z urzędu sędziego i utracie niektórych praw podstawowych przez jednostkę


Organizacja
Federalny Trybunał Konstytucyjny składa się z dwóch senatów, każdy liczący po ośmiu sędziów. Ogólna liczba sędziów wynosi zatem 16.
Sędziowie Federalnego Trybunału Konstytucyjnego (Bundesverfassungsgericht) są powoływani są przez:
Parlament Federalny (Bundestag),
dokonuje wyboru w wyborach pośrednich przy pomocy Komisji Wyboru Sędziów Federalnego Trybunału Konstytucyjnego liczącej 12 członków, z których co najmniej 8 musi zaaprobować kandydaturę.
Radę Federalną (Bundesrat),
z kolei Bundesrat wybiera sędziów większością 2/3 głosów ogólnej liczby swych członków.
Sędziów wybiera się na kadencje indywidualne, co sprawia, że z reguły nie powstaje potrzeba jednoczesnego obsadzenia większej liczby wakatów.
Procedura powoływania sędziów wymaga poczynienia uzgodnień pomiędzy najsilniejszymi frakcjami w Parlamencie. Za sprawą takiego kompromisu unika się wyboru sędziów o poglądach radykalnych, skrajnych. Ponadto w drodze politycznego zwyczaju przyjęło się, że po opróżnieniu stanowiska sędziego wybranego z inicjatywy chadecji prawo wskazania kandydata na jego miejsce pozostaje nadal w gestii chadecji, a pozostałe siły polityczne nie powinny się temu sprzeciwić. Sytuacja jest analogiczna, gdy wakat nastąpił w związku z upływem kadencji sędziego z ramienia SDU.
Kadencja sędziego Trybunału wynosi 12 lat. Niedopuszczalny jest ponowny wybór tego samego sędziego po upływie kadencji. Przed upływem 12-letniej kadencji sędzia ustępuje z urzędu jeśli osiągnie wiek emerytalny, który wynosi 68 lat życia.
Na czele Trybunału stoi prezydent, będący przełożonym wszystkich jego urzędników oraz według oficjalnego protokołu piątą osobą w państwie (po prezydencie federalnym, przewodniczącym Bundestagu, kanclerzu i przewodniczącym Bundesratu. Ponadto Prezydent Federalny na wniosek Trybunału poparty większością 2/3 członków może przenieść sędziego w stan spoczynku w przypadku trwałej niezdolności do pełnienia obowiązków lub zwolnić sędziego w razie prawomocnego skazania za czyn popełniony z niskich pobudek, skazania na karę pozbawienia wolności powyżej 6 miesięcy czy poważnego, zawinionego naruszenia obowiązków.
Obecnie urząd ten pełni Hans-Jürgen Papier (ur. 1943) jego kadencja trwa od 10 kwietnia 2002 do przewidywanego 2010.
Sędziowie Federalnego Trybunału Konstytucyjnego ze względu na swój strój urzędowy nazywani są potocznie „czerwonymi togami“ („Rote Roben“)☺.

Wewnętrzna struktura
Podział Trybunału na dwie izby (senaty) współcześnie zapewnia większą sprawność jego działania, przy coraz większej liczbie spraw do niego trafiających. Każdy z sędziów może zasiadać tylko w jednym senacie, do którego jest przydzielony na cały okres swojej kadencji. Każdy z senatów ma też odmiennie zakreśloną właściwość rzeczową. W obrębie senatów funkcjonują też izby (Kammer), których zadania dotyczą głównie procedury związanej z rozpoznawaniem skarg konstytucyjnych( od 1971- 3 sędziów). Każdy z senatów powołuje na okres roku kilka izb, składających się z 3 sędziów. Skład izby musi ulec zmianie po upływie maksymalnie 3 lat.
Uchwały senatu dla swojej ważności wymagają obecności przynajmniej 6 sędziów. Rozstrzygnięcia zapadają większością głosów sędziów obecnych na posiedzeniu, chyba że ustawa stanowi inaczej. W sprawach o pozbawienie praw zasadniczych, o sprzeczność partii politycznych z konstytucją, o odpowiedzialności konstytucyjnej prezydenta i w przedmiocie odpowiedzialności sędziów federalnych i krajowych orzeczenia niekorzystne dla strony oponującej wniosek zapadają większością 2/3 członków senatu. Plenum Federalnego Trybunału Konstytucyjnego rozstrzyga natomiast większością 2/3 sędziów każdego senatu kwestie prawne, gdy jeden senat zamierza odstąpić od poglądu prawnego wyrażonego w orzeczeniu drugiego senatu.
W przypadku naruszenia konstytucji lub innych ustaw federalnych prezydenta może postawić w stan oskarżenia Bundestag lub Bundesrat. O jego losie decyduje Federalny Trybunał Konstytucyjny.
Od 1985 r. sprawa dotycząca wyroku sądu zapada po uprzednim wyczerpaniu ścieżki odwoławczej.

Odpowiedzialność prawna
Piastowania urzędu sędziowskiego nie mogą łączyć z żadną inną działalnością zawodową z wyjątkiem stanowiska wykładowcy prawa w niemieckiej szkole wyższej.
Trybunał nie podlega żadnej kontroli zewnętrznej.

V. Władza lokalna

Niemcy to republika związkowa o systemie parlamentarno-gabinetowym, po zjednoczeniu Niemiec złożona z 16 krajów związkowych – landów, 10 krajów wchodziło do 1990 roku w skład RFN, 5 krajów utworzono na obszarze byłej NRD, zaś 16 krajem – landem był Berlin.
Ustawa Zasadnicza Republiki Federalnej Niemiec (z dnia 23 maja 1949 roku) ogólnie reguluje problematykę samorządu terytorialnego, a następnie wydawane są ustawy o ustroju gmin i ustroju powiatów. Wobec czego występuje w RFN dwustopniowa struktura samorządu terytorialnego, składająca się z gmin i powiatu.

W ogólnej strukturze państwa niemieckiego, składającej się z czterech elementów wyróżnia się:
Federacje
Kraje federacyjne
Powiaty i miasta wyłączone z powiatów
Gminy i mniejsze związki gmin- miejscowe jednostki administracyjne

Gmina
Gmina w państwie niemieckim stanowi najmniejsza jednostkę podziału administracyjnego i terytorialnego państwa, oraz podstawowa społeczną i polityczna organizacje ludności zamieszkującej jej terytorium.
Konstytucja określa gminy i ich związki jako korporacje terytorialne, posiadające osobowość prawna, mające bezpośrednio wybieralne organy.
Konstytucja określa gminy i ich związki jako korporacje terytorialne, posiadające osobowość prawna, mające bezpośrednio wybieralne organy.
Zatem gmina niemiecka, jako korporacja terytorialne, swa autonomie opiera na autonomii terytorialnej i administracyjnej, władztwie organizacyjnym, prawie stanowienia przepisów prawa miejscowego ( w szczególności statutów gminnych, budżetu, podatków lokalnych, nakazów i innych przepisów), autonomii finansowej
Organy Gminy można podzielić na Uchwałodawcze i wykonawcze, przy czym uchwałodawczym powodowanym w każdej gminie jest Rada (bądź w zależności od kraju- landu, w którym pełni funkcje – Przedstawicielstwo Gminne).
Rada wybiera przewodniczącego oraz powołuje swoje wydziały. Wybiera zwierzchnika gminy, który kieruje administracja gminy. Natomiast organ wykonawczy i zarządzający, stanowi Burmistrz (bądź dyrektor gminy, Magistrat), któremu mogą być podporządkowani urzędnicy przyboczni.
Jest to pewnego rodzaju schemat ogólny, od którego istnieje szereg odstępstw w zależności od poszczególnych krajów, gdzie występują różne typy ustrojów.
Istotną cechą dotyczącą ustroju gmin w Niemczech jest wielkość i różnorodność źródeł prawa ustrojowego. Regulacja prawna ustroju gmin odbywa się zwykle w ten sposób, że konstytucja krajowa ogólnie reguluje problematykę samorządu terytorialnego, a następnie wydawane są ustawy o ustroju gmin i ustroju powiatu. Z pewnymi drobnymi wyjątkami, polegającymi na powoływaniu związków terytorialnych na szczeblach ponadpowiatowych ("związków okręgowych"), można przyjąć, iż dominuje dwustopniowa struktura samorządu terytorialnego, składająca się z gminy i powiatu.
Organem uchwałodawczym powoływanym w każdej gminie jest rada oraz burmistrz (dyrektor gminy lub magistrat) jako organ wykonawczy i zarządzający. Burmistrzowi podporządkowani być mogą urzędnicy przyboczni, kierujący wydziałami na zasadzie decernatu. Rada wybiera przewodniczącego oraz powołuje swoje wydziały, które odpowiadają swym charakterem polskim komisjom rady. Są one tylko wtedy samodzielnymi organami, kiedy mają prawo decydowania. Zazwyczaj przekazuje się im określone zadania tylko w dużych gminach. Wybiera się monokratyczny organ - zwierzchnika gminy, który kieruje administracją gminy. Urzędnicy zawodowi spełniają rolę wykonawczą, ale też kierują określonymi sprawami. Tzw. główni urzędnicy (burmistrz, dyrektor gminy), jako organy wybieralne, są raczej urzędnikami spełniającymi określoną rolę polityczną.

