Legalność groźby lub użycia broni jądrowej.

WARSZAWA DN 03-05-2005

Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych wystąpiło do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości o sporządzenie opinii doradczej w sprawie legalności groźby lub użycia broni jądrowej.
Pierwszym postawionym pytaniem była kwestia czy prawo międzynarodowe w jakiejkolwiek okoliczności zezwala na groźbę lub użycie broni jądrowej?
Słowo ”zezwala” w tym pytaniu od razu przysporzyło kłopotów oraz krytyki, ponieważ zasugerowało ono, że groźba lub użycie broni jest dozwolona.
Zadaniem Trybunału w związku z postawionym pytaniem jest zdecydować, po rozważeniu bogatego zbioru norm prawa międzynarodowego, jakie prawo będzie miału tu zastosowanie?
Pierwszą regulacją prawną, na którą powołały się państwa na nielegalność użycia broni jądrowej było naruszenie prawa do życia zagwarantowane przez art 6 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, oraz regionalnych instrumentów, mających chronić prawa człowieka, które to użycie naruszałoby to prawo.
W odpowiedzi przeciwnicy twierdzili, że przepis ten nie wspomina o wojnie ani o broni i nigdy nie wyobrażano sobie, że legalność broni jądrowej jest regulowana przez ten instrument. Zasugerowano, że pakt ten został skierowany na ochronę praw człowieka czasie pokoju, a kwestie dotyczące bezprawnej utraty życia w działaniach wojennych rządzą się prawem dotyczącym konfliktów zbrojnych.
Trybunał zważył natomiast, że ochrona wynikająca z paktu nie kończy się w czasie wojny, z wyjątkiem przepisów o uchyleniu niektórych postanowień na czas działań wojennych ( art.4).Poszanowanie dla prawa do życia nie jest jakkolwiek takim przepisem. W zasadzie prawo do nie samowolnego pozbawienia czyjegoś życia stosuje się również w działaniach wojennych. A zatem czy konkretna utrata życia, poprzez użycie broni w czasie wojny jest uznawane za samowolne pozbawienie życia niezgodne z art 6 Paktu może być tylko stwierdzone przesz odniesienie się do prawa dotyczącego konfliktów zbrojnych, a nie wywnioskowanie z Paktu.
Drugą regulacją prawną, którą posłużyły się państw, aby wskazać Trybunałowi, co ma stosować wydając opinie była Konwencja o Zapobieganiu i Karaniu Zbrodni Ludobójstwa z 09.12.1948 roku. Stwierdziły, że zakaz ludobójstwa jest istotna normą zwyczajowego prawa międzynarodowego. Przed Trybunałem utrzymywano, że liczba ofiar śmiertelnych przy okazji użycia broni jądrowej byłaby olbrzymia, że ofiarami mogłyby być w niektórych przypadkach osoby konkretnej grupy narodowościowej, etnicznej, rasowej lub religijnej, i że zamiar zniszczenia takich grup mógłby zostać wywnioskowany z faktu, że ten, kto użył broni jądrowej pominął wzięcie pod uwagę powszechnie znanych efektów jej użycia.
Kolejną kwestią podnoszoną przez państwa, było to, że jakiekolwiek użycie broni jądrowej byłoby bezprawne zgodnie z istniejącymi normami odnoszącymi się do zabezpieczenia i ochrony środowiska, ze względu na jego ważność. Odniesiono się do Konwencji Genewskich z 1977 roku dotyczących ochrony ofiar wojennych, art. 353 oraz Konwencji o Zakazie Stosowania Technik Środowiskowych w działaniach wojennych, która zakazuje użycia broni, „ która ma rozpowszechnione, długotrwałe, poważne skutki” na środowisko. Także przywołano Zasadę 21 Deklaracji Sztokholmskiej z 1972 roku i zasadę numer 2 Deklaracji z Rio z 1992 roku, które wyrażają powszechne przekonanie Państw, że mają one obowiązek „zapewnić, ze działanie w ramach ich jurysdykcji lub kontroli nie powodują zniszczenia w środowisku innych państw lub obszarach poza ich jurysdykcją. Te dokumenty i inne przepisy odnoszące się do ochrony i zabezpieczenia środowiska były przedstawione do stosowania w każdym czasie, pokoju lub wojny i ze zostałyby naruszone przez użycie broni jądrowej, którego konsekwencje byłyby rozlegle i miałyby ponadgraniczne efekty.
Inne państwa kwestionowały wiążącą moc prawną tych przepisów prawa środowiska, albo w kontekście Konwencji, albo Konwencji o Zakazie Stosowania Technik Środowiskowych, że dotyczyły one użycia broni jądrowej w konfliktach zbrojnych lub w świetle Protokółu Dodatkowego i zaprzeczały, że są związane jego przepisami lub przypominały, że zastrzegły sobie swoje stanowisko w świetle art.353.
