Ujęcie obywatelskie a ujęcie w świetle art. 36 ustawy o ochronie osób i mienia. Podobieństwa i różnice ujęcia i zatrzymania.

Burakowski Łukasz sem. II gr. 1 Warszawa 01.04.2006





PRACA SEMESTRALNA




Temat: Ujęcie obywatelskie a ujęcie w świetle art. 36 ustawy o ochronie osób i
mienia. Podobieństwa i różnice ujęcia i zatrzymania.



Jedną z najistotniejszych wolności obywatelskich jest wolność osobista. Granicę ochrony wolności osobistej jednostki stanowi ład społeczny. Wolna wola jest chroniona jako objaw wolności, jeżeli jest zgodna z porządkiem prawnym.
Z tego też powodu istnieje szereg wypadków, kiedy wolność osobista może zostać ograniczona. Konstytucja RP zapewnia nietykalność osobistą i wolność osobistą. Pozbawienie lub ograniczenie tych wolności może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonych w ustawie. Przepisy kodeksu karnego przewidują surowe kary dla osób bezprawnie pozbawiających wolności innych ludzi (art. 189). Jednakże równocześnie kodeks postępowania karnego w art. 243 mówi: Par. 1. Każdy ma prawo ująć osobę na gorącym uczynku przestępstwa lub w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa, jeżeli zachodzi obawa ukrycia się tej osoby lub nie można ustalić jej tożsamości. Zgodnie z par. 2 tego artykułu osobę ujętą należy niezwłocznie przekazać policji. Niezwłocznie oznacza, że nie wolno przedłużać ujęcia ponad niezbędne minimum. Należy zauważyć, że przepisy prawa ani ich komentatorzy nie wyjaśniają znaczenia tego pojęcia, dlatego słowu \\"ująć\\" należy nadać dwojaką treść: po pierwsze - ukrócić działanie sprawcy przestępstwa przez spowodowanie, aby odstąpił lub przerwał rozpoczęte działanie przestępcze; po drugie - podporządkować sobie sprawcę przestępstwa na czas niezbędny do oddania go w ręce Policji.
Jak wspomniałem wcześniej prawo ujęcia w określonych sytuacjach ma każda osoba, bo zezwala na to art. 243 k.p.k. Prawo to jest jednak ściśle określone co do czasu i miejsca. Mówiąc precyzyjniej, jest to uprawnienie, a nie obowiązek. Uprawniona do ujęcia jest każda osoba fizyczna (nie tylko pokrzywdzony), jak również przedstawiciel każdego organu państwowego albo organizacji społecznej. Nie ma tu znaczenia obywatelstwo, funkcja, stosunek do sprawy. Prawo ujęcia ma również pracownik ochrony przy wykonywaniu zadań ochrony osób i mienia w granicach chronionych obiektów i obszarów (art. 36 ust. 1 pkt 3), a także poza granicami chronionych obiektów i obszarów przy wykonywaniu zadań ochrony osób i mienia (art. 37 pkt 1). Jest to jeden z warunków koniecznych do zaistnienia tego prawa, bo muszą wyniknąć dodatkowe okoliczności, czyli jeszcze inne przesłanki uzasadniające ujęcie.
Możliwość ujęcia osoby musi być rozpatrywana jako ujęcie obywatelskie oraz ujęcie przez pracownika ochrony. Z logicznego punktu widzenia pracownik ochrony zawiera się w zbiorze osób fizycznych uprawnionych do ujęcia, natomiast nie każda osoba fizyczna może podejmować działania jako pracownik ochrony.
Z treści art. 243 k.p.k. wiemy, że ujęcie osoby jest dopuszczalne, gdy następuje:
a) na gorącym uczynku przestępstwa,
b) w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa.
