Powierzchnia Gminy – 77,92 km2
Ludność – 12 626 mieszkańców
Gmina Skołyszyn, do której należy 14 wsi (Bączal Dolny, Bączal Górny, Harklowa, Jabłonica, Kunowa, Lipnica Górna, Lisów, Przysieki, Pusta Wola, Siedliska Sław, Skołyszyn, Siepietnica, Sławęcin, Święcany), pod względem administracyjnym należy do powiatu jasielskiego i województwa podkarpackiego.
Terytorialnie gmina Skołyszyn leży w południowo-zachodniej części województwa podkarpackiego. Graniczy od południa, zachodu i północy z gminami należącymi do województwa małopolskiego (gminy: Lipinki, Biecz, Szerzyny). Natomiast od wschodu graniczy z gminą Jasło, a od północnego-wschodu z gminą Brzyska. Wsie należące do gminy Skołyszyn leżą w paśmie pogórza Ciężkowickiego i Dołów Jasielsko-Sanockich.
Ukształtowanie terenu jest bardzo zróżnicowane. Dominują tereny pagórkowate, ale liczne są także rozległe doliny. Cały krajobraz gminy Skołyszyn jest bogaty w duże skupiska leśne, liczne pola uprawne, poprzecinany jest rzekami: Olszynką i Ropą oraz potokami. Na terenie gminy występują także stawy rybne w Siepietnicy i w Święcanach gdzie można łowić ryby.
Położenie geograficzne gminy oraz środowisko przyrodnicze występujące w jej położeniu stwarza dogodne warunki turystyczno-wypoczynkowe. Każda z 14 wsi ma bardzo korzystne warunki do rozwoju agroturystyki.
ZARYS DZIEJÓW
Rekonstrukcja dziejów prehistorycznych Skołyszyna jest niemożliwa ze względu na brak źródeł archeologicznych. Nie ulega jednak wątpliwości, że już wtedy na okolicznych terenach rozwijała się kultura ludzka, której ślad w postaci tzw. Grodziska zachował się w Lisowie. Potwierdzeniem zamieszkiwania pierwotnych osadników na tym obszarze są zabytki znalezione w Sławęcinie, Święcanach i Przysiekach pochodzące z przełomu epoki brązu i żelaza. Wśród nich są m.in. siekierki kamienne, fragmenty ceramiki. Z biegiem czasu osada w Lisowie przekształciła się w gród obronny otoczony wałami drewniano-ziemnymi. Stało się to prawdopodobnie za sprawą ludności kultury łużyckiej, zapewne wykorzystującej ziemie dzisiejszego Skołyszyna do celów rolniczych. Dalsze ślady rozwijającego się osadnictwa i ożywionej wymiany handlowej z imperium rzymskim zachowały się w postaci materiałów numizmatycznych. W Sławęcinie znaleziono złoty solid cesarza Marcianusa (450-457), w Święcanach brązową monetę cesarza Konstantinusa I (307-337) oraz cesarzowej Faustyny Młodszej (147-176). Znaleziska te świadczą o istnieniu pradawnych szlaków handlowych, które wraz z liniami rzek wyznaczały miejsca powstawania wczesnośredniowiecznych osad.
Od VI w. n.e. zaczęło się rozwijać w Małopolsce osadnictwo wiślańskie. W tym czasie funkcjonował gród warowny w Lisowie i niedalekiej Trzcinicy. Źródła historyczne podają, że najstarsza w okolicy jest założona w XIII w. Siepietnica, po niej Sławęcin i Kunowa, powstałe w pierwszej połowie XIV w. Niestety, nie znamy dokładnej daty założenia Skołyszyna, podobnie jak nie wiemy od czyjego imienia pochodzi nazwa wsi, pierwotnie brzmiąca Scolyssyno. Taki zapis po raz pierwszy pojawił się w dokumencie, z którego treści wynika, iż właścicielem osady był w XIV w. niejaki Mścisław zwany Szczuczką. Tenże w 1359 r. sprzedał część dóbr Tomkowi z Samborzyna, a całą transakcję potwierdził powagą swego majestatu król Kazimierz Wielki. Być może wtedy przeniesiono wieś z prawa polskiego na magdeburskie. Kolejny ślad lokacji Skołyszyna znajdujemy w dokumencie z 1411 roku zawierającym wzmiankę o przywileju lokacyjnym.