Zadania gmin
Zadania gmin to przede wszystkim zadania o charakterze publicznym, związane z potrzebami miejscowych społeczności, a zwłaszcza zadania związane z rozbudowaną strukturą administracyjną państwa federacyjnego.
Zadania gmin można sklasyfikować następująco:
Zadania samorządowe – wykonuje je gmina samodzielnie pod nadzorem państwa. Dzielą się one na:
obowiązkowe (nałożone ustawowo na gminę), np. opieka socjalna, opieka nad młodzieżą, szkolnictwo odstawowe, budowa i utrzymanie dróg, ochrona przeciwpożarowa itp.
dobrowolne (gmina wykonuje w ramach swojej [prawności organizacyjnej), np. zakładanie i utrzymanie domów dziecka, szpitali, terenów sportowych i kąpielisk, bibliotek, itp.
Zadania powierzone gminie przez państwo (gmina podlega nadzorowi wg kryterium legalności, fachowości i celowości)np. sprawy meldunkowe, wydawanie paszportów, obrona cywilna, nadzór nad opieka zdrowotną i nadzór budowlany, oraz m. in. rejestrację aktów stanu cywilnego.

Rada
Kadencja organów wybieralnych jest w poszczególnych krajach różna i w większości wynosi 4 lata.
Liczebność składów osobowych rad gmin jest także różna i głównie zależy od liczebności mieszkańców danej gminy.
Liczba radnych może wahać się od 5 w gminach liczących do 300 mieszkańców (Nadrenia – Palatynat), do 27 radnych w gminach 10 –tysięcznych.
Jednoznaczne określenie pozycji rady nie jest możliwe.
Najczęściej określa się jej pozycję według zasady ogólnego domniemania kompetencji, które pozostają po wydzieleniu kompetencji własnych organów wykonawczych.
Dużą część uprawnień rady realizuje się w praktyce przez komisje, które mają charakter zarówno doradczy jak i rozstrzygający.

Burmistrz
Istnieje rozróżnienie na burmistrzów i nadburmistrzów, w zależności od kategorii gminy, którą kieruje.
Ponadto na czele administracji gminnej występują Dyrektorzy gmin, Dyrektorzy miast.
Burmistrz sprawuje jednocześnie funkcję kierującego administracją, oraz przewodniczy radzie gminnej w większości landów.
W przypadku krajów o ustroju magistrackim burmistrz przewodniczy również organom kolegialnym – magistratom.
Burmistrz rzadko sprawuje funkcje administracji jednoosobowo a jego obowiązki (tak jak rady gminnej) różnią się w zależności od typu ustroju danego kraju.
Pozycja burmistrza jest także uzależniona od sposobu powierzania funkcji (czy to w wyborach bezpośrednich przez ogół mieszkańców gminy, czy w wyborze przez radę) oraz długości kadencji jej sprawowania.
Kadencja burmistrza jest zróżnicowana i trwa od 8 lat w Badenii – Wirtembergii i 6 w Bawarii do 12 lat w przypadku przedłużenia.
Z uwagi na bardzo szeroki zakres kompetencji burmistrza / dyrektora gminy dużą rolę odgrywają jego zastępcy / burmistrzowie dodatkowi.
Zastępują oni nieobecnego burmistrza oraz samodzielnie sprawują administrację w określonych sferach, tzw. decernatach.
Na ogół burmistrzów dodatkowych jest 1 – 2 osoby.

Typy gmin:
Można wyróżnić trzy podziały gmin ze względu na trzy różna kryteria (rys 3). Są to:
Kryterium rozdziału zadań (wg H. J. Wolff’a) w których skład wchodzą:
typ monistyczny (wszystkie kompetencje główne przysługują jednemu gminnemu organowi przedstawicielskiemu)
typ dualistyczny (kompetencje dzielone są między 2 organy: przedstawicielski i wykonawczy)
typ trójpodziału zadań (między organ przedstawicielski, zwierzchnika gminy i członków zarządu gminy działających w imieniu zwierzchnika gminy)
Kryterium wielkości i składu:
małe gminy wiejskie (do 5000 mieszkańców)
duże gminy (8000 – 10000)
średnie miasto
duże miasta
Kryterium ustrojowe – najważniejsze

Ustrój północnoniemiecki (angielski, lub „dyrektorski”)
Obowiązuje w Dolnej Saksonii, Nadrenii Północnej – Westfalii.
Jest to model z podwójnymi organami naczelnymi gminy.
Dominującą pozycję stanowi rada.
Mieszkańcy gmin wybierają skład osobowy rady, która ze swego grona wybiera burmistrza kierującego jej pracą oraz wybiera dyrektora gminy, kierującego administracją gminy.

Ustrój południowoniemiecki (bawarski)
Obowiązuje w Badenii – Wirtembergii, Bawarii, Saksonii.
Obszar decyzyjny dzieli się tu na dwa organy.
Obywatele w wyborach samorządowych wybierają skład osobowy rady oraz burmistrza.
Rada jest organem uchwałodawczym i wykonawczym.
Burmistrz skupia wszystkie ważne pozycje w gminie i jest politycznym reprezentantem mieszkańców gminy.
Jest pełnoprawnym członkiem rady, której przewodniczy i posiada prawo głosu.
Rada wybiera ze swojego grona zastępców burmistrza i decernentów.

Ustrój magistracki
Obowiązuje w Berlinie, Bremie, Hamburgu, miastach Hesji, miastach Szlezwiku – Holsztynu.
Istotę modelu stanowi układ wzajemnego oddziaływania podmiotów samorządu terytorialnego.
Uprawnienie władcze przysługuje radzie gminnej i magistratowi.
Radzie przewodniczy zwierzchnik miasta lub prezydent miasta.
Magistrat jest kolegialnym organem administracyjnym; wybiera go rada; składa się z działających honorowo urzędników, którym przewodniczy burmistrz.

Ustrój burmistrzowski (reński, francuski)
Obowiązuje w małych gminach Hesji, Nadrenii – Palatynacie, Saarze, we wsiach Szlezwiku – Holsztynu.
Występuje tu obok rady, stanowiącej organ przedstawicielski, burmistrza, który jest monokratycznym organem kierującym administracją.
Mieszkańcy gminy wybierają radę, która z kolei wybiera na 10 lat burmistrza i burmistrzów dodatkowych.

Ustrój samorządowy w krajach byłej NRD
Oparty na modelach poprzednich.
Występuje tu burmistrz jako organ rozstrzygający.
Przedstawicielstwo gminy wybiera ze swego składu przewodniczącego.
Burmistrz kieruje administracją gminą i jest przewodniczącym komisji głównej.
Jej zadaniem jest przede wszystkim koordynowanie pracy wszystkich komisji gminnych.
Zadaniem burmistrza jest przygotowanie i wykonywanie uchwał przedstawicielstwa gminy.
Obok burmistrza wybierani są urzędnicy przyboczni, z których pierwszy jest zastępca burmistrza a pozostali kierują działaniami administracyjnymi na zasadzie decernatu.

