„Rola historiografii polskiej w kształtowaniu się tożsamości narodowej”

„Rola historiografii polskiej w kształtowaniu się tożsamości narodowej”


Rola Historiografii polskiej odegrała wielka role w kształtowaniu tożsamości narodowej Polaków w XIX wieku. Można by wręcz rzecz ze była nieoceniona. Jak wiadomo wiek XIX to czas zaborów, coraz większej rusyfikacji i germanizacji. Budził się coraz większy opór wobec zaborców, czego przejawem były powstania obejmujące prawie całe dawne ziemie Polski czyli powstania listopadowe i styczniowe ale również regionalne wielkopolskie czy galicyjskie.
Historiografia miała ogromne znaczenie w kształtowaniu świadomości i tożsamości narodowej, zażegnywała wewnętrzne kłótnie i spory Polaków ale i pobudzała naród Polski do walki.
Pomimo wielu sporów miedzy różnymi nurtami postrzegania przeszłości naszego narodu cała nauka historyczna wyznaczyła wspólny cel, różny sposób, ale ostatecznie wydobycie się z marazmu i odzyskanie wolności.
Historiografia Polska w bardzo znacznym stopniu wspomogła procesy narodowowyzwoleńcze. Dowodem na potwierdzenie mojej tezy niech będzie, iż prawie wszyscy historycy tegoż okresu zajmowali się historia im najnowsza dotyczącą głownie tylko sprawom Polski. Wyjątkiem od mojej tezy niech będzie Joachim Lelewel ze swoimi badaniami kwestii dotyczących historii powszechnej czy poruszania problemów metodologicznych.
W XIX w. Historiografia stała się zajęciem zawodowym historyków, zaczęły powstawać katedry historii czy pierwsze czasopisma historyczne. Historiografia wyzbyła się swych poprzednich ambicji ogólnych, zaczęła skupiać swoja uwagę wokół coraz bardziej precyzyjnie ustalonych faktów i rozpatrywania dawnej nagromadzonych ustaleń.
Ponieważ dominująca stała się idea historyzmu, w obrębie której akcentowało jednakowość zdarzeń i procesów dziejowych, ich przypisywanie do czasu i miejsca, poszukiwanie początków i odtwarzania ciągów zdarzeń.
Historiografie wieku XIX można nazywać erudycyjno-genetyczną; jej podstawowa wielka jednostka stał się naród i opisywanie jego dziejów.
Tak samo jak na Zachodzie powstały wiekopomne dzieła dotyczące narodów tak samo nasi historiografowie główny nacisk kładli na opis narodu Polskiego i jego historii.
W wieku XIX problem upadku Rzeczpospolitej Szlacheckiej ciągle nurtował historiografie Polską. Do jednych z najważniejszych problemów badawczych jeśli nie najważniejszego urosła próba odpowiedzenia na pytanie, jakie przyczyny doprowadziły do obecnej sytuacji, czyli braku własnego Państwa.
Podobnie jak w Europie, dokonywała się profesjonalizacja uprawiania historii.
Największą role w tym procesie odgrywały uniwersytety w Wilnie, Warszawie Krakowie oraz Uniwersytet Lwowski. Cały okres zaborów to rozwijanie się jednej historiografii narodowej, przyczyniła się do rozwoju nie tylko świadomości historycznej ale pogłębiła znacznie świadomość narodową niezależnie od zaboru.
Historiografia jak wiemy za cel stawia sobie dochodzenie do prawdy, szuka jądra patriotyzmu, ale zarazem wiedziano ze historiografia ma spełniać role wychowawczą oczywiście nie wyrzekając się retoryki.
Jedna z najwybitniejszych jeżeli nie najwybitniejsza był J. Lelewel, autor m.in. traktatów metodycznych i metodologicznych, a także nowej syntezy historii Polski.