W rezultacie nie znamy imienia zasadźcy, czyli pierwszego sołtysa wsi. Dalsze ważne wiadomości o Skołyszynie zawarte są w "Liber beneficiorum" Jana Długosza. Jak podaje kronikarz, wieś w XV wieku znajdowała się w obrębie królewszczyzn, ciągnących się po obu stronach Ropy wzdłuż drogi z Jasła do Biecza. Własność królewską stanowiły również sąsiednia Siepietnica, Grudna Kępska, Sławęcin. Kolejne informacje zawarte w dziele Długosza przybliżają nam obraz ówczesnej miejscowości znajdującej się pod znacznym wpływem folwarku. Własnością folwarku był m.in. miejscowy młyn i karczma.
Pierwszym sołtysem, po którym pozostał ślad, jest Hanko, po¬jawiający się pod rokiem 1379 i 1383. Na sołectwie odnotowano ponadto w roku 1393 Bogusława, w 1485 r. Mikołaja Zemka, w 1421 r. Mikołaja Męcikała, a po nim Mikołaja Rogalca. Właścicielem dóbr w Skołyszynie był w latach 1460-1462 Stanisław Taszycki. On i jego rodzina zasłynęli ze swej aktywności polegającej na sprzedawaniu, zastawianiu, kupowaniu i procesowaniu się. Znany jest fakt powiększenia swego majątku przez Taszyckiego w drodze zakupu ziem od dziedziczki z Siedlisk Katarzyny, żony Mikołaja Budziszewskiego.
Schedą po Stanisławie zajmował się Mikołaj Taszycki, oddając w roku 1472 część ziem w ręce Tomasza Sułowskiego. Wykorzystując "złoty wiek" dla szlachty polskiej rodzina Sułowskich zgromadziła w swych rękach spory majątek. Odbijało się to niestety na chłopach, szukających często lepszego losu w drodze ucieczki. Znaczącą postacią w dziejach Skołyszyna i okolic był Piotr Sułowski. Ciesząc się szacunkiem, sprawował godność sędziego grodzkiego bieckiego, był również jednym z posłów biorących udział w uchwaleniu Unii Lubelskiej w 1569 roku.
Pod koniec XVII wieku Skołyszyn mocą nadań królewskich stał się prywatną własnością szlachecką rodziny Sułowskich.
Zawierucha dziejowa w siedemnastym stuleciu wplątała Rzeczpospolitą w wojnę ze Szwecją, Kozakami i Rosją. Nie sposób więc, by reperkusje tych wydarzeń nie dotknęły mieszkańców gminy, powodując wzrost ucisku feudalnego oraz ubożenie ludności. Następne lata nie przyniosły poprawy sytuacji w kraju. W rezultacie powiększającego się chaosu i rozprężenia politycznego, bankructw szlachty dających się zauważyć również i tu, doszło w XVIII w. do upadku Rzeczypospolitej. Po pierwszym rozbiorze w 1772 r. ziemia biecka wraz z całą Galicją znalazła się w zaborze austriackim. Nowy podział administracyjny w roku 1890 ustanowił 18 cyrkułów podlegających gubernatorowi we Lwowie. Skołyszyn, Lisów i Sławęcin weszły w skład cyrkułu jasielskiego. Mocą nowych zasad wszystkie wsie mające jednego właściciela tworzyły dominium. Został nim też Skołyszyn, jako że spełniał wymagany warunek. Wkrótce powołano nowy samorząd z wójtem na czele W XIX wieku stopniowemu pogłębianiu ulegało rozdrobnienie areału gospodarstw chłopskich. Wzrastała liczba gospodarstw małych, poniżej 10 morgów. Wobec tego, szybko wzrastająca liczba ludności nie znajdywała oparcia na roli. Kryzys dodatkowo pogłębiało zacofanie rolnictwa galicyjskiego, w którym nadal dominowała trójpolówka, z rzadka stosującego płodozmian. Pod koniec lat 30-tych XIX wieku i tak trudną sytuację gminy pogarszały klęski żywiołowe i nieurodzajów, szczególnie te w 1844 roku. Burze gradowe zniszczyły plony, ponadto zaraza ziemniaczana i choroba bydła skazywały ludzi na głód. W tych trudnych czasach, będących udziałem Galicji, właścicielem Skołyszyna był Tabaczyński. Swoje wysiłki kierował ku własnemu gospodarstwu, prowadząc je postępowo i wzorowo. Z jego inicjatywy założona została w Skołyszynie szkoła dla biednych chłopców. Po nim od 1832 do 1837 roku majątek znalazł się w rękach hrabiego Józefa Wadzickiego, następnie hrabiego Prospera Zborowskiego (1841-1861).