Zadania gminy
Zadania gmin to przede wszystkim zadania o charakterze publicznym, związane z potrzebami miejscowych społeczności, a zwłaszcza zadania związane z rozbudowaną strukturą administracyjną państwa federacyjnego.

Zadania gmin można sklasyfikować następująco:
Zadania samorządowe – wykonuje je gmina samodzielnie pod nadzorem państwa. Dzielą się one na:
obowiązkowe (nałożone ustawowo na gminę), np. opieka socjalna, opieka nad młodzieżą, szkolnictwo odstawowe, budowa i utrzymanie dróg, ochrona przeciwpożarowa itp.
dobrowolne (gmina wykonuje w ramach swojej [prawności organizacyjnej), np. zakładanie i utrzymanie domów dziecka, szpitali, terenów sportowych i kąpielisk, bibliotek, itp.
Zadania powierzone gminie przez państwo (gmina podlega nadzorowi wg kryterium legalności, fachowości i celowości)np. sprawy meldunkowe, wydawanie paszportów, obrona cywilna, nadzór nad opieka zdrowotną i nadzór budowlany, oraz m. in. rejestrację aktów stanu cywilnego.

Istnieje możliwość nawiązania współpracy z innymi gminami w przypadku, gdy gmina nie jest w stanie sprostać zadaniom z powodu słabej kondycji finansowej, kadrowej, czy technicznej. Wówczas następuje przeniesienie tych zadań na ponadgminną instytucje samorządową.

POWIAT
Rada powiatowa
Najważniejszym organem powiatu we wszystkich landach jest Rada powiatowa, która stanowi polityczne przedstawicielstwo powiatu o jego mieszkańców. Radni rady powiatowej działają z zasadą wolnego mandatu, co oznacza, że nie pełnią obowiązków wynikających z przynależności do swojej partii politycznej. Radni nie posiadają immunitetu, lecz korzystają z ochrony prawno-karnej swoich wypowiedzi.
Rada powiatowa wybierana jest w wyborach pośrednich. Jej kadencja zazwyczaj wynosi 5 lat. Jej przewodniczącym jest starosta, lub przewodniczący wybierany z grona radnych.
Rada powiatowa jest organem stanowiącym a do zakresu jej obowiązków należą: uchwalanie budżetu, obsada stanowisk, stanowienie prawa miejscowego, decydowanie o przedsiębiorstwach komunalnych, udzielanie pożyczek i poręczeń.
Rada powiatowa jest organem stanowiącym we wszystkich istotnych sprawach powiatu. Do wyłącznej właściwości rady należą przed wszystkim: uchwalanie budżetu, obsada stanowisk, stanowienie prawa miejscowego, decydowanie o tworzeniu, przekształceniach i likwidacji przedsiębiorstw komunalnych, udzielanie pożyczek i poręczeń.

Komisja powiatowa.
Typowym dla prawie wszystkich krajów związkowych drugim organem jest komisja powiatowa.
Drugim organem powiatowym jest komisja powiatowa. Spełnia ona trzy grupy funkcji:
funkcje kolegialnego organu administracyjnego powiatu
funkcje komisji głównej rady powiatu, przygotowującej uchwały rady i koordynującej pracę komisji fachowych;
funkcje mniejszego od rady organu kolegialnego.

Administracja powiatowa
Szefem administracji powiatowej jest w prawie wszystkich landach starosta, zaś Nordrhein – Westfalen i Niedersachsen – dyrektor powiatu. Odpowiada on za działalność administracji, przygotowuje i wykonuje uchwały organów kolegialnych, wykonuje zadania z zakresu administracji rządowej.
Wielkość urzędu powiatowego zależy od wielkości powiatu. Składa się on z 20 wydziałów, m. in. głównego, personalnego, prawnego, porządkowego, itp.

Miasta wyłączone z powiatów
Miasta duże, w których ludność przewyższa 100000 mieszkańców są wyłączone z powiatów, stanowiąc przy tym samodzielny powiat.
Istnieją także miasta, które pomimo swej dużej liczebności są włączone do powiatów. Ma to miejsce głównie w północnych i południowo zachodnich krajach związkowych.

Jednostki samorządu terytorialnego w Niemczech, oparte są na europejskiej tradycji. Wyodrębnionym społecznościom lokalnym powierzono zasadniczą część spraw
publicznych, którymi zarządzają samodzielnie w interesie swoich członków. Istnienie i funkcjonowanie samorządu lokalnego zagwarantowane jest w najwyższym krajowym akcie
prawnym, czyli Konstytucji.
Jednostki samorządu terytorialnego są samodzielne, czego wyrazem jest nadanie im
osobowości prawnej, przyznanie samodzielności wykonywania zadań określonych ustawowo,
samodzielności finansowej oraz możliwości kształtowania ustroju wewnętrznego w granicach
prawem przewidzianych.
W państwie niemieckim istnieją dwa szczeble samorządu lokalnego: gmina i powiat. Do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone dla innych podmiotów. Powiaty działają na zasadzie pomocniczości i wykonują zadania ponadgminne, a zatem te zadania lokalne, które przekraczają możliwości pojedynczych gmin. Jednostki samorządu lokalnego w Niemczech wykonują zadania własne jak i zadania zlecone.

VI, VII. Organizacje i struktura polityczna

W strukturze Republiki Federalnej Niemiec mamy do czynienia z odrębnymi strukturami władzy na szczeblu federalnym, na szczeblu krajowym, na szczeblu lokalnym ( samorządowym ).Proces rządzenia opiera się na koalicji rządzącej.
* Dla szczebla federalnego charakterystyczna jest więc pewna równowaga tak w strukturze organów państwowych, jak i w układzie sił politycznych.(FEDERALIZM. nadanie struktury federalnej wynikało zarówno z nawiązania do tradycji, jak też z dążenia mocarstw okupacyjnych do maksymalnego ograniczenia siły władz centralnych nowo powstającego państwa.)
* Biorąc pod uwagę szczebel krajowy należy uwzględnić strukturę państw wchodzących w skład RFN. Kraje te różnią się przede wszystkim wielkością i charakterem dość znaczna liczba gabinetów jednopartyjnych na szczeblu krajowym ( tylko w Bawarii druga izba - Senat), koncentracja uprawnień ustawodawczych w organach federalnych, zaś zadań organizacyjnych w organach krajowych. Mimo powyższych różnic możliwe i konieczne jest poszukiwanie podobieństw.
* Całkowicie odmiennie kształtował się natomiast ustrój samorządu lokalnego. Punkt wyjścia stanowi założenie dwoistego charakteru zadań realizowanych przez organy lokalne. Organy samorządowe realizują nie tylko zadania o charakterze samorządowym. Charakterystyczną cechą rozwiązań, opartych na niemieckie tradycji ustroju władz lokalnych, nie istnienie kategorii tzw. zadań zleconych.
Struktura polityczna gmin i powiatów wykazuje istotne odrębności w porównaniu z sytuacją w krajach czy na szczeblu federalnym np .dla radnych jest to działalność społeczna wykonywana obok pracy zawodowej.

Zasady organizacji
* wewnętrzna organizacja rządu opiera się na trzech zasadach:
1) „Kanzlerprinzip” – reguluje art.65 Ustawy Zasadniczej RFN. Kanclerzowi przysługuje prawo ustalania wytycznych polityki rządu i ministrów. Jednocześnie ponosi on za to konstytucyjną odpowiedzialność. Kanclerz decyduje też o porządku dziennym posiedzeń gabinetu.
2) „Ressortprinzip” – określa art.65 zd. 2. W ramach wytycznych polityki rządu, które organizują samodzielność ministrów w zakresie powierzonych im sfer administracji, każdy minister kieruje jednak swoim resortem całkowicie samodzielnie.
3) „Kollegialprinzip” wynika z art.62. Jej istota polega na tym, że w przypadku pojawienia się różnic zdań między ministrami, spór ów rozstrzyga ostatecznie rząd. Sama zasada kolegialnego rozpatrywania najważniejszych spraw i kierunków polityki rządu sprzyja koordynacji jego przedsięwzięć. Nie przełamuje wprawdzie do końca resortowych partykularyzmów, ale znacznie osłabia ich intensywność oraz zakres. Dodatkowo wzmacnia jej działanie regulamin wewnętrzny rządu. Nakłada on obowiązek zachowania tajności obrad gabinetu oraz solidarności wobec przyjętych uchwał. Oznacza to, że także przegłosowani ministrowie zobowiązani są do realizacji i publicznej obrony rządowego stanowiska.

