Hugo Kołłątaj „Ostatnia przestroga dla Polski”

Hugo Kołłątaj

„Ostatnia przestroga dla Polski”

Kołłątaj zwraca uwagę na ważne zagadnienia polityczne, które będą mieściły się w ramach przyszłej konstytucji (tzn. 3 V 1791). Ukazuje narodowi realną sytuacje, którą można wykorzystać do odbudowy rządu i zmiany jego praw jakimi się kieruje. Należy zmienić sytuacje polityczną, która teraz zaistniała, postawić się w stanie siły i przyzwoitej powagi. Rząd nie będzie dobrym jeżeli tron Polski będzie nadal elekcyjnym. „Trzeba nam króla sukcesjonalnego, bo nas przyszłe interregnum do reszty podzieli; trzeba nam króla mającego władzę przyzwoitą, określoną prawami, zawarowaną przez straż narodu, bo nie będziemy mieli nigdy egzekucji dobrej, silnej i skutecznej, a bez egzekucji nie masz na świecie rządu.” Wolność ludu i jego prawa są dla Kołłątaja bardzo istotną sprawą. Nadmienia, że wolności własnej nie należy wykorzystywać (jak to było wcześniej) do tego aby nieposłusznym wobec władzy się stawać. „Nie idzie w tej mierze o swawolą ludu, nie idzie, aby lud do rządu wpływał, idzie o to, aby kochał i szanował rząd narodu naszego.” Szlachta posiadająca władze wykonawczą powinna zająć się sprawami swoimi i z ziemią związanymi. Nie zaś narzucać mieszczaństwu ciężkie prawa. Powinna z mieszczaństwem prawa dla miasta ustalać, aby te nie stawały się zbyt ciężkimi. Oba te stany powinny miedzy sobą w zgodności współżyć, „bo szlachcic, ile właściciel ziemi, potrzebuje ludnych i bogatych miast dla łatwiejszego swych produktów odbytu, dla nabycia rzeczy wygodzie jego służących. Wzajemnie mieszczaństwo, ile rzemieślnik i kupiec, żyć musi z produktu ziemskiego na opłacie właściciela; czy rzemiosłem, czy kupiectwem opatruje swe potrzeby, właściciel ziemi nagradzać go musi.”