Cztery Pory Roku - Vivaldi

Pory roku zapoczątkowały szereg dzieł o tej tematyce, z których wymienić można choćby oratoria Telemanna i Haydna, cykl fortepianowy Czajkowskiego, balet Głazunowa. Koncerty Vivaldiego nie tylko noszą tytuły czterech pór roku. Kompozytor posłużył się tak popularnym później w XIX w. literackim komentarzem, poprzedzając koncerty wdzięcznymi sonetami nieznanego autora. Każdy z tych sonetów jest obrazkiem i ukazuje krajobraz danej pory roku oraz człowieka na jego tle. W Porach roku podziwiać trzeba nie tylko wielką pomysłowość kompozytora w muzyczno-ilustracyjnej charakterystyce epizodów, lecz może bardziej doskonałą konstrukcję formalną.

Wiosna
Koncert nr 1 E-dur „Wiosna”. Radosne tutti otwiera I część (Allegro): „Wiosna nadeszła już” ogłasza odpowiedni cytat z sonetu, a w muzyce słychać śpiew ptaków (tryle i staccata 3 solowych skrzypiec), szmer wody i powiew wiatru (szesnastkowe linie skrzypiec). Po krótkiej burzy z grzmotami (tremolo smyczków) i błyskawicami (szybkie pasaże i figuracje) powraca pogodny nastrój. Utrzymana w prostej formie pieśń części II (Largo) ukazuje pastoralną scenę- spoczywającego na ukwieconej łące pasterza „z wiernym psem u boku” (imitujące „szczekanie” altówki). Część III (Allegro) o charakterze siciliany to radosny Taniec wiejski, w którym biorą udział także nimfy; z orkiestry dochodzą dźwięki dud i fujarki.

Lato
Koncert nr 2 g-moll „Lato”. W części I (Allegro) maluje kompozytor podobną jak w pierwszym ogniwie poprzedniego Koncertu scenę, lecz rozgrywającą się w obezwładniającej atmosferze skwarnego letniego dnia: znowu odzywają się głosy ptaków (kukułki, turkawki, szczygła), znowu zrywa się lekki wiatr (wysokie smyczki) i znowu nadciąga nawałnica, wśród której daje się słyszeć płacz przestraszonego chłopca (żałosna melodia solowych skrzypiec). II część (Adiego e piano- Presto e forte) nie przynosi jednak tym razem uspokojenia. Najpierw zmęczonych wieśniaków nękają dokuczliwe muchy i insekty (solowy śpiew skrzypiec, z uporczywym towarzyszeniem punktowanych grup szesnastkowych), a potem gromadzą się znowu nad ich głowami złowrogie chmury (szybko powtarzane szesnastki), które w III części (Presto) niszczą gradem „kukurydzę i dumnie wyprostowane zboże”. Jednolicie dramatyczny nastrój tego obrazu osiąga kompozytor takimi muzyczno-technicznymi środkami, jak: tremolo, szybkie pochody gamowe, łamane akordy, niespokojne figury basowe czy wirtuozowskie efekty solowych skrzypiec.

Jesień
Koncert nr 3 F-dur „Jesień”. I cześć (Allegro) przedstawia chłopską zabawę z wesołymi tańcami: „Tańcami i śpiewem świecą wieśniacy radość ze szczęśliwych zbiorów” – mówią słowa sonetu. Ale w dwóch solowych epizodach przedstawia Vivaldi dowcipnie również tych, co przebrali miarkę w piciu (rozłożone na niemal trzy oktawy akordy, trzydziestodwójkowe bieginki, grupy szesnastkowych triolek) i wreszcie zasypiają (coraz powolniejsze solo skrzypiec wygasa w fermacie). Sen pijanych- taki tytuł nosi II część (Adiego molto), która jest w istocie pozbawionym elementów ilustracyjnych nastrojowym pejzażem nocnym (partia violino principale wtopiona jest tu w migotliwe brzmienie całego zespołu). Myśliwskie fantary otwierają Finał (Allegro) – Polowanie, którego etapy znaczą sola skrzypcowe, a zakończenie zwiastuje powracające w tanecznym wigorem ritornello.

Zima
Koncert nr 4 f-moll „Zima”. Ritornel I część (Allegro non molto) symbolizuje trzaskający mróz (monotonne staccato smyczków i tryle solowych skrzypiec), zaś bardzo realistyczne dźwiękowo epizody solowe obrazują kolejno: dojmujący wiatr. „zagrzewanie się biegiem i przytupywaniem”, a nawet „szczekanie zębami” (nawarstwiające się ósemki altówek, szesnastki ripienistów i wykonywane w podwójnych chwytach trzydziestodwójki solowych skrzypiec). Pożądany, „ciepły” kontrast przynosi II części (Lagro), której muzyka mówi o tym, jak miłe są chwile spędzone w zaciszu domowym przy kominku (śpiewana melodia solowych skrzypiec wraz z altówkami), kiedy na dworze pada (pizzicato ripienistów).