Niektóre państwa argumentowały także, że zasadniczym celem traktatów dotyczących środowiska była ochrona środowiska w czasie pokoju. Mówiono, ze traktaty te nie wspominają o broni jądrowej. Wskazano, że woja jądrowa nie była wspomniana w tych traktatach i powodowałoby to destabilizację zasad prawa pewności w międzynarodowych negocjacjach, jeśli te traktaty byłyby teraz interpretowane w ten sposób, że zakazują użycia broni jądrowej
Trybunał stwierdził, że środowisko cały czas jest zagrożone, a użycie broni jądrowej mogłoby sprowadzić katastrofę dla środowiska. Trybunał przyznał także, ze środowisko nie jest tworem abstrakcyjnym, ale stanowi przestrzeń życiową, jakość życia i zdrowie dla żyjących, jaki i nienarodzonych. Istnienie generalnego zobowiązania państw do zapewniania działań w ramach ich jurysdykcji i kontroli poszanowania środowiska innych państw stanowi obecnie, część zbioru prawa międzynarodowego dotyczącego środowiska. W konsekwencji Trybunał stwierdził, ze istniejące prawo międzynarodowe dotyczące ochrony środowiska i zabezpieczenia środowiska nie zakazują użycia broni jądrowej, ale wskazują na ważne czynniki środowiskowe, które powinny być wzięte pod uwagę w kontekście implementacji zasad prawa konfliktów zbrojnych.
Następną kwestią podnoszoną przez Trybunał i według Trybunału jedną z najważniejszych, była groźba lub użycie siły zdefiniowana w karcie Narodów Zjednoczonych i prawa dotyczącego konfliktów zbrojnych, które reguluje prowadzenie działań wojennych, wraz z innymi traktatami dotyczącymi broni jądrowej, które Trybunał uznał za stosowne.
W zastosowaniu tego prawa Trybunał nie mógł pominąć unikalnych cech broni jądrowej. Znalazł definicje broni jądrowej zawartej w różnych traktatach. Stwierdził, ze broń jądrowa to wybuchowe „ przyrządy”, których energia wynika z połączenia lub rozszczepiania się atomów. Proces ten nie tylko uwalnia ogromne ilości energii i ciepła, ale także długotrwałe i potężne promieniowanie. Według materiałów zebranych przez Trybunał wynika, że zniszczenia są wiele bardziej potężne od zniszczeń spowodowanych przez inne bronie i promieniowanie to tylko specyfika broni jądrowej. Te cechy czynią bron jądrową potencjalnie katastroficzną. Destrukcyjna moc broni nie może być opanowana ani w przestrzeni ani w czasie. Ma ona potencjał do zniszczenia całej cywilizacji i ekosystemu planety. Promieniowanie zwolnione przez wybuch jądrowy wpłynąłby na zdrowie, agrokulturę, surowce naturalne, demografię na całym obszarze. Użycie broni jądrowej byłoby poważnym niebezpieczeństwem dla przyszłych pokoleń. Promieniowanie może zniszczyć cale środowisko, pożywienie, morski ekosystem i spowodować defekty genetyczne oraz choroby przyszłych pokoleń.
W konsekwencji, żeby prawidłowo zastosować w obecnej sprawie prawo KNZ dotyczące użycia siły jak i prawo konfliktów zbrojnych w szczególności prawo humanitarne Trybunał musiał wziąć pod uwagę unikalne cechy broni jądrowych ich zdolność destrukcji, zdolność do powodowania ludzkiego cierpienia. Trybunał skupił się, więc na kwestii legalności lub nielegalności użycia broni jądrowej w świetle przepisów KNZ odnoszących się do groźby lub użycia siły.
KNZ zawiera kilka przepisów dotyczących groźby lub użycia siły. Art.2 4 dotyczy groźby lub użycia siły przeciw integralności terytorialnej albo niepodległości politycznej u któregokolwiek państwa lub wszelkiego innego sposobu niezgodnego z zasadami Narodów Zjednoczonych, które to jest zakazane. Ten zakaz użycia siły jest rozważany w świetle innych przepisów KNZ. Art. 51 Karty uznaje niezbywalne prawo do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony w przypadku napaści zbrojnej. Kolejny przepis to art. 42, w którym Rada Bezpieczeństwa może podjąć wojskowe środki siłowe stosownie do przepisów KNZ. Przepisy te nie odnoszą się do określonych rodzajów broni. Maja zastosowanie do jakiegokolwiek użycia siły, bez względu na rodzaj broni. Karta ani wyraźnie nie zezwala ani zabrania użycia określonej broni, włączając w to bron jądrową. Broń, która jest już nielegalna, i wynika czy to z traktatu czy ze zwyczaju, nie staje się legalna na skutek użycia jej w prawowitym celu zgodnie z KNZ.
