Znaczenie Mikołaja Reja w literaturze polskiej.

Znaczenie Reja w literaturze polega nie na tym , że jest on pionierem polszczyzny literackiej i " ojcem " naszej literatury narodowej . Rolę pionierów spełnili przed nim literaci mieszczańscy , przede wszystkim Biernat z Lublina . Natomiast szlachcic z Nagłowic rzeczywiście programowo głosił hasło używania języka ojczystego , spopularyzowane w bardzo znanym dwuwierszu:

" A niechaj narodowie wżdy postronni znają ,
Iż Polacy nie gęsi , iż swój język mają . "

W czasie kiedy na skutek rozwoju szkolnictwa i drukarstwa z jednej , a ożywionego ruchu politycznego i reformacyjnego z drugiej strony , szerokie koła szlachty pragnęły książki i miały do niej ułatwiony dostęp , Rej dostarczył im lektur obfitej i odpowiedniej dla przeciętnego ich poziomu umysłowego . Poruszał on zagadnienia aktualne , nurtując wówczas zarówno życie społeczne i polityczne , jak i zainteresowania indywidualne .

Rej miał dar trafnej obserwacji życia i plastycznego jego przedstawienia , stąd twórczość jego jest wiernym odbiciem ówczesnej rzeczywistości Polski . Ukazany przez niego świat to świat szlachecki , ale ta właśnie klasa dominowała wtedy w życiu kraju . Obrazy kreślone przez pisarza znakomicie go charakteryzują . Rej przenosi do literatury niemal żywcem szczegóły szlacheckiego dnia codziennego . Jego postaci są wprawdzie mało zindywidualizowane , ale poszczególne sceny bywają wspaniale , plastycznie i dosadnie uchwycone .

Niezrównany jest język Reja . Jest to język pospolity szlachecki , wzbogacony temperamentem pisarskim autora oraz trafnym doborem przenośni i porównań nawiązujących do gospodarstwa wiejskiego . Pod względem artystycznym razi jego rozwlekłość i często niezręczna budowa zdań . Także środki językowe są dość proste . Nie mogą one wystarczyć na oddanie pełnego bogactwa i bujności życia szlacheckiego , choć je wyraziście zarysowują . Najłatwiej sobie radzi Rej z obrazami satyrycznymi , trudniej mu z opisywaniem stanów uczuciowych . Ale i tu próbuje różnych sposobów , zalecanych równie przez teorię poetyki , jak i język codzienny . Pytania retoryczne , wykrzykniki , wyrazy i zwroty zaczerpnięte z codziennej mowy autora , bezpośrednie zwracanie się do czytelnika w formie 2 osoby liczby pojedynczej ożywiają często grube tomy prozy Rejowej . W pamięci naszej szczególnie utrwalają się nagromadzenia zdrobnień wyrazów w opisach przyjemności życia wiejskiego . Wszystko to są cechy obce językowi i stylowi pisarzy średniowiecznych ; sprawiają one , że Reja musimy z punktu widzenia językowego uważać za pierwszego nowożytnego polskiego pisarza .

Twórczość Reja cechuje humanistyczny optymizm człowieka cieszącego się życiem . Ale nie tylko to . Pragnął on także postępu w tym życiu . Włączył się w ówczesne walki polityczne i polemiki religijne , nawoływał również do moralnego doskonalenia się indywidualnego . Był nie tylko pionierem polszczyzny , ale i świadomym nauczycielem społeczeństwa .