Taka sytuacja pozwala mówić, że mamy do czynienia niemalże z pewnością popełnienia przestępstwa, chociaż karalne jest stadium usiłowania, a jeżeli ustawa tak stanowi, to przygotowanie również. Nie ma znaczenia rodzaj i wysokość kary grożącej za przestępstwo. Ujęcie na gorącym uczynku nie wymaga chyba sprecyzowania. Bezpośredni pościg natomiast polega nie tylko na pogoni za sprawcą, z którym mamy kontakt wzrokowy, ale np. na bezpośrednim działaniu po zauważeniu świeżych śladów przestępstwa - usłyszeniu brzęku rozbijanej szyby itp. Działanie ukierunkowane jest na ustalenie, gdzie sprawca się ukrył bądź w którym kierunku się oddala, a następnie jego schwytanie tuż po zaistnieniu czynu. Dopuszczenie się przestępstwa lub wykroczenia przez sprawcę jest tylko spełnieniem części warunków dopuszczających ujęcie. Legalne ujęcie osoby możliwe jest wówczas, gdy spełniony zostanie przynajmniej jeden z dalszych warunków, które są następujące:
c) obawa ukrycia się takiej osoby;
d) nie można ustalić jej tożsamości.
Musi więc zaistnieć przynajmniej jedna z następujących sytuacji: (a, c); (a, d); (b, c); (b, d). O obawie ukrycia się może wskazywać zachowanie sprawcy, np. próba ucieczki, brak stałego miejsca pobytu. Z doświadczenia wiemy, że silnym bodźcem do ucieczki jest surowa kara za przestępstwo. Niemożliwość ustalenia tożsamości osoby ujętej może być powodowana brakiem dowodu osobistego lub innego dokumentu stwierdzającego tożsamość. Wątpliwości może budzić autentyczność dokumentów. Jeżeli wątpliwości są uzasadnione, pozwalają przyjmować, że nie można było ustalić tożsamości osoby. Jeżeli osoba ujęta jest znana temu, który ją ujął, a nie zachodzi obawa jej ukrywania się, doprowadzenie jej np. do komisariatu będzie bezprawne. W rachubę wejdzie wówczas kwestia odpowiedzialności za przestępstwo pozbawienia wolności z art. 189 par. 1 k.k.
Nim omówię uwarunkowania uprawniające pracownika ochrony do ujęcia osoby, warto przywołać treść przepisu w części dotyczącej tego tematu: art. 36.1. Pracownik ochrony przy wykonywaniu zadań ochrony osób i mienia w granicach chronionych obiektów i obszarów ma prawo do:
1) ustalania uprawnień do przebywania na obszarach lub w obiektach chronionych oraz legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości,
2) wezwania osób do opuszczenia obszaru lub obiektu w przypadku stwierdzenia braku uprawnień do przebywania na terenie chronionego obszaru lub obiektu albo stwierdzenia zakłócenia porządku,
3) ujęcia osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla chronionego mienia, w celu niezwłocznego oddania tych osób Policji,
4) stosowania środków przymusu bezpośredniego, o których mowa w art. 38 ust. 2, w przypadku zagrożenia dóbr powierzonych ochronie lub odparcia ataku na pracownika ochrony (...). Art. 36.4. Czynności, o których mowa w ust. 1, powinny być wykonane w sposób możliwie najmniej naruszający dobra osobiste osoby, w stosunku do której zostały podjęte.
Rozporządzenie Rady Ministrów z 18 listopada 1998 r. w sprawie szczegółowego trybu działań pracowników ochrony, podejmowanych wobec osób znajdujących się w granicach chronionych obiektów i obszarów (Dz.U. z 1998 r. nr 144, poz. 933), mówi o konieczności sporządzenia notatki służbowej przez pracownika ochrony. Notatka taka powinna zawierać w szczególności: dane personalne osoby ujętej; datę, godzinę i miejsce ujęcia; przyczynę ujęcia; datę i godzinę poinformowania oraz przekazania osoby Policji; imię, nazwisko pracownika ochrony wraz z numerem licencji; informację o udzieleniu pomocy przed lekarskiej i jej zakresie (par. 10 ust. 2). Nie byłoby błędem, a wręcz należałoby zalecać, by w notatce uwzględniono inne informacje, jak np. podanie świadków zdarzenia i jakie okoliczności mogą potwierdzić przebieg ujęcia; czy nastąpiło użycie środków przymusu; znalezionych przedmiotach itp. Pracownik ochrony sporządza notatkę także w razie ujęcia osoby przy wykonywaniu zadań ochrony osób i mienia poza granicami chronionych obiektów i obszarów. Informacje w niej zawarte nie będą odbiegać od omówionych wcześniej. W przypadku ujęcia tzw. obywatelskiego, osoba taka nie sporządza notatki, co oczywiste.
