Podział chorób skóry (dermatoz) zmienia się zależnie od możliwości poznanych przyczyn i mechanizmów powstawania zmian chorobowych (etiologii i patogenezy). Ze względu na etiologię można podzielić choroby skóry na bakteryjne, grzybicze, pasożytnicze, wirusowe, autoimmunologiczne, alergiczne, uwarunkowane genetycznie, wywołane czynnikami fizykalnymi, zawodowe, osutki polekowe. Ze względu na charakter wykwitów pierwotnych lub typ zmian skórnych wyróżnia się dermatozy: rumieniowe, rumieniowo-złuszczające, grudkowe, choroby pęcherzowe, łuszczycę i choroby łuszczycopodobne. Ze względu na charakterystyczny obraz mikroskopowy zostały wyodrębnione ziarniniaki, nowotwory złośliwe, chłoniaki. Ze względu na skłonność do zajmowania poszczególnych struktur wyróżniono: choroby błon śluzowych, choroby naczyniowe skóry, zaburzenia barwnikowe, choroby gruczołów potowych, łojowych, włosów i paznokci. Ponadto, ze względu na częstość występowania typowych zmian skórnych zależnych od chorób narządów wewnętrznych wyodrębniono: rewelatory nowotworowe (czyli zmiany skórne towarzyszące nowotworowi narządów wewnętrznych), zmiany skórne towarzyszące chorobom metabolicznym (np. hiperlipidozom lub cukrzycy), zaburzeniom endokrynologicznym (np. chorobom tarczycy lub nadnerczy) oraz innym chorobom wewnętrznym.
Choroby skóry dzielimy na
Choroby bakteryjne
Ropne choroby skóry są wywołane głównie przez gronkowce, paciorkowce oraz zakażenia mieszane. Zakażenia gronkowcowe obejmują zapalenia mieszków włosowych, figówkę, czyraki, ropnie mnogie pach, ropnie mnogie niemowląt, liszajec pęcherzowy noworodków - zapalenie pęcherzowe i złuszczające skóry noworodków. Głównym zakażeniem paciorkowcowym jest róża. Mieszane zakażenia to liszajec zakaźny, niesztowica, piodermia przewlekła, zapalenie mieszków włosowych (tzw. gram-ujemne). Inne choroby bakteryjne skóry to różyca, łupież rumieniowy, promienica i boreliozy takie jak: rumień przewlekły pełzający, lymphocytoma, zanikowe zapalenie skóry kończyn. Promienica i boreliozy zostały włączone do grupy chorób bakteryjnych stosunkowo niedawno. Prątki wywołują gruźlicę skóry, a choroba ta ze względu na charakterystyczny obraz histologiczny należy do zapaleń swoistych. Badania dodatkowe potwierdzające rozpoznanie w chorobach wywołanych przez bakterie to: posiewy bakteriologiczne, antybiogram, badania serologiczne i w przypadku gruźlicy - badanie histologiczne i próba tuberkulinowa (stwierdzająca zakażenie gruźlicą).
Grzybice
Grzybice wywoływane są głównie przez dermatofity, drożdżaki, grzyby drożdżopodobne i pleśniowce, które powodują choroby naskórka, włosów, paznokci i błon śluzowych. Znaczenie rozstrzygające ma badanie mikologiczne.
Choroby pasożytnicze
Choroby pasożytnicze to wszawica głowowa, odzieżowa, łonowa, świerzb i nużyca. O rozpoznaniu decyduje znalezienie pasożyta lub jego jaj.
Choroby wirusowe
Najczęstszymi chorobami wirusowymi są choroby należące do grupy opryszczek (opryszczka zwykła, półpasiec, ospa wietrzna), brodawki skórne i kłykciny kończyste, mięczak zakaźny, choroby należące do grupy ospy (guzy dojarek i krowianka przeszczepiona), a także pryszczyca oraz zakażenie retrowirusem HIV. Rozpoznanie tych chorób opiera się na wyglądzie klinicznym zmian i badaniu histologicznym i cytologicznym. Niekiedy wykonuje się badania dodatkowe z zakresu wirusologii i biologi molekularnej.