Ponadto Lelewel dążył również, w czym przejawiały się także wpływy oświecenia, do zapewnienia historiografii podstaw teoretycznych („kombinujących”) jak również do zaszczepienia idei demokratycznych .
Lelewel jawi się jako główny propagator mesjanizmu i republikańskiej odbudowy tożsamości narodowej Polaków, a jego prace miały duży wydźwięk patriotyczny i narodowowyzwoleńczy.
„ Dzieje Polski potocznym sposobem opowiadane (1829)”stały się niemalże biblią dla tysięcy powstańców i emigrantów Polskich. W dziele tym J. Lelewel opisywał role narodu polskiego jako „ambasadora ludzkości”, którego cierpienia miały się stać natchnieniem dla świata i którego szczególna misja wymagała odrzucenia materialnego przepychu i powodzenia”
Można powiedzieć, ze tka jak Mickiewicz w literaturze pięknej był przedstawicielem
„ polskiego mesjanizmu” tak Joachim Lelewel odegrał podobną role w polskiej historiografii.
W tym duchu syntezę historii Polski opublikował J. Moraczewski jego główne prace to „ Dzieje Rzeczpospolitej Polskiej” , Wpadki poznańskie z roku 1848.
Na samym początku praca polskich historyków w wyniku niepowodzeń powstańczych była hamowana, ze wszech miar uniemożliwiało im prace badawczą. W okresie między powstaniowych procesy badawcze natrafiały niestety na wiele problemów związanych z represjami zaborców ale również z brakiem baz naukowo-dydaktycznych.
Stopniowo jednak polska historiografia XIX w. Zaczęła się umacniać przejawem tego było coraz większa ilość wybitnych historyków i masa nowych dzieł. Zaczęły się kształtować szkoły historyczne, różniące się odmienna ocena przedrozbiorowej Polski
Do najsłynniejszych szkól należały, szkoła krakowska i warszawska.
Szkoła Krakowska generalnie, była negatywnie nastawiona do ustroju Polski przed rozbiorami, widząc w kształcie państwa Polskiego przyczyny upadku. Szkoła Krakowska stała na stanowisku, iż rozbiory były nieuniknione ze względu na monarchie stanową, która to monarchia niszczyła Rzeczpospolita od wewnątrz. Posiłkując się większa bazą źródłową oraz nowszymi metodami statystycznymi, szkoła warszawska dowiodła że Polska miała szanse wyjścia z kryzysu i stagnacji. Jednakże została zaatakowana w momencie, gdy największy kryzys państwowości polskiej mijał a naród dążył do poprawy ustroju. Dziś też miedzy historykami trwa nieprzerwana dyskusja która ze stron była bliżej prawdy. Wydaje się, że każda ze stron miała swoje racje wiadomo tez ze prawda zawsze leży gdzie po środku.
W mojej skromnej ocenie zabory były wynikiem sytuacji międzynarodowej oraz nadarzającej się okazji do rozbioru Polski do której niestety sama Polska a raczej szlachta się przyczyniła. Dlaczego przedstawiłem te 2 nurty historyczne? Ponieważ przedstawienie tych dwóch nurtów jest niezbędne w tej pracy, gdyż ukazują one nam ówczesne prądy historyczne oraz nastroje społeczne z tym związane. A same spory są efektem próby budowania w społeczeństwie nowej tożsamości narodowej, szukania przyczyn upadku a co za tym idzie podtrzymania pamięci o nieistniejącej Polsce.
Spośród historyków, którzy tak pod względem materiałowym, jak krytycznym i metodologicznym przyczynili się do rozwoju badań historycznych i tym samym pomagali kształtować tożsamość narodową należy wymienić: Szymona Askenazego.