Podsumowując podstawowe różnice, każdy obywatel ma prawo do ujęcia na wyżej wymienionych warunkach, osoby na gorącym uczynku przestępstwa i co ważne nie należy mylić z wykroczeniem. Pracownik ochrony zaś, przy wykonywaniu zadań ochrony osób i mienia ma prawo na wyżej wymienionych warunkach ująć osobę stwarzającą bezpośrednie zagrożenie powierzonemu mieniu. Czyli w przeciwieństwie do ujęcia obywatelskiego, ma prawo ująć osobę na gorącym uczynku przestępstwa, jak i wykroczenia. Powinien jednak sporządzić odpowiednią notatkę służbową. Nie należy zapominać, że osoba która posiada licencję pracownika ochrony fizycznej pierwszego albo drugiego stopnia może w określonych sytuacjach zastosować środki przymusu bezpośredniego.
Następnie chciałbym wyjaśnić znacznie różniące się od ujęcia, znaczenie w świetle prawa pojęcia, jakim jest zatrzymanie.
Najpełniejsze uprawnienia w zakresie zatrzymywania osób przysługują funkcjonariuszom policji. Od zatrzymania procesowego uregulowanego w art. 244 Kodeksu postępowania karnego odróżnić należy zatrzymanie porządkowe (prewencyjne) dokonywane przez policję na podstawie ustawy o Policji lub przez funkcjonariuszy Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego na podstawie ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu, oraz zatrzymanie \\"do wytrzeźwienia” dokonywane przez policję na podstawie art. 40 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Zatrzymanie \\"porządkowe\\" jest możliwe w stosunku do osoby stwarzającej w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także mienia (np.: jakaś osoba grozi komuś bronią). Policja może zatrzymać osobę tylko, jeżeli uzna, że inne środki (np.: kontrola dokumentów, upomnienie) będą nieskuteczne. Dokonując zatrzymania na podstawie przepisów ustawy o Policji, funkcjonariusz zobowiązany jest poinformować osobę o zatrzymaniu i jego przyczynach oraz uprzedzić ją o obowiązku zastosowania się do wydawanych poleceń. Policjant dokonujący zatrzymania ma obowiązek udzielenia zatrzymanemu pierwszej pomocy oraz jeżeli to konieczne zapewnić mu pomoc lekarską. Zatrzymanie nie może trwać dłużej niż 48 godzin. Po doprowadzeniu osoby zatrzymanej do jednostki policji, policjant powinien sporządzić protokół i wręczyć jego kopię zatrzymanemu. Osoba zatrzymana ma prawo wniesienia do sądu zażalenia na zatrzymanie.
W wypadku zatrzymania właściwego (procesowego) ma ono na celu zapobieganie uchylaniu się osoby podejrzanej przed wymiarem sprawiedliwości. Można powiedzieć, że na tej podstawie zatrzymuje się jedynie osoby podejrzewane o popełnienie przestępstwa (np.: zabójstwa, kradzieży, włamania) i to tylko wtedy, gdy policja obawia się, że sprawca ukryje się lub będzie zacierał ślady przestępstwa lub zastraszał świadków. Zatrzymanie polega na pozbawieniu wolności na czas nie przekraczający 72 godzin. Zatrzymany powinien być zwolniony, jeżeli w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania nie zostanie przekazany do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania. Ponadto zatrzymany musi być zwolniony, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania go do dyspozycji sądu nie doręczono mu postanowienia o zastosowaniu wobec niego tymczasowego aresztowania. Okres zatrzymania należy liczyć od momentu faktycznego pozbawienia wolności zatrzymanego.
Jak więc widać w świetle prawa jest zasadnicza różnica między omawianym ujęciem a zatrzymaniem, podobnie jak między ujęciem obywatelskim a ujęciem w świetle Ustawy o ochronie osób i mienia.