Rodzina

A. Jak należy rozumieć pojęcie rodziny?
B. Na czym polega aspekt prawny rodziny?
C. Na czym polega aspekt moralny rodziny?
Nasze współczesne rodziny są małe. Składają się z rodziców i dwójki, czasem jednego dziecka. Rodziny, w których jest czworo i więcej dzieci należą do wyjątków. Coraz rzadsze są rodziny trójpokoleniowe to znaczy takie, w których pod jednym dachem żyją dziadkowie, rodzice i dzieci. Współczesne rodziny oparte są na stosunkach bliskiego pokrewieństwa, i uczuciach rodzicielskich.
[ Mikołajewicz ]

Znaczenie nowych pojęć:

Rodzina – dwie, lub więcej, osoby powiązane więzią krwi, małżeństwa lub adopcją; grupa osób połączona stosunkiem małżeństwa i rodzicielstwa.
Funkcje rodziny – zadania związane z rodzeniem i wychowywaniem dzieci.

Wprowadzenie

Rodzina to podstawowa grupa społeczna, istniejąca powszechnie od najważniejszych czasów. Spełnia ona podstawowe funkcje:
- po pierwsze rozwija społeczeństwo, utrzymując ciągłość biologiczną poprzez rodzenie i wychowywanie dzieci,
- po drugie poprzez wychowywanie dzieci przekazuje następnym pokoleniom dorobek cywilizacyjny w sferze materialnej i duchowej.
Określa się też rodzinę poprzez dwa typy stosunków: ojciec – matka; rodzice – dzieci. W takim przypadku oznacza ona trwałe, zalegalizowane stosunki seksualne ( małżeńskie ) dwojga partnerów, dających życie swoim dzieciom i uzależniających ich od siebie. Czasami mamy do czynienia z rodziną, która jest konstytuowana jako jedno z rodziców ( ojciec lub matka ). Czasami jest tak, że rodzinę tworzy małżeństwo, albo związek niezalegalizowany, zwany niekiedy konkubinatem. Często też mamy do czynienia z rodziną zastępczą ( dalsi krewni lub zupełnie obce osoby ).

A. Jak należy rozumieć pojęcie rodziny?

Pojęcie rodziny zmieniało się na przestrzeni dziejów ludzkich. Początkowo, przed rewolucją przemysłową, w zależności od miejsca na mapie istniały różne rodzaje rodzin. Lecz wszędzie tam, gdzie rolnictwo stanowiło podstawę egzystencji ludzie najczęściej żyli w dużych, wielopokoleniowych zbiorowiskach, pod jednym dachem z wujami, ciociami, teściami, dziadkami, babkami i gromadą kuzynów. Cała ta zbiorowość w mniejszym lub większym stopniu, była samowystarczalna. Wszyscy ci ludzie produkowali, a następnie konsumowali, wytworzone przez siebie dobra. Ta produkcyjna jednostka gospodarcza zwana była w Indiach rodziną łączoną, w krajach bałkańskich * zadrugą *, w Europie Zachodniej była to wielopokoleniowa rodzina rozszerzona.

Sytuacja rodzin wielopokoleniowych zaczęła się zmieniać w okresie maszyny parowej. Wtedy to rodzina tradycyjna przeżywa kryzys spowodowany postępem technicznym. W domach rodzinnych zaczęły występować konflikty, upadał powoli autorytet ojca. Zmieniły się obyczaje. Przestawały być one patriarchalne, stawały się stopniowo zdemokratyzowane. Funkcje rodziny zostały * rozparcelowane *. Pojawiły się wyspecjalizowane instytucje, które zajęły się opieką nad ludźmi starymi, dostarczały też wzorców edukacji dla młodzieży. Nauka powoli stawała się obowiązkowa, organizowało ją państwo.

W ten sposób zmieniała się struktura rodziny. Jednak w stosunku do swoich członków zachowała ona nadal ważne funkcje związane z: a) samym aktem narodzin dzieci, ( utrzymywania ciągłości biologicznej ), b) utrzymywaniem ciągłości kulturalnej, c) zapewnieniem pozycji społecznej dzieciom, d) zaspokajaniem ich potrzeb emocjonalnych, e) sprawowaniem kontroli nad zachowaniem swoich potomnych.