Organizacja wewnętrzna Bundestagu
Na czele Bundestagu stoi jego przewodniczący, powoływany zwyczajowo spośród członków najliczniejszej frakcji parlamentarnej. W warunkach Niemieckich może zdarzyć się taka sytuacja, że stanowisko przewodniczącego zajmuje przedstawiciel opozycji. Przewodniczący izby niższej reprezentuje ją na zewnątrz, organizuje jej pracę, prowadzi posiedzenia plenarne. Dysponuje też szeregiem kompetencji dyscyplinarno – porządkowych. Jego zastępcy wywodzą się z pozostałych frakcji parlamentarnych. Tworzą oni wraz z przewodniczącymi Prezydium Parlamentu Federalnego. Posiada ono niewielkie uprawnienia , w przeciwieństwie do Rady Seniorów.

Organizacja wewnętrzna Bundesratu
Przewodniczącego wybiera się na okres jednego roku, a następnie pełni on funkcje pierwszego przewodniczącego. Stanowisko przewodniczącego obejmuje premier innego rządu krajowego. Z kolei Stała Rada Doradcza składa się z pełnomocników rządów krajowych przy władzach federalnych. Odgrywa ona role zbliżoną do Rady Seniorów w Bundestagu. Ciężar pracy Bundesratu spoczywa na komisjach , które tworzą przedstawiciele resortów krajowych. Bundesrat zbiera się z reguły na krótkie posiedzenia plenarne w cele podjęcia określonych decyzji.

Organizacje charakterystyczne
Wiele zadań socjalnych, od opieki nad dziećmi do opieki nad seniorami jest przejmowana przez organizacje charytatywne . Należą do nich m.in.; robotnicze organizacje charytatywne (AWO), parytetyczne związki opieki społecznej, Niemiecki Czerwony Krzyż. Niezależnie od wyznania można też zwraca do „Diakonisches Werk” lub „ Caritas” .Oprócz organizacji charytatywnych w miastach i regionach istnieje wiele zrzeszeń i inicjatyw, pełniących zadania społeczne i kulturalne oraz organizujących się politycznie.
Niemieckie Związki Zawodowe – są niezależne od państwa i partii politycznych. Są one związkami zawodowymi zorganizowanymi w oparciu o zasadę związków przemysłowych. Pojęcia pracodawca używa się często jako skrótu na związki pracodawców, np. Federalne Stowarzyszenie Niemieckich Związków Pracodawców.

VIII. System wyborczy

Zasady prawa wyborczego
Parlament Związkowy (Bundestag) jest jedynym ogólnofederalnym organem przedstawicielskim. Od 1964 r. składał się on z 496 deputowanych, bezpośrednio wybieranych przez obywateli oraz z 22 przedstawicieli zachodnioberlińskiej Izby Deputowanych, a obecnie z 598 osób (od 2002 r.), ale liczba ta może się zwiększać o tzw. mandaty nadliczbowe (dodatkowe, nadwyżkowe), o czym niżej. Liczba posłów obecnej, XVI kadencji wynosi 614 co stawia go w rzędzie pięciu najliczniejszych parlamentów świata zachodniego. Kadencja wynosi cztery lata i upływa z dniem pierwszego posiedzenia izby, wybranej w kolejnych wyborach. Jednym wyjątkiem jest sytuacja przedterminowego rozwiązania parlamentu - wybory muszą się wówczas odbyć w terminie 60 dni.

Prawo wyborcze opiera się na zasadach powszechności, bezpośredniości, równości i tajności, proklamowana jest też zasada „wolności wyborów”, rozumiana jako nakaz dopuszczania do udziału w wyborach wszystkich sił politycznych, które zgłoszą swój akces. Barierą konstytucyjną jest tu jednak zakaz istnienia partii i organizacji o charakterze „sprzecznym z konstytucją”, jak zobaczymy też niżej- obecna postać zachodnioniemieckiego systemu wyborczego stwarza szanse wejścia do parlamentu tylko partiom obecnie w nim zasiadającym.

Czynne i bierne prawo wyborcze przysługuje „każdemu Niemcowi” (przyjęte jest, więc tu szerokie pojęcie „Niemca”, wykraczające poza krąg aktualnych mieszkańców RFN), który przebywa w RFN co najmniej od 3 miesięcy i nie jest ubezwłasnowolniony ani pozbawiony praw publicznych. Granica wieku ustalona była początkowo na 21 lat dla czynnego i 25 lat dla biernego prawa wyborczego; w 1969 r. obniżono ją odpowiednio do 18 i 21 lat, zaś w 1976 r. przyjęto jednolitą granicę 18 lat. Rozszerzyło to liczbę osób uprawnionych do głosowania, co jednak nie wpłynęło na wyniki wyborów, zaś frekwencja najmłodszych wyborców jest niższa niż kolejnych grup wiekowych. Zasada równości znajduje wyraz w przyznaniu każdemu wyborcy dwóch głosów oraz w dążeniu do zapewnienia równej wielkości okręgów wyborczych, tak by każdy deputowany był wybierany przez tę samą liczbę wyborców. W pierwszym dziesięcioleciu istnienia RFN różnice wielkości okręgów wyborczych ułatwiały zdobywanie mandatów partiom chadeckim. Na tym tle wydane zostało orzeczenie Związkowego Trybunału Konstytucyjnego w 1962 r., które, uznając dopuszczalność 33% odstępstw od ogólnofederalnej średniej, wskazało jednak, iż żaden z krajów nie powinien mieć więcej okręgów wyborczych niż wynikałoby to z liczby zamieszkujących go wyborców. Zasada równości jest też w płaszczyźnie prawnej deformowana przez instytucję tzw. klauzuli ograniczającej, zaś w płaszczyźnie politycznej przez doktrynę proporcjonalnej równości szans partii politycznych w procesie wyborczym. Zasada bezpośredniości nie jest powiązana z wymaganiem osobistego głosowania, dopuszczalne, bowiem jest również oddanie głosu za pośrednictwem poczty.

Wyniki wyborów ustalane są przez powiązanie elementów systemu większościowego z proporcjonalnym. Negatywne doświadczenia rozdrobnienia partyjnego w parlamencie Republiki Weimarskiej skłoniły, bowiem ustawodawcę zachodnioniemieckiego do odrzucenia zasady proporcjonalności w klasycznej postaci (polegającej, jak wiadomo, na tym, że mandaty w wielomandatowych okręgach wyborczych rozdzielane są pomiędzy uczestniczące w wyborach partie polityczne, proporcjonalnie do liczby głosów uzyskanych przez każdą z tych partii). Nie zdecydowano się jednak również na wprowadzenie systemu większościowego (w jednomandatowych okręgach wyborczych zwycięża kandydat, który uzyskał największą liczbę głosów) - żadna z obu wielkich partii RFN nie czuła się wówczas na tyle silna, by forsować takie rozwiązanie. W rezultacie powstała specyficzna kombinacja obu systemów, określana obecnie w RFN jako „spersonalizowane wybory proporcjonalne" i niewystępującą w żadnym innym państwie.

Połowa deputowanych do Parlamentu Związkowego jest wybierana w jednomandatowych okręgach wyborczych na zasadzie systemu większościowego. Na karcie do głosowania wymienione są nazwiska wszystkich kandydatów z danego okręgu i wyborca oddaje głos (tzw. głos pierwszy) na jednego z nich. Wybrany zostaje kandydat, który uzyskał największą liczbę głosów (system większości względnej).