Choroby pęcherzowe
Spośród chorób pęcherzowych o podłożu autoimmunologicznym należy wymienić pęcherzyce: zwykłą, bujającą, liściastą, rumieniowatą, opryszczkowatą, IgA, akantolityczną chorobę typu rumienia obrączkowatego, pęcherzycę paraneoplastyczną, pemfigoid, opryszczki ciężarnych, pemfigoid bliznowaciejący, nabyte pęcherzowe oddalenie się naskórka, zapalenie opryszczkowate skóry, linijną IgA dermatozę pęcherzową. O rozpoznaniu tych chorób decydują badania immunologiczne wycinków skóry i surowicy krwi.
Choroby tkanki łącznej
Choroby tkanki łącznej w dermatologii obejmują układowy, podostry i przewlekły liszaj (toczeń) rumieniowaty, zespół antykardiolipidowy, zespół Sneddona, twardzinę układową, twardzinę ograniczoną, eozynofilowe zapalenie powięzi, zapalenie skórno-mięśniowe i zespoły nakładania oraz guzkowe zapalenie tętnic. O rozpoznaniu decydują najczęściej badania immunologiczne surowicy na obecność przeciwciał oraz badania immunohistochemiczne wycinków skóry.
Choroby alergiczne
Choroby alergiczne skóry obejmują kilka różnych grup zaburzeń o odmiennych mechanizmach patogenetycznych: pokrzywkę, kontaktowe zapalenie skóry, inne odmiany wyprysku oraz atopowe zapalenie skóry. O rozpoznaniu przyczynowym decydują testy alergiczne in vivo (bezpośrednio na pacjencie) i in vitro (na materiale pobranym od pacjenta.
Wyróżniamy następujące choroby skóry
ŁUSZCZYCA
nieprawidłowe rogowacenie naskórka, zwykle na kolanach, łokciach, okolicy krzyżowej; schorzenie przewlekłe, często z nawrotami.
Jedna z najczęstszych chorób skóry. Etiologia niejasna, patogeneza przypuszczalnie immunologiczna (autoalergia). Skłonność do łuszczycy jest uwarunkowana genetycznie.
Objawy kliniczne: ostro odgraniczone od skóry zdrowej grudki, barwy żywoczerwonej, pokryte białawymi łuskami. Grudki te mogą łączyć się w większe wykwity, o bardzo różnej wielkości i kształcie. Czasem mogą one zajmować nawet całą powierzchnię skóry. Typowe umiejscowienie: wyprostne powierzchnie kończyn, skóra głowy owłosionej, częste zmiany paznokciowe.
Ciężkim postaciom łuszczycy mogą towarzyszyć zmiany stawowe, przypominające gościec zniekształcający. Łuszczyca krostkowa i erytrodermia łuszczycowa stanowią najcięższe odmiany kliniczne.
Leczenie typowych odmian łuszczycy polega na złuszczeniu wykwitów (1-2% maść salicylowa, codzienna kąpiel z usuwaniem łusek miękką szczoteczką), a następnie stosowaniu past redukujących (pasty dziegciowe 3-5-10%, pasty z cygnoliną 1‰, 1/4%, 1/2%, 1% i 2% itp.).
Niektóre postacie łuszczycy reagują korzystnie na naświetlanie UV (promienie nadfioletowe) lub metodą PUVA (fotochemoterapia). Zobacz też metoda fotochemoterapii. W ciężkich odmianach łuszczycy wskazane jest niekiedy leczenie Tigasonem lub lekami immunosupresyjnymi (np. metotreksatem).
ALBINIZM, bielactwo,
uwarunkowany genetycznie brak lub niedobór barwników melaninowych u człowieka i zwierząt; u roślin - brak chlorofilu.
BIELACTWO WRODZONE
Albinizm, dziedziczenie recesywne, zaburzenia metabolizmu tyrozyny (brak tyrozynazy), zmniejszona produkcja melaniny w komórkach barwnikowych.