Współcześnie funkcji tych zastąpić nic i nikt nie potrafi. Stąd rodzinę najczęściej określa się mianem * grupy pierwotnej *, albo * komórki społecznej *. Z drugiej strony w rodzinie współczesnej, niezależnie od jej wielkości, typu i innych cech, zmniejszyło się wyraźnie znaczenie więzi rzeczowych opartych na pracy, na przesłankach ekonomicznych i materialnych, tak charakterystycznych dla rodzin przedindustrialnych. Wzrosło natomiast więzi emocjonalnych, opartych na partnerstwie, miłości, przyjaźni, zaufaniu, życzliwości i szacunku. W historycznym rozwoju cywilizacji dokonała się swoista ewolucja wzajemnych powiązań w rodzinie.

Współcześnie więc takie funkcje rodziny, jak opiekuńcze, wychowawcze, prawne i moralne, nie oznaczają wyłącznie zaspokajania potrzeb. Słowo funkcja oznacza nie tylko rolę, oddziaływanie, lecz także więź społeczną, współzależność psychiczną między rodzicami ( również przybranymi ) i dziećmi.

B. Na czym polega aspekt prawny rodziny?

Aspekt prawny ( punkt widzenia ) na zakres praw i powinności poszczególnych członków rodziny reguluje w Polsce Kodeks Rodzinny. Z Kodeksu wynika, że podstawowym obowiązkiem każdego z członków rodziny jest * współdziałanie dla jej dobra *. Obowiązek ten dotyczy zwłaszcza rodziców – współmałżonków, którzy winni przyczyniać się do zaspokajania potrzeb duchowych i materialnych swoich dzieci.

Dzieci do osiemnastego roku życia podlegają władzy rodzicielskiej; dziecko musi wykonywać to, czego oczekują od niego rodzice lub opiekunowie. Jeżeli dziecko jest pełnoletnie i pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym ( zamieszkuje z rodzicami ), to ma obowiązek przestrzegania norm i reguł, które ustalają rodzice.

Obowiązek wykonywania władzy rodzicielskiej polega nie tylko na narzucaniu dzieciom swojej woli, ale także kierowaniu ich rozwojem i postępowaniem. W każdym takim przypadku rodzice ponoszą prawną odpowiedzialność za postępowanie, a także za skutki podejmowanych przez siebie w stosunku do dzieci, decyzji prawnych, moralnych, wychowawczych i opiekuńczych.

Opieka rodziców nad dziećmi w sensie prawnym oznacza każdą dbałość o zaspokajanie potrzeb materialnych i duchowych dziecka. W tym przypadku rodzice chronią również dzieci przed niebezpieczeństwami wynikającymi z kontaktów dziecka ze światem zewnętrznym. Ponosić też muszą koszty jego wykształcenia, wychowania, nawet zarządzać mieniem, jeżeli dziecko takowe posiada. Ponadto, przed prawem, rodzice zawsze występują jako rzecznicy interesów dziecka. Zastępują oni dziecko ( aż do pełnoletności )w czynnościach prawnych wykonywanych na jego rzecz i w jego imieniu.

C. Na czym polega aspekt moralny rodziny?

Każda jednostka * wrastająca * w społeczeństwo musi nauczyć się * bycia jednostką moralną *, to znaczy taką, która postępuje według pewnych ogólnie przyjętych norm, standardów, reguł postępowania, które przekazywane są w rodzinie i w społeczeństwie.

Każda rodzina posiada w tym przypadku własny system wartości, przez który należy rozumieć to wszystko, co stanowi przedmiot potrzeb, dążeń i aspiracji poszczególnych jednostek. Do wartości tych tradycyjnie można zaliczyć samą rodzinę, różne przedmioty materialne, osoby, grupy społeczne, instytucje, idee, typy działań. Wartości te wynikają z jednej strony z potrzeb ludzkich, ale z drugiej ukształtowane są przez wzorce kultury danego społeczeństwa w silniejszej mierze, niż potrzeby, którym tym wzorem podlegają. Jednocześnie wartości nadają kierunek działaniu, są źródłem selekcji pewnych sposobów postępowania, formułowania norm i ocen. W związku z tym rodzina kształtuje pewne orientacje na wartości: a) codzienne, związane bezpośrednio z różnymi dziedzinami życia i aktywności człowieka oraz b) bardziej abstrakcyjne, nadające sens życiu ludzkiemu.

Do wartości codziennych zalicza się na przykład pracę zawodową, życie rodzinne, odpoczynek, rozrywki, działalność społeczną, polityczną.
Wśród wartości o wyższym stopniu abstrakcji znajdują się także wartości o charakterze osobistym: na przykład realizacja własnych zdolności, uczciwość w postępowaniu z innymi ludźmi, prestiż, twórczość, sława, władza, wiara, itd.