Druga połowa mandatów jest rozdzielana na szczeblu krajów na zasadzie proporcjonalności. W każdym z krajów RFN zgłaszane są przez partie biorące udział w wyborach tzw. krajowe listy wyborcze, obejmujące niekiedy po kilkadziesiąt nazwisk. Wyborca oddaje głos (tzw. głos drugi) przez wskazanie listy (partii), której udziela poparcia. Przydział mandatów dla poszczególnych partii następuje proporcjonalnie do liczby głosów, które w skali kraju padły na listę danej partii. Na tej podstawie ustala się liczbę mandatów, która powinna przypaść poszczególnym partiom w danym kraju. Od tak ustalonej liczby mandatów odejmuje się liczbę mandatów zdobytych przez kandydatów danej partii w okręgach wyborczych (tzw. mandaty bezpośrednie), a pozostałe mandaty przypadają kandydatom z list krajowych, według kolejności ich umieszczenia na tych listach. Istnieje też możliwość, że jakaś partia uzyska w okręgach wyborczych więcej mandatów bezpośrednich niż liczba przypadająca jej w proporcji do liczby głosów w skali kraju. W takiej sytuacji partia zachowuje te tzw. „mandaty nadwyżkowe”, a liczba deputowanych do parlamentu zostaje odpowiednio zwiększona. W takim oczywiście wypadku kandydaci z listy krajowej danej partii nie uzyskują żadnego mandatu. Sytuacje takie są możliwe wobec systemu większości względnej, przyjmowanego dla obsadzenia mandatów bezpośrednich. Jeżeli więc w skali kraju jedna partia uzyska w większości okręgów wyborczych nieznaczną przewagę, to mogą jej przypaść mandaty nadwyżkowe.

Technika ustalania wyników wyborów jest więc dość skomplikowana. Trzeba zresztą zaznaczyć, że wyborca nie ma obowiązku oddawania swego pierwszego i drugiego głosu na kandydatów z tych samych partii politycznych.

System proporcjonalnego rozdziału mandatów z list krajowych jest też deformowany przez instytucję tzw. klauzuli ograniczającej. Ordynacja wyborcza ustala bowiem, iż mandaty z list krajowych może uzyskać tylko partia, która uzyskała przynajmniej 5% głosów w skali ogólnofederalnej lub zdobyła 3 mandaty bezpośrednie. Głosy oddane na listy krajowe partii, które nie zadośćuczyniły jednemu z tych warunków- przepadają. Jednak kandydaci wybrani bezpośrednio (głosami pierwotnymi) w każdym przypadku wchodzą do Bundestagu, nawet jeśli ich partia nie przekroczyła progu 5% w głosowaniu proporcjonalnym. Tak było w 2002 r. w odniesieniu do partii PDS. Klauzula ograniczająca jest skierowana przeciwko małym partiom politycznym i stanowi czynnik przeciwdziałający rozdrobnieniu partyjnego układu sił w parlamencie. Nie jest to zresztą instytucja znana wyłączni ustawodawstwu wyborczemu RFN - klauzule ograniczające występują np. w państwach skandynawskich (4%) czy w Hiszpanii (5%).
Ważność wyborów stwierdza - w razie podniesienia zastrzeżeń - sam Parlament Związkowy, a od jego decyzji przysługuje odwołanie do Związkowego Trybunału Konstytucyjnego.

Wybory 2005
Wybory parlamentarne w Niemczech, 2005 odbyły się 18 września 2005 roku w 298 z 299 okręgów wyborczych. W okręgu nr 160 (Drezno I) wybory przeprowadzono dopiero 2 października z powodu śmierci kandydatki z partii NPD.
Tło polityczne wyborów
Kanclerz Niemiec Gerhard Schröder poprosił prezydenta Horsta Köhlera o skrócenie kadencji Bundestagu po tym, jak SPD zaczęła systematycznie tracić poparcie społeczne i przegrała wybory lokalne w Nadrenii Północnej-Westfalii. 1 lipca 2005 roku Schröder nie uzyskał wotum zaufania w Bundestagu. Wotum zaufania dla gabinetu kanclerza poparło 151 deputowanych, partia SPD i Związek 90/Zieloni, zgodnie z sugestią Schrödera wstrzymali się od głosu. W telewizyjnym przemówieniu z 21 lipca 2005 prezydent zgodził się na rozwiązanie parlamentu i przeprowadzenie przedterminowych wyborów. Jeszcze przed ogłoszeniem oficjalnego stanowiska prezydenta, kilku deputowanych zapowiedziało zaskarżenie do Trybunału Konstytucyjnego ewentualnej decyzji o rozwiązaniu parlamentu. Kandydatem na kanclerza partii CDU/CSU jest Angela Merkel, przewodnicząca CDU.
Kampania wyborcza
Kampania przebiegała w sposób agresywny. Politycy z każdej strony walczyli o głosy wyborców do ostatniej chwili. W Niemczech brak jest ustawy ustanawiającej ciszę wyborczą. Do tej pory, istniała między partiami niepisana umowa, że kampania kończyła się w piątek, dwa dni przed wyborami. W tym roku jednak, zarówno Schröder z SPD oraz Merkel z CDU zapowiedzieli, że będą walczyć o głosy niezdecydowanych do końca. Podobnie postąpili liderzy innych partii politycznych. W weekend kampania przerodziła się w bezpardonową walkę. W ostatnim dniu przed wyborami, kanclerz Schröder odwiedził wyborców w Recklinghausen w Nadrenii Północnej-Westfalii, gdzie krytykował emerytalną reformę przygotowaną przez CDU oraz nowelizację prawa pracy. Angela Merkel natomiast w tym samym czasie była z kampanią w Bonn, gdzie zarzucała kanclerzowi manipulację społeczeństwem oraz, że w tajemnicy przed rodakami przygotowuje program cięć budżetowych, które mają być wdrożone po wyborach.

Wyniki wyborów
Według wyników oficjalnych, najwięcej głosów zdobyła opozycyjna CDU/CSU (ok. 35,2%), zaś współrządząca SPD ok. 34,2%. Żadna z tych partii nie będzie w stanie stworzyć większościowego rządu ze swoim tradycyjnym partnerem politycznym (odpowiednio FDP 9,8 % i Grüne 8,1%). Do parlamentu wejdzie też lewicowa Die Linkspartei. (8,7%).
Propozycje koalicji rządowych
Możliwość koalicji z dotychczas rządzącymi SPD i Zielonymi wyklucza liberalna FDP (koalicja sygnalizacji), natomiast SPD wyklucza koalicję rządową z Die Linkspartei. Jedną z możliwości był sojusz CDU/CSU z FDP oraz Partią Zielonych (koalicja jamajska), wykluczony jednak przez tych ostatnich. Realna stała się „wielka koalicja” CDU/CSU- SPD. Głównym problemem w rozmowach pomiędzy partiami, było stanowisko kanclerza, gdyż ubiegali się o nie zarówno Merkel jak i Schröder. Ostatecznie 9 października 2005 uzgodniono, że kanclerzem zostanie Angela Merkel.
Oficjalne wyniki

IX. System partyjny

Charakterystyka systemu partyjnego
System partyjny przeszedł poważną ewolucję w pierwszym piętnastoleciu istnienia zachodnioniemieckich partii politycznych. Odrodziły się one w tradycji okresu weimarskiego. Pierwsze wyniki federalnych i krajowych wyników wyborów mogły sugerować kontynuację przedwojennego systemu rozbicia wielopartyjnego. Rozwój jednak potoczył się w innym kierunku i pomiędzy 1961 a 1983 r. w Parlamencie Związkowym pozostawały tylko trzy frakcje partyjne: CDU/CSU, SPD, FDP, które można określić mianem „partii parlamentarnych”. Partie pozostałe długo nie potrafiły zmienić tego stanu rzeczy. Dopiero na przełomie lat 70 i 80 sukcesy wyborcze zaczęła odnosić Partia Zielonych, której udało się uzyskać mandaty nie tylko w parlamentach krajowych, ale także w Bundestagu.
W Niemczech ukształtował się specyficzny system partyjny. Obecnie scena polityczna
jest spolaryzowana, partie skupiają się w dwóch przeciwstawnych blokach – centrolewicowym- SPD, Partia Zielonych- i centroprawicowym- CDU/CSU oraz FDP. Natomiast socjalistyczna partia PDS jest izolowana na szczeblu federalnym. Działalność partii regionalnych ogranicza się głównie do krajów związkowych. W ostatnich miesiącach jako odpowiedź na trudną sytuacje polityczną powstają nowe inicjatywy, np. Partia Pracy i Sprawiedliwości Społecznej - Alternatywa Wyborcza (ASG).
Na tle dotychczasowych doświadczeń można powiedzieć, że system partyjny RFN charakteryzuje się stabilnością oraz poważnym zróżnicowaniem pozycji i znaczenia poszczególnych partii.