Kolejnym ważnym przepisem zawartym w KNZ jest przepis dotyczący uciekania się do samoobrony ( art 51).Aby można było realizować prawo do samoobrony muszą być spełnione warunki konieczności i proporcjonalności wynikające ze zwyczajowego prawa międzynarodowego. Zasada proporcjonalności sama w sobie nie wyklucza użycia broni jądrowej w samoobronie w każdych okolicznościach, ale jednocześnie użycie siły proporcjonalnej, musi, aby być legalne sprostać wymaganiom prawa konfliktów zbrojnych, na które składają się w szczególności normy prawa humanitarnego. Poza zasadami konieczności i proporcjonalności środki podjęte przez państwa w celu samoobrony musza być natychmiast podane do wiadomości Rady Bezpieczeństwa.
Następną regulacją prawną, jaką podniósł Trybunał była rezolucja z 11-04-1995 O Nie-rozprzestrzenianiu Broni Jądrowej. Traktat ten zawierał dwojakie postanowienia: z jednej strony pochwalał oświadczenia państw atomowych ustanawiających zapewnienia bezpieczeństwa przeciwko użyciu broni jądrowej wobec państw nieposiadających broni, ale, które są stronami traktatu. Z drugiej zaś strony przyjmuje zamiar wyrażony przez niektóre państwa o udzieleniu natychmiastowej pomocy, jakiemukolwiek państwu, które jest stroną, a które stało się ofiarą działania lub groźby agresji z użyciem broni jądrowej.
W związku z tym niektóre państwa, twierdziły, że już samo posiadanie broni jądrowej to groźba jej użycia. Aby taktyka odstraszania była efektywna zamiar jej użycia musi być wiarygodny.
Następnie Trybunał zajął się badaniem czy zwyczaj w prawie międzynarodowym zakazuje groźbę lub użycie broni jądrowej. Stwierdził na wstępie, ze międzynarodowe prawo zwyczajowe jak i traktatowe nie zawiera szczególnego zalecenia upoważniającego użycie lub groźbę użycia broni jądrowej lub innej broni w ogóle lub w szczególnych okolicznościach przeważnie tych z użyciem legalnej samoobrony. Nie ma także zasady prawa międzynarodowego, która by uzasadniała legalność groźby lub użycia broni jądrowej lub innej broni podlegającej szczególnemu upoważnieniu. Praktyka państw pokazuje, że bezprawność użycia pewnych broni nie wynika z braku upoważnienia, ale przeciwnie jest sformułowana w kategoriach zakazu. W związku z tym trzeba znaleźć taki zakaz w traktatach. Jeśli przyjmie się, że broń jądrowa może być uznana za „ broń trująca” to wtedy zakaz użycia tej broni znajdziemy w kilku aktach prawnych: Deklaracji Haskiej z 1899 roku, Regulacji z 1807 roku oraz Protokole Genewskim z 1925. Trybunał po rozważeniu tych argumentów uznał, ze groźba lub użycie broni jądrowej nie były zakazane na podstawie wyżej wymienionych przepisów. Państwa uważające użycie broni jądrowej za nielegalne usiłowały zademonstrować istnienie zwyczaju zakazującego jej użycia. Odniosły się do stałej praktyki o niewykorzystaniu broni jądrowej przez państwa od 1945 roku widziały one w tej praktyce wyrażenie opinio iuris przez te część państw, które tą broń posiadają. Przeciwnicy tego stanowiska stwierdzili, że nie stosowanie od 1945 roku broni to nie praktyka, lecz sytuacja, w której nie pojawiła się okazja, okoliczność, w której mogłaby być użyta. Trybunał natomiast stwierdził, ze nie jest w stanie wydać opinii iuris w tej kwestii.
Po rozpoznaniu przepisów KNZ odnoszących się do groźby lub użycia siły, Trybunał rozpatrzył prawo dotyczące konfliktów zbrojnych. Skupił się najpierw na kwestii czy istnieją specyficzne zasady w prawie międzynarodowym regulujące legalność lub nielegalność sięgnięcia po broń jądrowa, następnie zbadał pytania pod katem prawa Karty Narodów Zjednoczonych tj. zasady prawa humanitarnego oraz prawa neutralności.