Objawy: bardzo jasna skóra i włosy, przezroczyste tęczówki przeświecają różowo. Leczenie nie jest znane, należy chronić skórę przed światłem.
BIELACTWO
Zaburzenie rozłożenia i tworzenia barwnika skóry (Melaniny). Etiologia nieznana (spośród wielu teorii bierze się obecnie pod uwagę możliwość mechanizmów autoimmunologicznych (Autoalergia), neurohumoralnych (po stanach stresowych) lub samouszkodzenie melanocytów na skutek braku czynników ochraniających te komórki przed toksycznym wpływem substancji powstających w toku melanogenezy, a które poprzedzają wytwarzanie melaniny).
Ostro odgraniczone, odbarwione plamy skórne różowego koloru. Częste są w miejscach odsłoniętych: twarz, ręce ale też w okolicy narządów płciowych, zwykle symetrycznie umiejscowione. W przypadku umiejscowienia wykwitu bielactwa na skórze głowy owłosionej odbarwieniu ulega także pasmo włosów rosnących w tym miejscu.
Choroba występuje u dzieci i dorosłych, niekiedy występuje rodzinnie. Nie ma obecnie leczenia przyczynowego. Stosuje się substancje fotouczulające, kremy maskujące.
BIELACTWO PAZNOKCI
Występowanie białych plamek w płytkach paznokciowych, spowodowane zmianami macierzy paznokcia powodującymi zaburzenia w tworzeniu płytki paznokciowej (dawny pogląd, iż przyczyną bielactwa paznokci jest obecność powietrza pomiędzy komórkami płytki paznokciowej nie znalazł potwierdzenia m.in. w badaniach histologicznych).
Może mieć charakter wrodzony lub nabyty, w tej ostatniej postaci pewną rolę przyczynową mogą odgrywać urazy mechaniczne oraz długotrwały kontakt z roztworami różnych soli.
CZERNIAK
Jeden z najzłośliwszych nowotworów, powstaje z tkanki barwnikotwórczej; daje przerzuty do węzłów limfatycznych; niepromienioczuły.
złośliwy nowotwór skóry, błon śluzowych i oka. Często rozwija się w miejscu uprzednio istniejącego znamienia barwnikowego (zwłaszcza bardzo ciemnego, nieowłosionego, drażnionego mechanicznie), lub zmian będących tzw. melanoma in situ (np. złośliwej plamy soczewicowatej), lecz równie często powstaje na podłożu nie zmienionej chorobowo skóry.
Objawy kliniczne: żółtobrunatny, brunatny lub czarny naciek (barwę nadaje mu melanina), guzek lub guz, czasem ulegający rozpadowi, z wytworzeniem owrzodzenia. Szybki, naciekający wzrost. Przerzutuje bardzo szybko do sąsiedniej skóry, węzłów chłonnych, płuc, mózgu i wątroby (często przerzuty ujawniają się po latach od usunięcia ogniska pierwotnego). Czerniak jest niepromienioczuły.U dzieci do okresu pokwitania, a sporadycznie także i u dorosłych, mogą zdarzać się guzki o ciemnym zabarwieniu, nie będące w swej istocie czerniakiem, ale aktywnie rosnącymi znamionami barwnikowymi (tzw. czerniak młodzieńczy).
ŚWIERZBOWCE
różne gatunki roztoczy z rodziny Sarcoptidae (Acaridae) oraz Psoroptidae, wywołujące świerzb; samice drążą w skórze chodniki; pasożytują na zwierzętach, ptakach, ssakach i człowieku.
ŚWIERZB
Pasożytnicza choroba skóry spowodowana przez świerzbowca ludzkiego (świerzbowce). Zakażenie może być bezpośrednie (przez kontakt z chorym) lub pośrednie (najczęściej przez zakażoną bieliznę pościelową).
Objawy kliniczne: silny świąd, nasilający się w nocy, na skórze widoczne nory świerzbowcowe (krótkie korytarze, które samica drąży w naskórku), zakończone wykwitem grudkowym, w którym znajduje się pasożyt. Leczenie maściami przeciwświerzbowymi.