Programy partyjne
Partie stale reprezentowane w parlamencie mają różny rodowód historyczny, obecnie jednak wszystkie one przekształciły się z partii klasowych w masowe dążąc do uzyskania sympatyków i członków ze wszystkich grup i warstw społecznych. Towarzyszy temu brak zasadniczych różnic programowych (opartych na elementach klasowych) między tymi partiami co jest zresztą naturalną konsekwencją istniejącego systemu partyjnego. Niezależnie więc od tego, że każda z partii dąży do podkreślenia swej odrębności i akcentuje specyfikę swojego programu, należy zaznaczyć, iż różnice te mają charakter bardziej taktyczny niż strategiczny, a w żadnym zaś razie nie dotyczą podstawowych kwestii ustrojowych. Wszystkie partie parlamentarne wyrażają więc pełną afirmację ustrojowego status quo i ograniczają swe hasła programowe do doskonalenia istniejącego systemu gospodarczego i politycznego. Programy partyjne mają charakter raczej pragmatyczny, ograniczają się do podejmowania bieżących problemów i nie wykraczają zwykle poza perspektywę najbliższych wyborów.

Charakterystyka poszczególnych partii parlamentarnych
Socjaldemokratyczna Partia Niemiec (niem. Sozialdemokratische Partei Deutschlands, SPD) jest organizacją o najdłuższych tradycjach datując swe powstanie na 1875 r. jako następczyni Powszechnego Niemieckiego Związku Robotniczego (ADAV) Ferdinanda Lassalle'a. Rozwój tej partii przebiegał w sposób typowy dla ugrupowań socjaldemokratycznych na zachodzie Europy- od początkowych koncepcji radykalnego reformizmu do pełnej reorientacji ideologicznej i niemal całkowitego odrzucenia haseł marksistowskich. Dokonało się to na zjeździe w Bad Godesberg w 1959 r., gdy kolejne porażki wyborcze zmusiły partię do przeprowadzenia zasadniczych zmian kadrowych i ideologicznych. SPD określiła się jako „partia ludowa” (co oznaczało wyrzeczenie się dotychczasowego klasowego charakteru) i sformułowała hasło „wolnościowo- demokratycznego socjalizmu” oparte na dążeniu do stałego ulepszania istniejącego systemu polityczno- ustrojowego, przy jednoczesnym uznaniu jego wyższości nad systemem socjalistycznym. Pozwoliło to SPD na przejęcie władzy.
W 1966 r. SPD po raz pierwszy weszła w skład rządu RFN tworząc tzw. "wielką koalicję" z CDU/CSU. Ponownie wygrała wybory w 1969 r. tworząc koalicyjny rząd z FPD. Koalicja ta przetrwała do 1982 r. kiedy to rządy zaczęła sprawować koalicja CDU/CSU- FPD. SPD ponownie przejęła ster rządów w 1998 r. tworząc koalicję z Partią Zielonych. Kanclerzem został Gerhard Schröder. Pogorszenie sytuacji gospodarczej kraju za jego rządów spowodowało szybki spadek popularności koalicji, jednak w ostatnich wyborach parlamentarnych w 2002 r. socjaldemokraci minimalnie pokonali CDU/CSU, co pozwoliło kontynuować rządy wspólnie z Zielonymi. SPD zdołała utrzymać się przy władzy głównie dzięki sprzeciwowi wobec niepopularnej wojny w Iraku, którą z kolei popierali chadecy. W wyborach parlamentarnych w 2005 r. minimalną różnicą zwyciężyła opozycyjna CDU/CSU, a miejsce Schrödera zajęła Angela Merkel.

Powojenni przewodniczący SPD
• Kurt Schumacher: 1946 - 1952
• Erich Ollenhauer: 1952 - 1963
• Willy Brandt: 1963 - 1987
• Hans-Jochen Vogel: 1987 - 1991
• Björn Engholm: 1991 - 1993
• Rudolf Scharping: 1993 - 1995
• Oskar Lafontaine: 1995 - 1999
• Gerhard Schröder: 1999 - 2004
• Franz Müntefering: 2004 - 2005
• Matthias Platzeck od 2005

Unia Chrześcijańsko- Demokratyczna (niem. Christlich Demokratische Union Deutschlands, CDU) powstała po II wojnie ś światowej, po raz pierwszy w historii niemieckiej obejmując tak
protestantów, jak i katolików. W prawdzie przez pierwsze lata istnienia RFN działała też katolicka partia Centrum, ale już w połowie lat 50 jej wyborców przejęła CDU. Podobny los spotkał pozostałe partie mieszczańskie (z wyjątkiem FDP), co ostatecznie nadało chadecji charakter podstawowego reprezentanta wszystkich sił społecznych usytuowanych na prawo od socjaldemokracji. Pewnemu zatarciu uległ w ten sposób wyznaniowy charakter tej partii: choć opiera ona swe obecne koncepcje na zasadach sprawiedliwości wyrównawczej i subsydiarności, to dążenie do nadania jej charakteru masowego spycha elementy ideologiczne na plan dalszy. Na kształtowanie się programu partyjnego zasadniczy wpływ miał fakt, iż przez pierwsze 20 lat istnienia RFN była partią rządzącą . Doprowadziło to do pewnej identyfikacji programu partyjnego z programem rządowym, a w praktyce do zastąpienia pierwszego przez drugi. Sytuacja partii stała się trudniejszą gdy przeszła ona do opozycji.
W latach 1949- 69 partia znajdowała się u władzy, następnie ponownie od 1982 r. Polityka partii w tatach 80 opierała się na dążeniu do zjednoczenia Niemiec i na poprawie stosunków z Francją i Polską . Polityka ta zakończyła się sukcesem.
CDU nie istnieje w Bawarii; w tym kraju związkowym działa partia o podobnym charakterze, CSU. Na szczeblu ogólnokrajowym partie te współdziałają, występując jako CDU/CSU.
Przewodniczący CDU
• Konrad Adenauer: 1950-1966
• Ludwig Erhard: 1966-1967
• Kurt Georg Kiesinger: 1967-1971
• Rainer Barzel: 1971-1973
• Helmut Kohl: 1973-1998
• Wolfgang Schäuble: 1998-2000
• Angela Merkel od 2000

Unia Chrześcijańsko-Społeczna w Bawarii (niem. Christlich-Soziale Union in Bayern, CSU) stanowi bawarski odpowiednik CDU, pozostając jednak przy tym partią całkowicie samodzielną. Nie wykracza ona swą działalnością poza teren Bawarii, warto jednak przypomnieć, iż kilkakrotnie już formułowane były koncepcje przekształcenia CSU w czwartą partię o federalnym zasięgu. Jak do tej pory miały one charakter taktycznej groźby zmuszając CDU do określonych ustępstw.
CSU została założona w 1946 r. i od początku ściśle współpracuje z CDU. Na podstawie podpisanej z nią umowy CSU nie rozszerza działalności poza Bawarię, a CDU nie ma swych struktur w tym landzie. Partie tworzą wspólną frakcję parlamentarną (CDU/CSU) i wystawiają wspólnego kandydata na kanclerza. Unia Chrześcijańsko-Społeczna w porównaniu z CDU jest bardziej przychylna w stosunku do interwencjonizmu państwowego. Członkami CSU, w przeciwieństwie do CDU, są niemal wyłącznie katolicy. CSU z reguły zajmuje też radykalniejsze stanowisko w kwestiach związanych z polityką zagraniczną, np. była przeciwna ratyfikacji układów pomiędzy RFN a ZSRR i Polską z 1970 r., a obecnie zdecydowanie przeciwstawia się przyjęciu Turcji do Unii Europejskiej w obawie przed zwiększeniem napływu imigrantów.