Narastające trudności na wsi galicyjskiej osiągnęły swój punkt kulminacyjny w 1846 roku. Doszło do wystąpień chłopskich zwanych rabacją.
Zbuntowani chłopi ograbili dwór w Skołyszynie i Bączalu Dolnym, przy czym w drugiej z wymienionych wsi poturbowano dziedzica dworu i jego syna. Wkrótce po tych wydarzeniach niemałe zaskoczenie spotkało właścicieli ziemskich zdecydowanych pod wpływem rozruchów na zniesienie pańszczyzny.
W dniu 24 kwietnia 1848 r. gubernator Galicji Franciszek Stadion oświadczył w imieniu cesarza, że od 15 .V. 1848 r. pańszczyzna w Galicji zostaje zniesiona. W rezultacie nastąpił koniec ustroju rolnego opartego na folwarku pańszczyźnianym. Chłopi ze Skołyszyna, Lisowa i Sławęcina otrzymali nieduże nadziały z posiadłości dworskich. Po Zborowskich Skołyszyn znalazł się w posiadaniu rodziny Klobassów.
W Skołyszynie istniał dwór szlachecki, w którym swą siedzibę miały kolejno pokolenia tenutariuszy a następnie właścicieli, gdy za Sułowskich wieś stała się własnością prywatną. Nie wiadomo ile budynków pełniących funkcję dworu stało w Skołyszynie do końca XVIII w. Dostępne dziś materiały pozwalają na przypomnienie jedynie budowli XIX-wieczny eh, tzn. budynku, w którym mieszkały rodziny najpierw hr. Wodzickiego, a następnie hr. Zborowskiego, oraz pałacu postawionego staraniem rodziny Klobassów. Skołyszyński majątek znajdował się następnie w posiadaniu Czyszczaków i Brykczyńskich. Pałac został spalony przez żołnierzy niemieckich 15.I.1945r. Obecnie na miejscu pałacu stoi budynek Ośrodka Zdrowia.
Historia współczesna
Gmina Skołyszyn obejmująca swoim zasięgiem kilkanaście wsi, jest stosunkowo młodym organizmem administracyjnym. W przeszłości prawie każda wieś tworzyła swoją gminę, wszystkie problemy załatwiano we własnym zakresie. Uległo to zmianie po wprowadzeniu w 1933 r. ustawy państwowej o gminach zbiorowych. Wówczas w wyniku tej ustawy powstała Gmina Zbiorowa Skołyszyn. Administracyjnie należały do niej: Skołyszyn, Lisów, Sławęcin, Bączal Dolny, Bączal Górny, Siepietnica, Opacie, Siedliska, Przysieki, Pusta Wola, Harklowa i Kunowa. Nowopowstała Gmina Zbiorowa Skołyszyn obejmowała 12 gromad o łącznej powierzchni 49,26 km2, a zamieszkiwało ją 6433 osoby. Wójtem Gminy Zbiorowej Skołyszyn w okresie międzywojennym był Józef Burda, zaś funkcję sekretarza gminy pełnił Stanisław Szymański.
Znaczące zmiany nastąpiły po zakończeniu działań wojennych na naszych ziemiach w 1945 r.
Na posiedzeniu Gminnej Rady Narodowej 29 marca 1945 r. wybrano na stanowisko wójta Jakuba Zabawę a przewodniczącym Prezydium GRN Ludwik Podkulski z Pustej Woli. Reforma administracyjna z dnia 25 września 1954 r. wprowadziła w miejsce 4-stopniowego podziału kraju strukturę 3-stopniową (województwo, powiat, gromada).W myśl ustaw w 1955 r. powstały Gromadzkie Rady Narodowe, które przetrwały do 1973 r.
Zatem w 1954 r. zakończyła swoją działalność Gminna Rada Narodowa w Skołyszynie. Natomiast w 1955 r. została powołana Gromadzka Rada Narodowa w Skołyszynie. Od tego czasu nie występuje instytucja wójta aż do 1990 r. Gminę reprezentowali Przewodniczący Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej.
