Polska i Polacy - naród, tożsamość narodowa

Komentarz:
Kto podjął się prezentowania tematu o Polsce i Polakach – nie będzie narzekał na brak
materiału!
Konkretne sformułowania tematu:
1. Literatura XIX wieku jako strażniczka „narodowego pamiątek kościoła”.
Stosunkowo wąskie zagadnienie, ale też i stosunkowo łatwe do omówienia. Tak jak
określono to w temacie, zadania literatury postrzegali romantycy – cytat pochodzi z Konrada
Wallenroda: O pieśni gminna, ty stoisz na straży/ Narodowego pamiątek kościoła”.
2. Jacy jesteśmy – Polacy? Opracuj wypowiedź, poszukując przykładów w literaturze dwóch
– trzech wybranych epok.
Dwa powyższe tematy zadają pytanie o to, jacy są Polacy. Oczywiste, że nie padnie tu
jednoznaczna odpowiedź i że przy odpowiedzi na tak ogólnie sformułowane pytanie
nawet chyba jednoznaczna odpowiedź paść nie powinna.
Powtórka
1. Wielkie portrety narodu polskiego
Charakterystyka naszego narodu, która wyłania się z kart Wesela Stanisława Wyspiańskiego,
nie jest optymistyczna – dramat zamyka taniec chocholi, symbol niemocy, bezradności,
marazmu. Niezdolni do czynu, kłótliwi, wygodniccy, egoistyczni, bojaźliwi i leniwi
– taki oto obraz naszych rodaków prezentuje Wyspiański, tłumacząc tym samym
niezdolność do wielkich zrywów. Ostre są też sądy Juliusza Słowackiego, który w Grobie
Agamemnona zarzuca Polsce, że „pawiem narodów była i papugą”, a skończyła jako
niewolnica. Ale ostatecznie pod „rubasznym czerepem” kryje się anielska dusza.
Mickiewicz z kolei narzeka na brak przeciętnych, lecz solidnych ludzi – każdy z nas
jest olbrzymem, ale wszyscy razem jesteśmy tylko karłem.
2. Piętnowanie narodowych wad
Takich jak pijaństwo (satyra Ignacego Krasickiego pod takim tytułem), kłótliwość i nieustępliwość
(absurdalny spór Cześnika i Rejenta w Zemście Aleksandra Fredry i nonsensowne
kłótnie w Monachomachii Ignacego Krasickiego).
3. Przestrogi dla Polski
Odprawa posłów greckich Jana Kochanowskiego i Kazania sejmowe Piotra Skargi –
pozornie nic nie zapowiada jeszcze katastrofy, ale wielcy Polacy dostrzegają największe
słabości swoich rodaków – prywatę, chciwość, brak współdziałania. Do statku porównuje
także Polskę Ernest Bryll w wierszu Lekcja polskiego – Słowacki. Ojczyzna jest ukazana
jako „bezzwrotny korab”– kiepskie dzieło cieśli – partacza.
4. Wspomnienia wspaniałej przeszłości i nadzieja na lepsze
To pisana ku pokrzepieniu serc Trylogia Henryka Sienkiewicza, w której nie brak wielkich,
budujących czynów walecznych rycerzy – Wołodyjowskiego, Kmicica czy Skrzetuskiego.
5. Wyjątkowa rola narodu polskiego
• Mesjanizm – przekonanie, że Polska, tak jak Chrystus, odrodzi się, a jej cierpienie
odkupi inne narody – Widzenie ks. Potra (III cz. Dziadów Adama Mickiewicza) i Księgi
narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego Mickiewicza.
• Winkelriedyzm – Juliusz Słowacki z kolei przypisuje w Kordianie (monolog na Mont
Blanc) Polsce inną rolę – jak średniowieczny bohater szwajcarski odda ona życie, by
umożliwić innym walkę. Polska zniknie z mapy na stałe, za to inne narody (dzięki jej
poświęceniu) odzyskają niepodległość.
6. Polacy jako waleczni rycerze i obrońcy polskości
Wielu autorów wskrzesza świetną przeszłość oręża polskiego – jak Henryk Sienkiewicz
w Trylogii czy nawet Józef Wybicki, autor słów naszego hymnu pełnego entuzjazmu,
dumy, przekonania o własnych możliwościach. Podobny klimat panuje w Rocie Marii
Konopnickiej – Polacy to naród pełen niesamowitej dumy i godności, który z łatwością
podniesie się z każdego upadku.
