Pajęczaki

BUDOWA
Obok znacznych różnic w wyglądzie i budowie wewnętrznej przedstawicieli, pajęczaki maja wspólne charakterystyczne cechy. Ciało pajęczaków dzieli się na głowotułów i odwłok, bardzo różnie ukształtowany i różnie połączony z głowotułowiem. Odwłok może być segmentowany i przyrośnięty całą szerokością do głowotułowiu (jak u skorupiaków); może być nie segmentowany i łączyć się z głowotułowiem wąską szypułką (jak u pająków); może w różny stopniu być zredukowany i zrastać się z głowotułowiem w jednolitą całość (jak u roztoczy).
Wszystkie pajęczaki na głowotułowiu mają sześć par odnóży, z czego pierwsza para służy do pobierania pokarmu (szczkoczułki), druga do pobierania pokarmu i innych czynności (nogogłaszczki), a cztery pozostałe pary – do lokomocji. Odwłok jest zazwyczaj pozbawiony odnóży; u przedstawicieli niektórych rzędów zachowały się przekształcone odnóża, na przykład w postaci kądziołków przędnych u pająków.
Powłokę ciała tworzy nabłonek wydzielający chitynowy naskórek, którym może być miejscami grubszy i tworzyć twardą płytkę grzbietową nad głowotułowiem (np. u pająków).

ODŻYWIANIE
Duża liczba pajęczaków żywi się pokarmem zwierzęcy – są drapieżnikami i plują najczęściej na owady i inne pajęczaki. Nakłuta lub porozrywana ofiara polewana jest substancją zawierającą enzymy trawiące. Części płynne pokarmu są wsysane dzięki pracy mięśni gardzieli oraz dalej położonej części przewodu pokarmowego, zwanym żołądkiem ssącym. Pozostałe elementy przewodu pokarmowego są zbudowane jak u innych stawonogów. Niektóre pajęczaki są pasożytami wysysającymi soki roślin lub płynny ciała zwierząt (np. kleszcze).

ODDYCHANIE I KRĄŻENIE
Charakterystycznymi dla pajęczaków narządami wymiany gazowej są płuca. Jednak niektóre pajęczaki mają tchawki, inne płuca i tchawki, a jeszcze inne (drobne, pasożytnicze) obywają się bez specjalnych narządów oddechowych. Stopień rozwoju układu krążenia zależy od rodzaju posiadany narządów oddechowych. Jeżeli narządy oddechowe doprowadzają tlen bezpośrednio do wszystkich części ciała za pomocą tchawek, układ krążenia jest odpowiednio zredukowany i zawiera tylko serce z ostiami i jedną lub dwie tętnice. U wielu drobnych pajęczaków brak układu krążenia.

WYDALANIE
Układ wydalniczy reprezentowany jest przez cewki Malpighego lub/i gruczoły biodrowe, które są zmodyfikowanymi metanefrydami.

UKŁAD NERWOWY
Układ nerwowy wykazuje bardzo różny stopień koncentracji, zależy m.in. od trybu życia pajęczaka.

ZMYSŁY
Narządami zmysłów są oczy, w liczbie 1-8 par, oraz włoski zmysłowe dotykowe. Szczególny ich rodzaj rejestruje drgania powietrza czy pajęczyny.

SNUCIE PRZĘDZY
Wszystkie pająki snują jedwabną przędzę, która odgrywa bardzo ważną rolę w ich życiu. Używają jej do wielu celów:
- produkcji kokonów, w których dla bezpieczeństwa i utrzymania odpowiedniej temperatury przechowują swoje jaja;
- tworzenia lin zabezpieczających, które przyczepiają do roślin w razie zagrożenia upadkiem;
- budowania gniazda, w którym wypoczywają bądź spędzają zimę
- wreszcie do tkania pajęczyny, w którą łapią swoje ofiary.

Pająki potrafią snuć różne rodzaje przędzy, w zależności od celu jej użycia. Jeżeli ma z niej powstać pajęczyna, gruczoły znajdujące się w pobliżu kądziołków przędnych powlekają ją lepką substancją. Natomiast nić służąca pająkowi do przemieszczania się lub przymocowania pajęczyny jest sucha. Inne gruczoły wydzielają substancje, która powoduje, że wyprodukowana przędza staje się doskonałym materiałem na kokon. Pająk chroni się przed wpadnięciem we własną sieć, wplatając w nią kilka suchych nici. Znając ich rozmieszczenie na pajęczynie spokojnie czeka, aż ofiara zupełnie się zaplącze. Oprócz tego, pająki wydzielają tłustą substancję, która pokrywają swoje odnóża, co zapobiega przyklejaniu się do sieci.

