1. Przedsokratycy – jońska filozofia przyrody
- 6/5 w. p.n.e
- myśliciele koncentrowali się na badania przyrody, jej formami, zdarzeniami, zmianami
- w centru zainteresowania był także świat (kosmos) i ruch
- powstawały pierwsze próby do objaśnienia świata
- stawiają sobie pytania: Co jest początkiem? → ARCHE - pramateria
MILETYCY –próby objaśnienia świata za pomocą Arche (1 rzecz), 1. próby do objaśnienia świata, za pomocą materializmu
Tales z Miletu
- zaliczany do 7 największych mędrców, żył w czasach Salomona, 624 – 548 r. p.n.e, Arystoteles go uznał za 1. filozofa
- był kosmologiem, zapoczątkował myślenie matematyczne, astronomiczne, filozoficzne – wyrwał filozofię z mitów
- arche – WODA – jest wszędzie, świat to płyta, która unosi się na wodzie
- udało mu się wytłumaczyć zaćmienie słońca
- twierdził, że wszystko co nas otacza ma duszę
- HILOZOIZM (hyl i zoe – materia o życie = materia jest ożywiona)
Anaksymander z Miletu
- uczeń Talesa, wszechstropnny, zaiteresowany głównie matematyką i fizyką i pramaterią
- jako 1. narysował mapą geograficzną
- 1. dzieło filozoficzne: „O naturze“
- arche –PEIRON– bezkres – coś wiecznego, niezniszczalnego, niekoniecznego, nieograniczonego ilością i jakością, jest w nieustannym ruchu, z peironu powstają 2 przeciwstawieństwa→ sucho x wilgotno, ciepło x zimno a z nich najróżniejszymi kombinacjami utwarzają się wszystkie przedmioty, która widzimy : woda, ziemia, ogień, powietrze
- na podstawie zmian, stwierdził, że przyroda ma charakter cykliczny, zastanawiał się na pochodzeniu zwierząt, myślał, że człowiek powstał z innej grupy żywych istot
Anaksymenes, uczeń Anaksymandra
- arche – POWIETRZE – bez powietrza nie ma życia, powietrze zagęszcza się → najw. – skała, najm. – ogień
z powietrza wszystko powtaje i wszystko zanika, organizmy wdechują, powietrze a to jim dodaje życie i ruch
ruch – tam, gdzie jest, jest i życie i jest dusza
PITAGOREJCZYCY - szkoła religijno – filozoficzna
Pitagoras ze Samo ojciec duchowy pitagorejczyków
- Jako 1. nazwał sam siebie filozofem, z odnośnikiem, że mądry jest Bóg. Sam filozof jest wg niego łowcą prawdy, której nigdy niemoże zdobyć jako całości a tak się nigdy nie może stać jego własnością. A bogadstwo człowieka od prawdy oddala.
- założył Związek Pitagorejski – szkołę, gdzie wykorzystał wiadomości, które zdobył podczas wędrówek po świecie, mogły tu uczęszczać i kobiety
- przełomowe odkrycia w dziedzinie matematyki, arytmetyki, akustyki (twierdzenie pitagorasa, sytem dziesiętny, tabliczka mnożenia, przyczyną dźwięku jest ruch, harmonia powstaje dzięki skutkom liczbowym)
- model świata – ziemia ma kształt kulisty i leży wokół innych planet
- poglądy dotyczące duszy: wiara w nieśmiertelność, w wędrówkę duszy (wynik orfizmu), ciało przedstawia karę za popełnione błędy, jest więzieniem dla duszy
- arche – LICZBA – cała przyroda jest wg niego kombinacją liczb a wielokrotności, cała przyroda żyje, tylko liczba zostaje niezmienna, nie jest materią wszechświata, ale jego FORMĄ (FORMA KSZTAŁTUJE MATERIĘ) wyobrażona przestrzennie, przedstawia byt, który posiada swój własny kształt, liczby 1 – 10 mają niewiarygodną moc i znaczenie
liczba 10 posiada najbardziej mistyczne znaczenie, przedstawia doskonałość świata (1+2+3+4=10)
tetraktys
HERAKLITOWA FILOZOFIA
Heraklit z Efezu „ciemny filozof“ – pisał w zagadkach, trudny do zrozumienia – teoria o zmienności
- uważa się za samouka, który nie posiada żadnego nauczyciela
- jako 1. zaineresował się człowiekiem, etyką (humanista)
- dynamiczny, zmienny i przemijający obraz bycia, świata, uważał, że wszystko się ciągle zmienia (relatywizm, wariabilizm), ale wszysko się na końcu łączy w harmonię
- napisał dzieło „O naturze“, z 3 części (1.kosmologia, 2.polityka, 3.teologia), dziś zachowane tylko część, poetyczne wyrażenia, są napisane w zagadkach, by ci, co czytają nie medytowali, ale myśleli
- arche – OGIEŃ – wieczne źródło naturalnych zjawisk i przyczyna wszystkich zmian w naturze, droga ognia ma 2 kierunki: w dół i w górę → cyrkulacja żywiłów świata, z ognia wszystko powstaje i z ogniem wszystko zanika (wg zakona logu), ogień→w dół = powietrze→ woda – wsiąka → w górę = paruje → ogień
⇨ w świecie nie ma nic stałego, tylko zmiana (rodzenie się i umieranie) , nie ma bytu, jest tylko stawanie się
⇨ rzeka jest symbolem zmienności , obrazem świata – ciągle się zmienia → wywraca statyczne pojęcie świata