7. Sarmacka przeszłość
Tradycję sarmacką znamy np. z Pamiętników Jana Chryzostoma Paska. Choć autor
przedstawia swoich panów braci i samego siebie jako cudownych kompanów, wesołych,
pełnych kawalerskiej fantazji, niezastąpionych towarzyszy od kieliszka, my i tak
widzimy wady – pieniactwo, brak ogłady, próżność, samouwielbienie (bez żadnych ku
temu podstaw), agresję i skłonność do bójek, ciasne poglądy, ksenofobię. Jako niereformowalnych,
zadufanych i tępych, wykazujących niezrozumiałą obojętność na losy
kraju ukazał typowych Sarmatów Julian Ursyn Niemcewicz w komedii politycznej
Powrót posła. Przeciwstawił im Sarmatów oświeconych – wykształconych, aktywnych
politycznie, myślących perspektywicznie. Mimo licznych wad ta barwna formacja kulturowa
znalazła swoich piewców – należy do nich Henryk Rzewuski, w uroczych gawędach
zatytułowanych Pamiątki Soplicy opisujący życie na dworze Karola Radziwiłła
„Panie Kochanku”. Ten pełen fantazji magnat łączył w sobie najpiękniejsze i najgorsze
cechy typowego Sarmaty – hojny, gościnny, wesoły, przyjacielski, chętny do pomocy
przyjaciołom i w razie potrzeby nieliczący się z groszem, ale też chamski, nietaktowny,
żarłok, pijak, egoista, którego poziomowi edukacji wiele można by zarzucić.
Z łezką w oku wspomina też przeszłość Adam Mickiewicz w Panu Tadeuszu – ostatni
zajazd na Litwie, ostatniego, co tak poloneza wodził. Barwnie i szczegółowo przedstawia
obyczaje i obowiązujące zasady grzeczności.
8. W krzywym zwierciadle
Tradycje sarmackie wyśmiewa Gombrowicz w Trans-Atlantyku i Ferdydurke, gdzie
konstruuje obraz tradycyjnego dworu polskiego – absurdalny i żałosny. Pejzaż Stanisława
Grochowiaka przedstawia Polskę jako żałośnie smutną i brzydką krainę, zaś
typowym przedstawicielem naszego narodu uczynił pijaka, który ledwo trzyma się
na nogach, zanoszącego modlitwy do Matki Boskiej. Kąśliwą charakterystykę Polaka
daje Konstanty Ildefons Gałczyński w wierszu Hagiografia. Temat polskości wielokrotnie
miał zaszczyt przedstawić także jego Teatrzyk „Zielona Gęś” – Polacy
modlą się i grają Szopena, poza tym nie robią nic, nie umieją pracować ani logicznie
myśleć, są niewdzięcznikami.
9. Wzruszająca definicja ojczyzny
Którą wypowiada Poeta w Weselu Stanisława Wyspiańskiego. Na pytanie Panny Młodej
– gdzie właściwie jest Polska – Poeta wskazuje serce bijące pod jej gorsetem – „A to
Polska właśnie”.
Najważniejsze utwory
• Odprawa posłów greckich
i Pieśń o spustoszeniu Podola
Jana Kochanowskiego,
• Hymn do miłości ojczyzny Ignacego
Krasickiego,
• Mazurek Dąbrowskiego Józefa
Wybickiego,
• Dziady Adama Mickiewicza, Kordian
i Grób Agamemnona Juliusza
Słowackiego,
• Lalka Bolesława Prusa,
• Rota Marii Konopnickiej,
• Trylogia Henryka Sienkiewicza,
• Wesele Stanisława Wyspiańskiego,
• Przedwiośnie Stefana Żeromskiego,
• Skumbrie w tomacie Konstantego
Ildefonsa Gałczyńskiego.'
Karykatury i obrazy
W warszawskim Muzeum Karykatury
można było kiedyś obejrzeć
wystawę zatytułowaną Polaków
portret przaśny. Zwyciężyła karykatura,
na której autor ukazał typowe
polskie małżeństwo wystylizowane
starannie na Portret
Arnolfinich van Eycka. Gruby pan
z wąsikiem ubrany w szorty i koszulkę
polo, w białych skarpetach
i klapkach, z wdziękiem ujmuje
dłoń małżonki (w papilotach,
w widocznej ciąży, w seksownej
koszulce i spodniach od dresu).
W tle makatka z jeleniem, zdjęcie
papieża, setki bibelotów, telewizor
przykryty serwetką – transmisja
koncertu Michała Wiśniewskiego.
Tak wygląda w oczach
rysownika świat wartości i estetyki
przeciętnego Polaka.
Temat polskości wykorzystuje
chętnie Edward Dwurnik (wernisaż
zatytułowany wymownie Polacy
żyją jak świnie). Współczesne
życie naszych rodaków bezbłędnie
ukazuje Marcin Maciejowski
– upodobanie do „niemieckiej
solidności”, sztampowość zachowań
i reakcji, miłość do quasi--
luksusu i niewrażliwość na zło
i krzywdę innych ludzi. Wyczulony
na szczegół, bezbłędnie oddaje
nawet detale stroju – wzorki na
tureckich sweterkach, paski i napisy
na dresach. Częstą inspiracją
dla niego są gazetowe historyjki
– np. o tirówkach czy objawieniach
pana Kazimierza.