Formy ustrojowe starożytnej Grecji

Formy ustrojowe w starożytnej Grecji


W starożytnej Grecji systemy rządzenia ulegały licznym zmianom. Każde polis miało swoje własne formy ustrojowe. W okresie archaicznym władzę sprawowała arystokracja rodowa- eupatrydzi.
Obywatelem Aten mógł czuć się każdy (pochodzący z prawego związku) potomek obywateli Aten, jeśli osiągnął wiek wymagany przez ustawę. Oznaczało to, że ani miejsce urodzenia, ani zamieszkania nie odgrywało większego znaczenia. Obywatele mieli zarówno przywileje, jak i obowiązki. Przywilejami była możliwość sprawowania władzy ustawodawczej(zgromadzenia ludowe), wykonawczej(urzędy) i sądowniczej, posiadania majątków ziemskich, oraz partycypowanie w zyskach polis.
W Atenach Drakon latach 621-620p.n.e. nieznacznie zmodyfikował uprawnienia eupatrydów zwłaszcza w dziedzinie sądownictwa. Nie zmienił on jednak sytuacji ekonomicznej, ani politycznej „dobrze urodzonych”. Wprowadził natomiast w życie zbiór niezwykle surowych praw, które przewidywały za niemal wszystkie przestępstwa (nawet kradzieże) karę śmierci.
Kolejną reformę wprowadził Solon w latach 594-593p.n.e. Podzielił on społeczeństwo na cztery grupy w zależności od majątków. Zakazał również sprzedaży obywateli w niewolę za długi i zniósł obciążenia dłużne. Wszyscy obywatele Aten mieli od tej chwili te same podstawowe prawa:
- wolności osobistej
- równości wobec prawa
- wolności słowa i wypowiedzi.
Prawo do pełnienia wyższych urzędów mieli przedstawiciele bogatszych warstw, natomiast każdy obywatel mógł brać udział w zgromadzeniu ludowym i wybierać urzędników. Solon powołał także radę czterystu, niezawisły sąd przysięgłych, oraz 6000 sędziów losowanych wśród obywateli powyżej 30. roku życia, którzy byli później przydzielani do poszczególnych trybunałów.
W latach 509-507p.n.e. Kleistenes podzielił obywateli na 30grup zwanych trittjami. Trzy trittje tworzyły fylę wyborczą. Fyla wyłaniała swoich przedstawicieli, z ktłórych losowano 50 buleutów, członków Rady Pięciuset. Decyzje dotyczące polityki państwa, oraz wyboru urzędników podejmowało Zgromadzenie Ludowe. Gdy nie obradowano, władzę w polis sprawowali buleci podzieleni na 10 kolejno urzędujących prytanii. Kleistenesowi przypisuje się też wprowadzenie ostracyzmu, czyli sądu skorupkowego. Na glinianych skorupkach obywatele wypisywali nazwiska osób uważanych za niebezpieczne dla ustroju. Skazany musiał na dziesięć lat opuścić Ateny, nie tracąc jednak ani majątku, ani praw obywatelskich. W Atenach nawet najbardziej wpływowy polityk był wybierany tylko na rok i za swoją działalność był surowo osądzany przez cały lud. W ten sposób rozwijał się ustrój, zwany demokracją-rządami ludu.

Sparta była wyjątkowym polis wśród miast greckich. Różniła się ustrojem, stylem życia mieszkańców, kulturą. Było to państwo o charakterze militarnym. Powstało w wyniku najazdu Dorów w XII w. p.n.e.
Pełnoprawnymi obywatelami byli tylko spartiaci, którzy zajmowali się powadzeniem wojen i sprawowali pieczę nad helotami. Żyli w obozach wojskowych i nie zajmowali się żadną pracą. Źródłem ich utrzymania były wojny i małżeństwa z zamożnymi spadkobierczyniami, gdyż kobiety mogły dziedziczyć i posiadać majątki. Większość ziemi skupiona była w rękach arystokracji, choć teoretycznie cała ziemia była własnością państwa - oddana obywatelom w użytkowanie. Niższą grupą społeczeństwa byli periojkowie - ludność rolna, zamieszkująca wybrzeża i góry. Byli oni posiadaczami ziemskimi, kupcami, rzemieślnikami i żeglarzami. Nie brali udziału w życiu politycznym, ale służyli w armii jako lekkozbrojni. Najliczniejszą grupą w Sparcie byli Heloci - własność państwowa. Od niewolników różnili się tym, że nie wolno ich było sprzedawać i zabijać. Przywiązani byli do swych działek, a połowę dochodów oddawali.
Przy końcu okresu archaicznego Sparta była rządzona przez cztery organy
- dwóch dziedzicznych królów
- radę (geruzję), w której skład wchodzili królowie i 28 wybranych dożywotnio starszych wiekiem obywateli
- zgromadzenie ludowe (spartiaci)
- pięciu corocznie wybieranych eforów.
Pełnoprawni obywatele, czyli spartiaci gromadzili się na „apelli” zwoływanych przez geruzję, która zajmowała się przygotowywaniem projektów uchwał. Eforowie pełnili władzę wykonawczą w Sparcie; czuwali nad polityką wewnętrzną i zewnętrzną, wychowywaniem młodzieży i nienaruszalnością ustroju. Dwaj królowie wchodzili w skład geruzji, dowodzili armią i sprawowali funkcje kapłańskie. Ich władzę ograniczały kompetencje gruzji i stała kontrola eforów, którzy byli najważniejszym organem rządzącym w Sparcie.



Na podst. „Historia z pegazem. Ludzie i epoki. Klasa I” SIW Znak, Kraków 2002, wydanie I, oraz internetu.