Wolna Partia Demokratyczna (niem. Freie Demokratische Partei, FDP) to partia, która powstała w 1948 r. zastępując kilka mniejszych partii liberalnych, działających w Niemczech przed 1933 r. Także i tu mieliśmy do czynienia z koncentracją systemu partyjnego, prowadzącego do tworzenia partii silniejszych i bardziej stabilnych. FDP nigdy nie stała się w prawdzie równorzędnym partnerem chadecji czy socjaldemokracji lecz udała się jej uniknąć losu pozostałych mniejszych partii mieszczańskich, których wyborcy przejęci zostali przez chadecję. FDP jest koniecznym elementem rządu RFN, gdyż sojusz z nią jest niezbędny do stworzenia koalicji. FDP formułuje program oparty na koncepcjach neoliberalizmu.
Ogół członków i zwolenników FDP można podzielić na lewicowych i konserwatywnych liberałów.Lewicowi liberałowie występują przede wszystkim w sprawie praw obywatelskich, natomiast konserwatyści są przede wszystkim za neoliberalizmem, kładąc nacisk na sprawy gospodarcze. Elementem ich łączącym jest idea wolności niepodzielnej.
Wspólne dla nich jest krytyczne nastawienie wobec państwa, a zwłaszcza biurokracji. Ich motto - Państwa tylko tyle, ile niezbędne - mówi o ograniczeniu ingerencji państwa w życie jednostki.

Liberałowie współrządzili Niemcami od czasów powojennych. W 1949 r. zawarli koalicję z CDU i DP udzielając poparcia gabinetowi Adenauera. Wraz z chadekami kierowali państwem aż do 1966 r. (z przerwą na latach 1957-61, gdy CDU dysponowała absolutną większością w Bundestagu). Byli jedyną liczącą się siłą opozycyjną wobec tzw. wielkiej koalicji (CDU i SPD). W 1969 r. poparli w głosowaniu parlamentarnym kandydata SPD na prezydenta. Wspólna akcja z SPD była zaczątkiem ówczesnej współpracy parlamentarnej w gabinecie koalicyjnym Willego Brandta. FDP uzyskała wówczas wpływ na politykę zagraniczną (jej przedstawiciel Walter Scheel został ministrem) i spraw wewnętrznych (tutaj na czele resoru stanął Hans Dietrich Genscher).

Przewodniczący FDP
• 1948–1949: Theodor Heuss
• 1949–1954: Franz Blücher
• 1954–1957: Thomas Dehler
• 1957-1960: Reinhold Maier
• 1960-1968: Erich Mende
• 1968-1974: Walter Scheel
• 1974-1985: Hans-Dietrich Genscher
• 1985-1988: Martin Bangemann
• 1988-1993: Otto Graf Lambsdorff
• 1993-1995: Dr. Klaus Kinkel
• 1995-2001: Dr. Wolfgang Gerhardt
• od 2001: Dr. Guido Westerwelle

Die Linkspartei to partia polityczna powstała w 2005 r. z przekształcenia komunistycznej SED, a potem PDS. Początkowo występowała pod nazwą SED- PDS. W pierwszych wolnych wyborach do Izby Ludowej NRD w marcu 1990 r. uzyskała niecałe 17% poparcia i przeszła do opozycji wobec rządu Lothara de Maiziere'a. Od 1990 r. reprezentowana jest w Bundestagu (od 1994 r. jako frakcja). Sytuuje się na lewo od SPD i Partii Zielonych. Zrzesza w swoich szeregach nie tylko tęskniących za czasami NRD - byłych członków SED (chociaż to większość członków), ale także antyglobalistów, pacyfistów, mniejszości seksualne oraz ludzi kontestujących obecny system społeczny w Niemczech. W zachodniej części kraju nie zdobyła jednak popularności. Przez długi czas bojkotowana przez tradycyjne partie niemieckie (słynna kampania CDU tzw. czerwonych skarpetek), oskarżana o obłudę i zakłamanie. Nigdy do końca nie potępiła zbrodni popełnionych przez polityków SED, co zdaniem krytyków nie pozwalało jej zwalczać faszyzmu i nacjonalizmu oraz ujmować się za ludźmi wyzyskiwanymi przez kapitalizm. Zmiana nazwy na Linkspartei wiąże się z wpisaniem na listy wyborcze partii wielu lewicowych polityków, którzy opuścili SPD, zniechęceni liberalnymi reformami kanclerza Schrödera.

Przewodniczący Die Linkspartei
• 1990- 2000: Gregor Gysi
• 2000- 2003: Gabi Zimmer
• od 2003: Lothar Bisky

Związek 90/Zieloni (niem. Bündnis 90/Die Grünen) to partia polityczna w Republice Federalnej Niemiec, której poprzednicy powstali w latach 70 XX w. jako element nowych ruchów społecznych i ekologicznych. W latach 80 w Niemczech Zachodnich powstała partia Zieloni (Die Grünen). Była to pierwsza z partii Zielonych, która odniosła sukcesy. Na przełomie lat 1989-1990 grupy walczące o prawa człowieka w NRD utworzyły Związek 90 (Bündnis 90), który po zjednoczeniu Niemiec utworzył jedną partię z zachodnimi Zielonymi.
Od roku 1998 do 2005 Związek 90/Zieloni tworzył koalicję rządową z Socjaldemokratyczną Partią Niemiec. Związek 90/Zieloni jest partią członkowską Europejskiej Federacji Partii Zielonych, w Parlamencie Europejskim jej posłowie należą do grupy Zieloni/WSE. Związek 90/Zieloni współpracuje także z partią Zieloni 2004 oraz z Obywatelską Koalicją Zielonych.

Znani politycy Związku 90/Zielonych
• Volker Beck
• Angelika Beer
• Reinhard Bütikofer
• Joschka Fischer
• Petra Kelly
• Fritz Kuhn
• Renate Künast
• Claudia Roth
• Jürgen Trittin

X. Postępowanie w sprawie projektu ustaw i jej uchwalanie

Inicjatywa ustawodawcza ,czyli skuteczne prawo wniesienia projektu ustawy do kompetentnego organu przysługuje rządowi federalnemu z łona posłów Parlamentu Federalnego lub przez Rade Federalną.
Z inicjatywą ustawodawczą wychodzi rząd federalny
- projekt złożony przez rząd zostaje przedstawiony najpierw do Rady Federalnej (ma ona 6 tygodni do przedłożenia swojej opinii o nim, jeżeli domaga się ona z ważnego powodu, w szczególności na objętość projektu, przedłużenia terminu to termin wynosi 9 tygodni)
- rząd uważa projekt za pilny (może nie czekać na opinie Rady Federalnej i już po trzech tygodniach przekazać projekt do Parlamentu Federalnego). Jeśli nie wpłynęła jeszcze opinia Rady Federalnej, opinie Rady Federalnej powinien on niezwłocznie po jej nadejściu przekazać Parlamentowi Federalnemu.
Postępowanie prowadzone jest w oparciu o postanowienia regulaminowe, które przewidują dla uchwalenia ustawy procedurę trzech czytań.
Pierwsze czytanie – odbywa się na posiedzeniu plenarnym izby i sprowadza się do skierowania projektu do właściwej przedmiotowo komisji
- skierowanie projektu do komisji może zostać poprzedzone debatą plenarną na temat podstawowych założeń projektu na wniosek Rady Seniorów, frakcji parlamentarnej lub 5% obecnych deputowanych
Członkowie Rady Federalnej, oddelegowani do tej komisji, nie są związani instrukcjami. Jeśli ustawa wymaga zgody Rady Federalnej , to wówczas także Parlament Federalny i Rząd Federalny mogą żądać powołania komisji. Jeśli komisja zaproponuje zmianę uchwalonego tekstu ustawy, to wówczas Parlament Federalny musi podjąć na nowo uchwale.
Komisja po zakończeniu pracy nad projektem przedkłada Bundestagowi sprawozdanie
Sprawozdanie takie jest podstawą drugiego czytania projektu ustawy, które odbywa się na plenum Izby i obejmuje szczegółową analizę poszczególnych przepisów ustawy
- na tym etapie pracy każdy deputowany może wnosić swoje propozycje poprawek projektu, będącego podstawą prac. Każdy analizowany artykuł poddawany jest pod głosowanie. Istnieje jednak możliwość przegłosowania przez Izbę tzw. głosowania łącznego nad określonymi fragmentami uchwalonej ustawy.
Trzecie czytanie obejmuje dyskusje nad projektem, ale jedynie na wniosek 5% deputowanych lub Rady Seniorów
- na tym etapie prac legislacyjnych poprawki mogą zgłaszać jedynie frakcje parlamentarne lub grupy deputowanych, liczące co najmniej 5% deputowanych. Istnieje również ograniczenie przedmiotowe – w czasie trzeciego czytania poprawki mogą być wnoszone jedynie do tych postanowień opracowanej ustawy, do których wniesiono poprawki w drugim czytaniu.
- trzecie czytanie obejmuje również uchwalenie ustawy, wymaga to zwykłej większości głosów deputowanych obecnych na posiedzeniu.
- po uchwaleniu projektu ustawy przez Bundestag przekazywana jest ona niezwłocznie Bundesratowi.
- Bundesrat wyraża zgodę na ustawę, postępowanie ustawodawcze w zasadzie ulega zakończeniu.
[Jeżeli Izba zgłasza zastrzeżenia co do tekstu ustawy, to powinna powstać komisja mediacyjna. Jej rola sprowadza się do zaproponowania takiej wersji ustawy, która jest do zaakceptowania przez obie izby, lub przedłożenia wniosku o odrzucenie ustawy.]
Ustawa uchwalona przez Parlament Federalny dochodzi do skutku, i ile Rada Federalna wyrazi na nią zgodę, nie zgłosi wniosku , nie wniesie sprzeciwu w terminie , lub go wycofa, albo jeśli sprzeciw zostanie przegłosowany przez Parlament Federalny
Ostatni etap procedury legislacyjnej to podpisanie ustawy przez prezydenta, akt ten wymaga kontrasygnaty.
- w gestii prezydenta jest prawo do kontroli formalnej ustawy.