W Skołyszynie funkcje przewodniczących Prezydium GRN pełnili w latach 1955-1972: Jakub Zabawa, Władysław Syzdek, Jan Dranka, Stanisław Pisz, Stanisław Bigos, Stanisław Gołosiński. W 1973 r. przeprowadzono nową reformę terenowej administracji kraju na mocy uchwały sejmu z dnia 29 listopada 1972 r. Wówczas zlikwidowano GRN a w ich miejsce powołano gminy. W myśl tych zmian podstawową jednostką administracyjną w Polsce były Gminne Rady Narodowe, na czele których stał przewodniczący GRN, a gminą zarządzał naczelnik. Od 1973 – 1990r. funkcję Naczelnika Gminy Skołyszyn pełnił Stanisław Gołosiński. W 1990 r. 8 marca uchwalono nowelizację konstytucji. W jej wyniku wprowadzono administrację samorządową w miastach i gminach, którą wyposażono w osobowość prawną. 27 maja 1990 r. odbyły się wybory do samorządów terytorialnych w całej Polsce. Wówczas wybrano nowe władze Gminy Skołyszyn tj. 22 radnych reprezentujących 14 wsi należące do gminy Skołyszyn. Radni z pośród siebie wybrali Stanisława Gołosińskiego na wójta. Ponownie do sprawowania funkcji wójta, czyli zarządzania całą gminą wybierano Stanisława Gołosińskiego w 1994 r.,1998 r., 2002 r. W wyborach samorządowych w 2006r Wójtem Gminy Skołyszyn został wybrany Zenon Szura. Funkcję przewodniczącego rady pełnili: Wacław Gubernat 1990-1994, Władysława Kosińska 1994-1998, oraz Wiesław Hasiak od 1998r. do chwili obecnej.
CO WARTO ZOBACZYĆ W GMINIE SKOŁYSZYN
Bączal Dolny:
- kapliczka św. Floriana, murowana poch. z lat 1790-1810
- kapliczka św. Jana Nepomucena, murowana, poch. z lat 1850-1899
- murowana kapliczka wzniesiona w 1671 r.
Harklowa:
- kościół parafialny rzym.-kat., murowany, wzniesiony w 1896 roku. Przy kościele znajduje się murowana dzwonnica z 1935 r.
- drewniana kapliczka, poch. z lat 1875-1899
Jabłonica:
- murowana kapliczka, wzniesiona w latach 1775-1825
- drewniany dom z roku 1908
- drewniany krzyż przydrożny z 1850 r.
Kunowa:
- dworska oficyna oraz stodoła, drewniane, poch. z lat 1875-1899
Lisówek:
- gorzelnia dworska, tzw. dwór, murowana, wzniesiona wiatach 1775-1825
- oficyna dworska, murowana, poch. z 1850 r.
- zabudowania gospodarskie (stodoła, silos, stajnia), murowa¬ne poch. z 1850 r.
Przysieki:
- dwór oraz zabudowania gospodarskie (stodoła, wozownia) murowane, poch. z lat 1800-1875
- oficyna dworska, murowana, poch. z lat 1800-1850
- dawna karczma, murowana, poch. z lat 1850-1875
- drewniany młyn elektryczny z 1925 r.
- murowany dworzec kolejowy z 1884 roku
- kapliczka św. Jana Nepomucena, murowana, poch. z lat 1800-1850
- dom (tzw. dom Skubowej), wybudowany w latach 1890-1910
Siepietnica:
- zabudowania gospodarskie (stodoła oraz stajnia), murowane, poch. z lat 1850-1899
- dworzec kolejowy, murowany, poch. z 1884 r.
Skołyszyn:
- stajnia dworska, murowana, poch. z lat 1800-1850
- kamienna figura przydrożna św. Jana Nepomucena z 1787 r.
- murowana kapliczka, wzniesiona w latach 1890-1910
Sławęcin:
- kościół parafialny rzym.-kat. pw. św. Katarzyny, drewniany, wzniesiony w 1779 r.
- murowana kapliczka, poch. z lat 1890-1910
Święcany:
- kościół parafialny rzym.-kat., drewniany, wzniesiony w 1520 roku
- kaplica cmentarna, murowana, wzniesiona w 1882 r.
- organistówka, drewniana, poch. z lat 1875-1899
- kuchnia plebańska, drewniana, poch. z 1850 r.
- kuźnia, murowana, wzniesiona w 1913 r.
- murowane kapliczki, poch. z lat 1800-1899
GMINA SKOŁYSZYN
38-242 Skołyszyn 12
tel/fax: (013) 44-91-062, (013) 44-91-063, (013) 44-91-064
e-mail: [email protected]
http://www.bip.skolyszyn.pl