Parki Narodowe

Rozwój cywilizacji odbywa się zawsze kosztem degradacji środowiska naturalnego i to w coraz szybszym tempie i na większej przestrzeni.
W tej sytuacji zachodzi konieczność ochrony przyrody na tych terenach, które wyróżniają się szczególnymi wartościami przyrodniczymi. Stanowi to obowiązek odpowiedzialności przed przyszłymi pokoleniami, którym nie można odbierać prawa do piękna i różnorodności przyrody.

Korzenie tej odpowiedzialności sięgają odległych czasów.

Pierwsze wzmianki o ochronie przyrody w Polsce datują się na rok 1020, kiedy to Bolesław Chrobry polecił ochronę bobra. Władysław Jagiełło ograniczył wycinanie i wywożenie z Polski drewna cisowego i ograniczył polowanie na jelenie, dziki, tarpany i łosie, a Zygmunt III wziął po ochronę prawną tura.

W miarę upływu czasu działania na rzecz ochrony przyrody przyjmowały coraz bardziej zorganizowane formy działania.

Pojawiło się pojęcia parku narodowego.

Pierwszy w historii park narodowy Yellowstone powstał w roku 1872 w Stanach Zjednoczonych w Górach Skalistych. Od tego czasu do roku 1990 powstało na świecie 1392 parków narodowych oraz 5500 innych obszarów chronionych.

Najstarszym polskim parkiem narodowym jest utworzony w roku 1921 Białowieski Park Narodowy, w którym znajduje się rezerwat żubrów i tarpanów.

Park narodowy obejmuje obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, a także naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi.

Korzystanie z parku narodowego może się odbywać tylko w zakresie określonym regulaminem parku.

Teren parków narodowych udostępniony jest do zwiedzania, lecz ruch turystyczny może się tu odbywać wyłącznie w wyznaczonych obszarach, szlakach, drogach, ścieżkach.

Oprócz parków narodowych tworzy się także rezerwaty, które mogą być też jego częścią, chroniące obszar na którym jeden lub kilka składników przyrody mają wyjątkową wartość.

Szczególne ograniczenia dotyczą korzystania z rezerwatów ścisłych, których celem jest zachowanie lub przywrócenie pierwotnych cech przyrodniczych danego terenu.

Ochroną obejmuje się także pojedyncze obiekty lub skupienie obiektów o szczególnej wartości przyrodniczej uznając je za pomniki przyrody. Takimi pomnikami mogą być m.in. stare i dużych rozmiarów drzewa (np. dąb Bartek), głazy, jaskinie, wodospady, wąwozy itp.

Pierwszy rezerwat przyrody powstał w roku 1852 w Fontainebleau pod Paryżem, a w Polsce w roku 1866 – Pamiątka pieniacka – obejmujący starodrzew bukowy. Ogółem w Polsce istnieje 1037 rezerwatów przyrody o łącznej powierzchni 1110 tyś. ha.

Zadania stojące przed parkami narodowymi zostały sformułowane na czwartym Światowym Kongresie Parków Narodowych w Caracas w roku 1992 odbywającym się pod hasłem „Parki dla życia” w Deklaracji noszącej tytuł „Obszary chronione a przyszłość ludzkości”, zorganizowanym przez Światową Unię Ochrony Przyrody.

Parki narodowe obejmują rozległe tereny (w warunkach polskich 1000 ha) na których ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe.

Park narodowy zapewnia ochronę różnorodności biologicznej, zasobów i składników przyrody nieożywionej. Stwarza też możliwość odtworzenia zniszczonych lub zniekształconych siedlisk przyrodniczych w ich różnorodnych formach.

Park narodowy poprzez jego udostępnienie stwarza, pod pewnymi warunkami, miejsce wypoczynku i turystyki. Jest źródłem rozbudzania odczuć emocjonalnych i estetycznych, dostrzegania i podziwiania piękna przyrody.

W parkach narodowych nie prowadzi się działalności gospodarczej takiej jak: budownictwo, wyrąb lasów i polowań.

W Polsce wg stanu na dzień 31.12.2001 r. znajdują się 23 parki narodowe o łącznej powierzchni 3.145 km 2, co stanowi ok. 1 % całkowitej powierzchni kraju.

Rozważa się utworzenie dalszych parków narodowych.
Mogą to być:
- Jurajski Park Narodowy (na terenie Wyżyny Krakowsko- Częstochowskiej),
- Mazurski Park Narodowy zlokalizowany w okolicach Jeziora Śniardwy,
- Turnicki Park Narodowy na terenie przedgórza Bieszczadów.

Szczególne walory widokowe, a także naukowe, estetyczne i turystyczne są podstawą do tworzenia parków krajobrazowych. Na terenie parku krajobrazowego także obowiązuje zakaz inwestycji powodujących degradację walorów przyrodniczych. W Polsce istnieją 82 parki widokowe (1992) o łącznej powierzchni 1565 tyś. ha.

Na obszarach graniczących z parkiem wyznacza się otulinę, w której może być utworzona strefa ochrony zwierząt łownych nie podlegająca włączeniu do obwodów łowieckich.

Finansowanie parków narodowych jest z budżetu centralnego, a nadzór na nimi spoczywa na Ministerstwie Środowiska.

Wiele parków narodowych posiada specjalnie przygotowane szlaki i centra dydaktyczne oraz muzea przyrodnicze.

W polskich parkach narodowych prowadzone są liczne programy badawcze.

Nasze parki narodowe są ważnym wkładem Polski do ochrony europejskiego i światowego dziedzictwa naturalnego.

Każdy z nas jest odpowiedzialny za stan środowiska naturalnego, w którym żyje. Dlatego każdy powinien nie tylko szanować, a także stawać w jego obronie.