X – inne ważne informacje

Zachodnioniemiecki system parlamentarny opiera się na charakterystycznym układzie stosunków pomiędzy kanclerzem i rządem a parlamentem. Silna jest pozycja parlamentu a zwłaszcza Bundestagu. Konstytucja gwarantuje autonomię jego wewnętrznej organizacji i trybu funkcjonowania.
Najważniejszą pozycję w systemie niemieckim zajmuje kanclerz, któremu konstytucja powierza ustalanie wytycznych polityki rządu oraz czyni za nie odpowiedzialnym przed parlamentem.
W świetle praktyki politycznej konstytucyjny system organów ulega przeobrażeniom i następuje zmniejszenie rangi parlamentu. Przyczyniają się do tego partie polityczne, których przywódcy zajmują kluczowe pozycje w rządzie.
Kanclerz pozostaje tak długo u władzy jak długo w parlamencie nie ukształtuje się większość zdolna do wyboru nowego kanclerza.
Na pozycje parlamentu w systemie politycznym RFN i jego zmniejszający się prestiż społeczny wpłynęły też pewne pozostałości historyczne – brak w społeczeństwie niemieckim tradycji rządów parlamentarnych i szczególny szacunek dla administracji.
Mimo konstytucyjnego przyjęcia podziału władz i dążenia do równowagi w systemie organów podstawowych cały szereg konstytucyjnych instytucji wykorzystywanych jest w praktyce w celu umocnienia pozycji kanclerza.
Na straży konstytucyjności stanowionych aktów prawnych stoi Federalny Trybunał Konstytucyjny
Zasada legalności – niezawisłość sędziowska oznacza, że sędzia w wykonywaniu funkcji orzeczniczej podlega tylko ustawą. Żaden organ lub osoba nie może ingerować w proces wydawania wyroków ani ich zmieniać.
Na straży przestrzegania praw człowieka przez organy władzy wykonawczej stoją niezawiśli sędziowie, ale stoi również, a może nawet przede wszystkim, prawo podmiotowe, zapewniające pełną ochronę prawną.

Wyjaśnienie podstawowych pojęć zawartych w pracy
arbiter – rozjemca powołany przez strony wiodące spór lub przez sąd do rozstrzygnięcia sporu poza sądownie

kontrasygnata - dodatkowe podpisanie aktu prawnego (ustawy bądź rozporządzenia) przez drugą osobę, potwierdzające jego ważności i przenoszące pełną odpowiedzialność polityczną i prawną na podpisującego. W systemie rządów parlamentarno-gabinetowych oznacza najczęściej podpisanie aktu urzędowego wydanego przez głowę państwa przez premiera lub ministra odpowiedniego resortu.

kontrasygnata rządu- Zarządzenie i postanowienie Prezydenta Federalnego wymagają dla swej ważności kontrasygnaty Kanclerza Federalnego albo właściwego ministra federalnego. Nie obowiązuje to odnośnie do mianowania i odwoływania Kanclerza Federalnego, rozwiązania Parlamentu Federalnego .

konstruktywne wotum nieufności – rodzaj wotum nieufności, zabezpieczający przed pochopnym odwołaniem rządu przez parlament i tym samym utrudniający destabilizację systemu politycznego. W tym rozwiązaniu głowa państwa przyjmuje dymisję rządu tylko wtedy, gdy część parlamentu, która wystąpiła o wotum nieufności, jednocześnie zgłosiła i uzyskała poparcie większości parlamentu dla kandydata na nowego premiera

land – nazwa części składowej federacji w Niemczech (16 Landów, określanych popularnie jako Bundeslandy) i Austrii (9 Bundeslandów), posiadająca własny, wewnętrzny rząd oraz parlament. Władze landu posiadają szerokie uprawnienia wewnętrzne z zakresu prawa i ordynacji podatkowej, edukacji.

mandaty – stan, w którym państwo ma obowiązek wykonywania wszystkich poleceń organizacji międzynarodowej. Organizacja ta ma mandat i może w dowolny sposób kierować polityką tego państwa
odpowiedzialność konstytucyjna – pociągnięcie członków rządu do odpowiedzialności za działalność niezgodną z konstytucją przed specjalnym trybunałem.
odpowiedzialność polityczna – negatywna ocena polityki rządu lub działalności jego członków powodująca odwołanie ze stanowisk, w systemie parlamentarno – gabinetowym przez uchwalenie wotum nieufności lub odmówienie wotum zaufania przez parlament
resort administracyjny to wyodrębniona organizacyjnie część administracji państwowej, zajmująca się wydzielonym i powiązanym ze sobą kompleksem spraw, którą kieruje minister lub inny organ naczelny. W języku potocznym słowo resort jest traktowane jako synonim słowa ministerstwo (np. resort gospodarki, resort pracy). W ścisłym znaczeniu resort obejmuje jednak, obok ministerstwa, także kierującego resortem ministra i inne podmioty jemu podporządkowane (urzędy centralne, organy terenowe i inne jednostki organizacyjne).
większość bezwzględna - gdy podczas głosowania liczba głosów za wnioskiem jest większa od sumy głosów przeciw i wstrzymujących się
większość kwalifikowana - gdy podczas głosowania wniosek popiera większość głosujących wyrażona ułamkiem (2/3, 3/5)
wotum nieufności - Parlament Federalny może wyrazić Kanclerzowi Federalnemu wotum nieufności tylko w ten sposób, ze większością swoich członków wybierze następcę oraz zwróci się do Prezydenta Federalnego o zwolnienie Kanclerza Federalnego. Prezydent Federalny zobowiązany jest przychylić się do wniosku i mianować elekta. Miedzy wnioskiem a terminem musi upłynąć 48 godzin.

wotum zaufania- jeśli wniosek Kanclerza Federalnego o udzielenie mu wotum zaufania nie uzyska zgody większości członków Parlamentu Federalnego, wtedy Prezydent Federalny na wniosek Kanclerza Federalnego może rozwiązać Parlament Federalny w ciągu dwudziestu jeden dni. Prawo rozwiązania wygasa, jeśli Parlament Federalny wybierze większością swoich członków innego Kanclerza Federalnego. Miedzy wnioskiem a glosowaniem musi upłynąć 48 godzin.

Bibliografia
Garlicki Leszek, Ustrój polityczny Republiki Federalnej Niemiec, Warszawa 1985
Mały leksykon systemów politycznych pod red.T.Godunia, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2001.
Rousseau Dominique, Sądownictwo Konstytucyjne w Europie, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1999.
Ustroje państw współczesnych, praca zbiorowa pod red. W.Skrzydło, UMCS 2000.
Bogdan Dolnicki – „Samorząd terytorialny”.
Słownik Encyklopedyczny „Edukacja Obywatelska”.