Głównymi zasadami zamieszczonymi w tekstach ustanawiających strukturę prawa humanitarnego są następujące: pierwsza nacelowana jest na ochronę ludności cywilnej i obiektów cywilnych, oznacza to, że państwa nigdy nie mogą atakować ludności cywilnej nigdy nie mogą użyć broni niezdolnej do odróżnienia celów wojskowych od cywilnych. Druga zasada mówi o zakazie użycia broni powodującej bezużyteczne pogorszenie cierpienia żołnierzy. Trybunał w związku z tymi zasadami odniósł się do Klauzuli Martensa zawartej w Konwencji Haskiej z1899 roku, która mówi o ochronie osób cywilnych, żołnierzy, przez prawo międzynarodowe, zwyczaj oraz zasady humanitarne. W związku z tym Trybunał stwierdził, że zasady i normy prawa humanitarnego mają zastosowanie do broni jądrowej.
Natomiast inny pogląd utrzymuje, że sięganie po bron jądrowa nigdy by nie mogła być zgodna z zasadami i normami prawa humanitarnego i dlatego jest zakazane. W przypadku jej użycia, broń jądrowa nie byłaby w stanie odróżnić populację cywilną od żołnierzy. Ten pogląd leży u podstaw twierdzeń pewnych państw, które oznajmiły przed Trybunałem, że broń jądrowa ze swojej natury jest nielegalna w zwyczajowym prawie międzynarodowym.
Trybunał nie może uznać słuszności poglądu, jaki został podniesiony, ze sięganie po broń jądrową byłoby nielegalne w jakichkolwiek okolicznościach z powodu ich całkowitej niezgodności z prawem stosowanym w konfliktach zbrojnych. Trybunał wziął pod uwagę także, że nie posiada wystarczających elementów, które by mu umożliwiły wnioskować z całą pewnością, że użycie broni jądrowe byłoby konieczne w rozbieżności z zasadami i normami prawa stosowanego w konfliktach zbrojnych w jakiejkolwiek okoliczności. Ponad to Trybunał nie może pominąć fundamentalnego prawa każdego państwa do przetrwania, a więc także prawa do uciekania się do samoobrony, zgodnie z art., 51 KNZ, kiedy jego przetrwanie jest zagrożone. Trybunał uznał, że, ze względu na obecny stan prawa międzynarodowego postrzeganego jako całość nie może dojść do ostatecznego wniosku dotyczącego legalności lub nielegalności użycia broni jądrowej przez państwo w ekstremalnej okoliczności samoobrony, w której jego przetrwanie byłoby zagrożone.
Podsumowując, Trybunał zwraca uwagę, że jego odpowiedź na pytania zadane przez Zgromadzenie Ogólne opiera się w całości na podstawach prawnych przedstawionych przez Trybunał, z których każdy powinien być rozumiany w związku z pozostałymi. Niektóre z tych podstaw prawnych nie maja na celu sformułowanie przedmiotu formalnych wniosków niemniej jednak zachowują one cała swoją doniosłość. W związku z tym Trybunał odpowiedział na pytanie ZO, że nie istnieje ani w zwyczajowym ani w traktatowym prawie międzynarodowym żadne szczegółowe upoważnienie groźby lub użycia broni jądrowej. Nie istnieje wyczerpujący i uniwersalny zakaz groźby lub użycia broni jądrowej. Groźba lub użycie siły za pomocą broni jądrowej, które jest sprzeczne z art.2 KNZ, które nie spełnia wszystkich wymagań art. 51 jest bezprawne. Groźba lub użycie broni jądrowej powinny być także zgodne z wymaganiami prawa międzynarodowego stosowanego w konfliktach zbrojnych, zasad, i norm prawa humanitarnego jak również z zobowiązaniami wynikającymi z traktatów, które dotyczą broni jądrowej.
Z powyżej wymienionych wymagań wynika, iż groźba lub użycie broni jądrowej byłaby na ogół sprzeczna z normami prawa międzynarodowego stosowanymi w konfliktach zbrojnych a w szczególności z normami prawa humanitarnego. Istnieje zobowiązanie do prowadzenia w dobrej wierze i do zamknięcia negocjacji mających na celu rozbrojenie atomowe we wszystkich jego aspektach, pod ścisłą i efektywną kontrolą międzynarodową.
Moim zdaniem legalność lub nielegalność groźby i użycia broni jądrowej jest bardzo trudną kwestią ocenną. Dla mnie już samo posiadanie broni jądrowej, która jest tak groźna i ma taki ogromny zasięg działania jest groźbą użycia jej. Według mnie powinien istnieć zakaz posiadania broni jądrowej przez jakiekolwiek państwo. Stwarza to zagrożenie jej użycia, ponadto dla państw nieposiadających takiej broni rodzi chociażby nierówne szanse a co za tym idzie brak sprawiedliwości, równych szans.