Tren X jako wariant toposu.

Tren X rozpoczyna się od apostrofą do Urszulki, zmarłej córki Jana Kochanowskiego. Bardzo silny żal i rozpacz, a także poczucie beznadziei prowadzą w końcu pisarza do postawienia sobie rozpaczliwego pytania na temat miejsca, w którym przebywa jego ukochane dziecko po śmierci. Cały utwór jest rozmyślaniem nad tą kwestią. Autor zadaje sobie dziewięć takich retorycznych pytań. Zastanawia się, czy jego pociecha została „nad wszytki nieba wzniesiona” i stała się aniołem, czy też trafiła do czyśćca. Rozważa także możliwość reinkarnacji swojej córki i jej odrodzenia się pod postacią słowika. Zarówno tematyka, jak i budowa wiersza spełniają kryteria „ubi sunt” („gdzie oni są?”), czyli toposu uświadamiającego przemijalność rzeczy i ludzi. Kolejne miejsca, w których poeta wytrwale poszukuje swojej córki, odpowiadają różnym przekonaniom dotyczącym życia pozagrobowego. Są tu odwołania do wierzeń chrześcijańskich (niebo, piekło), do przekonań ludzi starożytnych i mitologii („wyspy szczęśliwe”, Styks, przez który przewozi Charon), a także do wiary w reinkarnację, kojarzącej się z buddyzmem. Jednak, jak się okazuje, żadna odpowiedź nie satysfakcjonuje Kochanowskiego. Żadna nie zapewnia mu jasnego i pewnego rozwiązania, które mogłoby go uspokoić i zmniejszyć jego cierpienie po stracie dziecka. Niewiara prowadzi w końcu do stwierdzenia, w którym autor dochodzi do wniosku, że życia po śmierci może w ogóle nie być. Wyraża to słowami „gdziekolwiek jesteś, jeśliś jest”. Możemy tu zaobserwować silny kryzys religijny autora, który poddaje w wątpliwość jeden z najważniejszych dogmatów Kościoła, a nawet istnienie samego Boga. Pozostaje mu rozpaczliwa świadomość, że Urszulki nie ma i nie wiadomo, nawet, co się z nią dzieje. Pod koniec wiersza Kochanowski prosi córkę, aby pocieszyła go, zjawiając się pod postacią snu, cienia lub mary. Liczne zdrobnienia zastosowane w utworze świadczą o stanie uczuciowym autora, a także o wielkiej miłości, jaką darzył Urszulkę. Natomiast poszukiwanie odpowiedzi na pytanie o to, co dzieję się z córką po śmierci i udzielane odpowiedzi ukazuję wszechstronne wykształcenie Kochanowskiego i znajomość wielu kultur.