Był to historyk krytycznie nastawiony do krakowskiej szkoły historycznej, stworzył własna szkole badań nad przeszłością. Jego główne prace to: „Książe Józef Poniatowski 1763-1813”,
„ Rosja a Polska 1815-1830”, „ Napoleon a Polska”.
Innymi historykami byli O. Balzera, W. Kalinkę, W. Kętrzyński, T. Korzona ( T. Korzona prowadził bardzo ciekawe badania w zakresie demografii i statystyki ),
W. Smoleński, T. Wojciechowski.
Po powstaniu styczniowym w zaborze rosyjskim w znacznym stopniu pogorszyły się warunki pracy naukowej. W 1869 roku zlikwidowano Szkole Główna, jedyny poważny ośrodek profesjonalnej polskiej pracy historiograficznej.
Podobna sytuacja była w zaborze pruskim. Władze niemieckie za wszelka cenę propagowały niemieckie organizacje naukowe, równocześnie ograniczając i wręcz hamując wszelkie przejawy polskiej myśli naukowej czy kulturowej. W tych bardzo złych warunkach jedynym światłem w tunelu Kulturkampfu było Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk i w późniejszym okresie Towarzystwo Naukowe w Toruniu, te towarzystwa potrzymały pamięć o tożsamości narodowej i świadomości.
Zabór Austriacki stanowił jedyne miejsce, gdzie sytuacja wyglądała inaczej, tutaj właśnie polska myśl tożsamości i świadomość narodowej mogła rozwijać się w dużo bardziej korzystniejszych warunkach chociaż z oczywistych przyczyn i te warunki dobiegały od ideału. W wyniku położenia międzynarodowego, monarchia habsburska musiała pójść na znaczące ustępstwa do Polaków i zaprzestać polityki antypolskiej. Nastąpiła znacząca polonizacja Uniwersytetów w Krakowie i Lwowie, które wykształciły ogrom ludności, która później stanowiła elitę odrodzonej Polski. Na uniwersytecie Krakowskim powołano pierwszą w dziejach polskiej historiografii Katedrę Historii Polskiej.
Pozytywizm i jego idee nie były najmocniej reprezentowane w polskim nurcie historiograficznym. Jedna z podstawowych przyczyn takiej sytuacji było silne zaangażowanie polskiej historiografii w kształtowanie ideologii, patriotyzmu, odzyskania niepodległości oraz konserwatyzmu politycznego, który jak wiemy stał na przeciwnym biegunie ideologicznym.
Jednakże epoka pozytywizmu miała przeogromne znaczenie dla kształtowania się historii polskiej jako nowoczesnej nauki na usługach narodu. W tym przecież czasie biskup Naruszewicz zapoczątkował gromadzenie i publikowanie materiałów źródłowych.
Wszystkie zabory stały się miejscem otwierania nowych muzeów ale również archiwów.
Te właśnie archiwa maja niewspółmierne znacznie dla polskiej historiografii. Należy tu wymienić Archiwum Akt Danych które powstało w 1867 roku, czy Zbiory Czartoryskich w Krakowie.
Po odzyskaniu independentyzmu w 1918 roku warunki do rozwoju historiografii odwróciły się zupełnie. Powstał uniwersytet Poznański. Dzięki powstaniu tej szkoły powstał odrębny nurt Historiograficzny, nastąpiło tez oczywiście ożywienie się działalności innych uniwersytetów. Rosło zainteresowanie społeczeństwa historia własnego kraju. Powstawało wiele nowych Katedr Historycznych, powstawały nowe czasopisma. Zaczyna się pogłębiać specjalizacja historii. Zaczęły się rozwijać poszczególne dyscypliny historii jak: historia gospodarcza, historia państwa i prawa, historia oświaty i kultury oraz historia wojskowości.
Pojawiły się badania nad teoria historii i metodologia badania historycznego.. Jednak Biorąc pod uwagę chronologie najbardziej rozwinięte były badania nad historia średniowieczną Polski, przede wszystkim polityczna i społeczna ( m.in. R. Grodecki, W Semkowicz, K, Tymiecki ) oraz nad historia nowożytna Polski ( m.in. B. Debiński, O. Halecki, W. Konopczyński, W. Sobieski).
Podsumowując okres XIX wieku to czas w którym historiografia polska głównie skupiała się na badaniu historii Polski, kładła bardzo duży nacisk na wyjaśnienie przyczyn upadku państwa Polskiego i jej dróg do odzyskania niepodległości. Przyczyna takiego zwrotu polskiej historiografii wydaje się być oczywista. Naród pozbawiony państwa, tłamszczony z każdej strony, poniżany, musiał walczyć. Dlatego większość historyków wieku XIX za główne swoje zadanie postawiła zachowanie w społeczności pamięci o dziejach narodu, o dniach jego chwały jednak tez o dniach klęski ale równocześnie przestrzegała przed powtórzeniem takiego samego błędu. Starali się nakreślić możliwe wyjścia z niewoli zaborczej.
Rola historiografii polskiej w XIX w. Miała znaczący wpływ na podtrzymanie nastrojów narodowowyzwoleńczych i patriotycznych w mojej skromnej ocenie historiografia w połączeniu z literaturą piękna stanowiła całość która nie pozwalała na zatarcie polskości i na odzyskanie niepodległości przesz Polskę.







Bibliografia:

Grabski A.F, Zarys Historii historiografii Polskiej, Poznań 2003
Davis N, Boże Igrzysko, Kraków 2001
Sienkiewicz W, Słownik historii Polski, Warszawa 1991
Kieniewicz S, Historia Polski 1795-1918, Warszawa 1996
Gierowski J.A., Historia Polski 1764-1864, Warszawa 1989
Smoleński W, Szkoły historyczne w Polsce, Warszawa 1986