Wśród wartości moralnych na plan pierwszy, w wielu dziedzinach, wysuwają się zawsze pewne zasady regulujące współżycie członków, a związane z ogólniejszymi zasadami normującymi stosunki między ludźmi. Należą do nich wzajemny szacunek, lojalność, wierność małżeńska, gotowość do niesienia pomocy w potrzebie, solidarność na wypadek niebezpieczeństwa zagrażającego któremuś z członków rodziny. W przeszłości istotną rolę odgrywał autorytet ojca rodziny, zasada hierarchii społecznej, posłuszeństwo dzieci wobec starszych, nierozerwalność małżeństwa. Obecnie coraz większe znaczenie uzyskuje pewna autonomia dotycząca wszystkich członków rodziny, oczywiście w odpowiednim dla poszczególnych osób wymiarze. Zasada równopartnerstwa dotyczy szczególnie dorastających dzieci i ich rodziców.

Zasady powyższe nie zawsze oczywiście są wyraźnie sformułowane i realizowane przez rodzinę z pełną świadomością, niemniej jednak stanowią one w wielu wypadkach ważny element więzi rodzinnej. Niekiedy wchodzą w skład bardziej rozbudowanej ideologii rodzinnej, której istotną część tworzą poglądy na cele i zadania rodziny oparte czy to na przesłankach religijnych, czy też na ogólniejszych przesłankach związanych na przykład z taką wartością, jaką stanowi dom.

Potrzeba domu stanowi szczególne miejsce wśród wartości moralnych. Oznacza ona równolegle potrzebę bezpieczeństwa, spokoju, prywatności, których człowiek nie może odnaleźć w innych dziedzinach życia społecznego. Dom oznacza psychiczne * otwieranie się * dobrowolnie dla kontaktów z innymi osobami. To wreszcie baza materialna miłości rodzicielskiej i małżeńskiej – wygodne i samodzielne mieszkanie, w którym panuje ład, schludność, estetyka. Dom to również miejsce, w którym dobro dzieci jest wysuwane na plan pierwszy, nieraz kosztem pomyślności całej rodziny, a zwłaszcza rodziców. W tym przypadku dużą uwagę przywiązuje się do wykształcenia, jako do tej wartości, która może przynieść wymierne korzyści młodemu pokoleniu.

Uczenie moralności we współczesnej rodzinie przestało być prostym przekazywaniem jedynie pewnych zasad i zwyczajów, które obowiązywały i obowiązują nadal. Jest to bardziej skomplikowany kompleks współdziałania dziecka i rodziców, którzy uczą się reguł moralnego postępowania. Oczywiście uczą tych reguł głównie rodzice. To oni tłumaczą dziecku co jest dobre dla niego, a co złe i nieodpowiednie. Służą często w tym przypadku własnym przykładem. Z drugiej strony moralność własna jest kształtowana przez sumienie. Sumienie to inaczej * uwarunkowana reakcja ( głównie ) lękowa * na to, co czyni się źle, na to co pozostaje w sprzeczności z ogólnie przyjętymi standardami moralnymi. Sumienie oznacza także w szerszym rozumieniu system wewnętrznej kontroli zgodności zachowań jednostki z przyjętymi przez nią normami. Innym czynnikiem, który kształtuje zachowania moralne jest poczucie wstydu. Oznacza ono, że dziecko już wie co jest dobre i co złe. Nabyło i uznało za swoje pewne wartości, które zostały mu przekazane i które dalej mogą być regulatorem jego postępowania.

Warto dodać, że nie zawsze rodzina realizuje i wypełnia w sposób właściwy nałożone nań funkcje w płaszczyźnie moralnej. Często jest tak, że w rodzinie dochodzi do konfliktów, nawet trwałych kryzysów, które kończą się nieraz rozpadem rodziny – rozwodem.

Rozwód jest zawsze złem, zarówno dla dzieci, jak i dla rodziców. Dzieci przez rozwód mają zakłócone szczęśliwe dzieciństwo. Rodzice mają z kolei poczucie osobistej klęski wzmocnione przeświadczeniem, że dodatkowo krzywdzą własne dzieci.

U podstaw rozbicia rodziny leżą różnorakie przyczyny. W Polsce najczęściej jako przyczyny rozwodów, wymienia się: niezgodność charakterów obojga małżonków, sprzeczne oczekiwania seksualne, alkoholizm i brak odpowiedzialności. Warto dodać, że im więcej dzieci w rodzinie, tym jest ona bardziej trwała. Częściej rozwodzą się małżeństwa z dzieckiem poczętym przed ślubem. Najmniej trwałe małżeństwa to te, które są zawierane przed dwudziestym rokiem życia, a najbardziej trwałe to te, które zakładają ludzie dojrzali, ustabilizowani zawodowo, świadomi swoich pragnień i celów.