PAJĘCZYNY
Różne gatunki pająków produkują różne rodzaje pajęczyn. Najbardziej znana, a jednocześnie najpiękniejsza, jest pajęczyna kolista – z którą często spotykamy się w parkach bądź na tyłach ogrodów, szczególnie w czasie mroźnego poranka, kiedy jej włókna pokryte są rosą. Posiada ona niemal kolisty kształt i coś w rodzaju szprych (promieni), rozchodzących się z jej środka. Wokół promieni owinięta jest lepka nić, służąca do usidlenia zdobyczy. Tego typu pajęczyny najczęściej są nieduże, jednak w lasach tropikalnych osiągają czasami olbrzymie rozmiary. Rozpięte między drzewami mogą mieć nawet 2,5 metra średnicy i wystarczającą siłę, by usidlić małego ptaka.
Większość pająków, które rozpinają sieć, ma słaby wzrok i w kwestii łapania ofiary w całości polega na swojej pajęczynie. Niektóre z nich czekają przyczajone na środku rozpiętej sieci, podczas gdy inne czuwają na jej brzegu, opierając jedno odnóże na nici przyczepionej do środka sieci. Kiedy owad w nią wpada, zaczyna się szarpać, próbując się wydostać. Wywołuje to drgania, które przenoszą się po pozostałych niciach, informując pająka o zdobyczy. Na ten znak pająk podbiega do ofiary, wstrzykuje jej jad i owija przędzą.
Innym rodzajem sieci jest pajęczyna lejowata. Pająk produkujący ten typ pajęczyny często rozpina swoją wielką sieć w wysokich trawach albo pomiędzy pniami lub skałami. Chowa się następnie na dnie „leja” i kiedy ofiara zbliży się na odpowiednią odległość rzuca się na nią i zaciąga w głąb sieci.
Inne pająki plotą bezkształtne pajęczyny, które nie są lepkie, ale posiadają specjalne nieci, o które ofiara „potyka się” i traci równowagę. Kiedy niczego nie podejrzewający owad spada, zaplątuje się w sieć, a pająk rusza ku niemu, by go unieruchomić. Domowe pająki wytwarzają właśnie tego typu sieć.
Jeszcze inaczej wykorzystuje swoją przędzę północnoamerykański gatunek pająka krzyżakowatego. Snuje on nić długości ok. 5 cm, a na jej końcu mocuje niewielką kropelkę lepkiej substancji. Tak przyrządzoną zarzuca na ofiarę. Ta substancja zawiera dodatkowo związki chemiczne przyciągające samce ćmy. Pająk wymachuje nicią, wabiąc ćmę ku sobie. Kiedy znajdzie się one wystarczająco blisko, zarzuca na nią lepką przędzę i w ten sposób usidla ofiarę. Następnie przyciąga ją ku sobie jak wędkarz nawijając na kołowrotek złapaną przez siebie rybę.

PLUCIE
Niektóre europejskie i północnoamerykańskie gatunki poluje na swoją ofiarę wypluwając ze szczękoczułek dwa cienkie strumienie lepkiej substancji. Ofiara zostaje schwytana pod zygzakowatą linią nici.
Jeden z gatunków australijskich rozpina pomiędzy swoimi czterema przednimi łapami niedużą sieć. Jeżeli zauważy owada, rozstawia kończyny, rozciągając pajęczynę do jak największych rozmiarów. Następnie rzuca się na ofiarę, łapiąc ją w sieć, po czym zaciąga ją do swojej kryjówki. Pająk ten posiada doskonały wzrok. Zwykle poluje nocą i jest bardziej wrażliwy na światło niż większość innych zwierząt.
Skakuny, które polują w porze dziennej, powoli podchodzą do swej ofiary, a potem błyskawicznie skaczą w jej kierunku. Ich skoki mogą sięgać 20 długości samego pająka.

ZABÓJCZY JAD
Prawie wszystkie pająki produkują jad, jednak tylko 3% z nich może być szkodliwe dla człowieka. Pająki posiadają dwa woreczkowate gruczoły jadowe, znajdujące się u podstawy ich szczękoczułek. U dużych pająków ciągną się one aż do rejonów głowy. Za pośrednictwem kanalików jak doprowadzany jest do pazurów, zakończonych otwierającym się ujściem.
Jad pająka może mieć różne działanie na różne zwierzęta. Ten sam jad, który jest zabójczy dla jednego rodzaju, może być nieszkodliwy dla innego. Nie zawsze zależy to od rozmiarów ofiary – czarna wdowa potrzebuje do zabicia żaby 160 razy więcej jadu, niż do zabicia kury. Nawet osobniki tego samego gatunku mogą różnie reagować na ukąszenie tego samego pająka – jedne natychmiastową śmiercią, inne brakiem jakichkolwiek objawów chorobowych.
Wyróżniamy dwa rodzaje jadu pajęczego – jad hemolityczny i jad neurotoksyczny. Neurotoksyczny atakują układ nerwowy ofiary i są obecne w większości jadów o działaniu śmiertelnym.

NIEBEZPIECZNE UKĄSZENIA
Czarna wdowa wytwarza neurotoksynę, która może wywołać u człowieka ostry ból, skurcze mięśni i paraliż. Jej ukąszenie jest bardzo niebezpieczne, ale chociaż zdarzają się wypadki śmiertelne, istnieją antidota, po przyjęciu których większość poszkodowanych dochodzi do siebie. Niemniej jednak, neurotoksyny paraliżują owady tak szybko, że pająk może zacząć pożeranie ofiary, kiedy ta jeszcze żyje.
Co ciekawe, czarne wdowy są raczej bojaźliwymi pająkami, chętniej chowającymi się niż atakującymi. Niepokojone sztywnieją i udają martwe, czekając aż minie niebezpieczeństwo. Mogą ukąsić człowieka dopiero kiedy zostaną rozzłoszczone lub przestraszone.
Część pająków wytwarza jad hemolityczny. Ten rodzaj jadu może negatywnie wpłynąć na krew i skórę człowieka. Leczenie działania jego skutków czasami zajmuje miesiące. Ma on także zastosowanie medyczne – służy do likwidowania skrzepów krwi, prowadzących do zawału serca. Jeszcze inaczej wykorzystują jad pająków buszmeni z pustyni Kalahari – nacierają nim groty swoich strzał.