Marsz i Preludium

MARSZ

Marsch – niemiecki
Marche – francuski
March – angielski
Marcia – włoski
Marsz jest to utwór, w którym rytm jest czynnikiem formotwórczym, stojący na pograniczu muzyki tanecznej. Jego powtarzające się, charakterystyczne formuły rytmiczne odpowiadają krokom maszerujących. Marsz może być utworem samodzielnym lub elementem większych form, jak opera, symfonia, sonata, balet. Obok marszów użytkowych (wojskowe, towarzyszących uroczystościom i ceremoniom), znanych już w antycznej Grecji, w muzyce artystycznej występują marsze stylizowane, wśród których należy wyróżnić 2 rodzaje:
-marsze szybkie
-marsze wolne (żałobne).
W okresie baroku kompozytorzy francuscy stworzyli typ heroiczno-patetyczny marsz. Odgrywa on dużą rolę w operach i baletach J.B.Lully’ego, A. Campry, A. Danican-Philidora. Do tego typu marsza nawiązał G.F.Handel w oratoriach. Z marszem heroiczno patetycznym zerwał Ch.W.Gluck, którego twórczość w zakresie tej formy, odznacza się dużą prostotą. W okresie klasycznym, w związku z rozwojem formy repryzowej, marsz otrzymał trio niewykazujące rytmiki marszowej. W okresie tym obok marszu o prostej strukturze (występujących w kasacjach, divertimentach, serenadach), w sonatach pojawiły się utwory szeroko rozbudowane, wykazujące zastosowanie kunsztownych środków konstrukcyjnych (np. fugato w Marcia funebre z III Symfonii, technika imitacyjna w marszu z Sonaty fortepianowej A-dur op. 101 L. van Beethovena). Marsze te zastępowały część wolną formy cyklicznej (np. Marcia funebre w Sonacie fortepianowej As-dur op. 26 Beethovena) lub finał (np. Alla turca w Sonacie fortepianowej A-dur W.A.Mozarta). Pojawiały się również w wariacjach (np. Alla marcia w Wariacjach na temat Diabellego Beethovena). W okresie romantyzmu, w związku z rozwojem muzyki programowej i liryki instrumentalnej, powstawały marsze o programowych tytułach (np. Marsz Związku Dawida w Karnawale Roberta Schumanna, Marsz na miejsce stracenia w Symfonii fantastycznej Hektora Berlioza) oraz z marszem z triem o charakterze lirycznym (np. Marsz Żałobny w Sonacie b-moll F.Chopina). Rozwój wirtuozostwa doprowadził do popisowych opracowań znanych marszów (np. XV Rapsodia węgierska F.Liszta, oparta na Marszu Rakoczego). W okresie impresjonizmu kunsztowne stylizacje marsza stworzyli Debussy w Świątecznym poranku z Iberii (Dans un rhythme de Marche lointaine, arlerte et joyeuse) oraz M.Ravel w III cz. Ma mere l’oie Pt. Laideronnette, Imperatrice des Pagodes. W muzyce XX w. Marsz wprowadzili między innymi: I.Strawiński (Suita nr. 2), A.Berg (Drei Orchesterstcke, Wozzeck), B.Bartók (Marcia delle bestie), B.Blacher (Kleine Marschmusik op.2), S. Prokofiew (Miłość do trzech pomarańczy). Marsze występujące w muzyce dramatycznej, szczególnie w operze, zależnie od sytuacji dramatycznej otrzymują specjalne nazwy, jak marsz triumfalny (np. w Aidzie G.Verdiego, w Iwanie Susaninie M.Glinki), marsz weselny (np. w muzyce do Snu nocy letniej F.Mendelssohna, w Lohengrinie R.Wagnera), marsz koronacyjny (np. w Proroku G.Meyerbeera), marsz żałobny (np. w Saulu Hndla, w Zmierzchu bogów Wagnera, Turandot G.Pucciniego). Marsz pojawia się także w licznych operetkach, między innymi u F.Suppgo, J.Straussa, K. Millckera, N.Dostala, F.Lehra, I.Dunajewskiego. W muzyce filmowej dużą popularność zdobył w swoim czasie marsz z filmu Most na rzece Kwai.








PRELUDIUM


Praeambulum
Priamel
Termin oznaczający początkowo krótki utwór improwizacyjny na organy lub lutnię z fragmentami akordowymi i figuracyjnymi. Utwory takie miały na celu ułatwienie śpiewakom intonacji utworu wokalnego. W związku z tym nazywano je niekiedy „intonazioni” (G.Gabrieli 1593). Preludia tego typu spotykamy w tabulatorach organowych (A.Ileborgh 1448, C.Paumann 1452, L.Kleber 1520, Jan z Lublina 1537-48) i lutniowych (F.Spinacino 1507, H.Judenknig 1523, H.Newsiedler 1536, H.Gerle 1552). Na przełomie XVI i XVII wieku u angielskich wirginalistów (W.Byrd, J.Bull) i w muzyce lutniowej (J.B.Bsard Thesaurus harmonicus, 1603) pojawiły się szerzej rozbudowane preludia o charakterze popisowym. Po 1650 preludium weszło do suity i sonaty da camera, często łączyło się również z fugą (D.Buxtehude, J.S.Bach). Cykle preludiów porządkowano niekiedy według następstwa tonacji: w oparciu o zespół modi (G.Gabrieli), o chromatyczne następstwo równoimiennych tonacji durowych i molowych (J.S.Bach), w porządku kwintowym (J.N.Hummel). Twórcą samodzielnych preludiów niezwiązanych z innymi utworami, był F.Chopin. Po Chopinie większą liczbę preludiów wykorzystali kompozytorzy również w większych dziełach symfonicznych, np. F.Liszt w poemacie symfonicznym Les Prludes, Debussy w Prlude l’aprs-midi d’un faune.