- wszystko zakłada na przeciwstawieństwach, bo bez cierpienia nie byłoby szczęścia, choroby - zdrowia a bez ciemności światła
- po zanurzeniu się do najciemniejszych części swojej duszy, poznał, żę wszystkim wspólnym jest LOGOS (rozum, zakon) – - rozumowa siła kosmiczna, wieczny, niezmienny ład i porządek świata, który rządzi wszechświatem
→ wytwarza nowe rzeczy, rządzi także ludzkim życiem, jego ludzkimi zadaniami (pojąć mądrość, poznać samego siebie), człowiek, który kieruje się logosem, pozna harmonię
Wyroki: „Panta rei“
„Nie podobna dwukrotnie wstąpić do tej samej rzeji“
„Prawdą jest tylko to, że się ciągle zmieniamy“
„Jednej śmierci się obawiamy a już wielu śmiercom ulegliśmy“
„Tento svt nevytvoil dn z boh, ani z lid, ale vdy byl jest a bude vnm ivm ohnm“
ELEACI – filozofia przyrody
- założyli szkołę w Włoskim mieście Elea (dziś Velia)
- negują teorię zmienności Heraklita → twierdzą, że w świecie panuje stałość, niezmienność i bezruch
- biorą pod uwagę stosujek pmdz. prawdziwym poznaniem (wynik pracy i rozumu) a złudzeniem (zdn, wynik fałszu zmysłów)
- są materialistami, ale nawiązywali do nich materialiści i idealiści (Sokrates, Platon)
Ksenofanes z Kolochonu, uczeń Ananksymandra
- filozof poeta, filozofia jońska
- 1. agnostyk – sceptycznie podchodzi do świata
- dzieło „O naturze“
- twierdzi się, że preszedł do historii krytyką bogów (twierdził, że są stworzeni do obrazu człowieka), krytyka Homera
- krytykuje politeizm → monoteizm - Bóg jest jeden, wszędzie, nieucieleśniony, wszychobecny, utoźsamiony z przyrodą, światem
Parminides z Eleji, mądry uczeń Ksenofanesa, jego kontynuatorem jest Kant
- polemizuje z Heraklitem, oceniał mądrość Platona
- dzieło: „O prawdzie i mniemaniu“ traktat pisany heksametrem
- jest racjonalistą – spolegać i wierzyć można rozumowi → odrzuca poznanie zmysłowe (zmysły są ułomne)
- twierdzi, że bez bycia nie może być myślenie (bycie można poznać tylko myśleniem, rozumem), ponieważ myślenie jest byciem. Na świecie nie jest ani przeszłość, ani przyszłość, istnieje tylko teraźniejszość, myśli.Obok świata realnego istnieje
jeszcze jeden, świat który odbieramy zmysłami, świat zjawist, który nie jest doskonały.
- przekonany o tym, żę jeśli coś jest, to nie może stać się czymś innym → zaprzecza ruchu i zmanie (Heraklitowi)
na swej drodze opuszcza zmysłowe poznanie, które do przywiązywuje do przyrody (ona podlega zmianonom = może i nie musi być), rozum nas ale doprowadza do dedukcji, że bycie i niebycie nie może istnieć zarazem i dlatego prawdziwym światem jest tylko jeden byt (nieznienialny, niepodzielny, jednorodny) i nic innego
→ BYT – stały, wieczny, przestrzenny, jest od początku, twierdzi, żę nie ma niebytu, nie ma ruchu (ruch jest przyczyną zmiany)
jest coś jak kula organiczona w każdym kierunku = byt jest ograniczony
„Byt jest a nie bytu nie ma“ = jest tylko to, co istnieje
Zenon z Eleji
- uczeń Parmidesa, rozwijał ją tym, że szukał logiczne udowodniania
- dzieło „ O naturze“
- twórca dialektyki
- mistrz erystyki – sztuka prowadzenia sporów
- sam nie jst twórcą teorii, tylko polemizuje, stara się zwalczać pośrednio i sprzecznie polądy, kt. były przeciwko teorii stałego bytu
(polemizował z Heraklitem - twierdził, że jego prawo zmienności jest tylko złudzeniem→ panuje stałość, niezmienność bezruch)
- jego teoria o niezmienności bytu, doświadcza tezę o istnieniu jednego bytu a nieistnienia ruchu
= APORIEMI – logiczne poradoksy, teorie dotyczące niemożliwości ruchu (aporie – pytanie nie dorozwiązania)
nie są tak nielogiczne jak się na pierwszy rzut oka zdaje, nie chodzi o to, jeśli istnieje ruch, ale o to jak to wytłumaczyć w logiczności pojęć, były wywrócone aż w nowożytnej matematyce
aporie przeciw ruchu: dychotomia (połowienie) – przedmiot nigdy nie może dojść do celu, ponieważ musi pokonywać nieskończoną liczbę połów.
Achiles i żółw – bieżący nigdy nie może dogonić żółwia, ponieważ musi ciągle pokonywać odległość zmniejszającą się do nieskończoności o którą się żółw posunie, niż do niej dobiegnie
Strzała – sztrzała gdy leci jest w danym momencie w jednym miejscu a tym samym jest nieruchoma
Stadion
Po nim następne pokolenie już nie utwarzało grupy, ale tworzyli tylko pojedyńczo (Gorgiasz, Euklides)
ATOMIŚCI - SZKOŁA Z ABDERY
- najdoskonalejszy wytwór jońskiej filozofii przyrody
- konsenkwentni materialiści
- przedstawiciele tego okresu : Leucytyp i Demokryt utworzyli kompromis pomiędzy teoriami Eleatów i teorii Heraklita
→ zachowali niezmienność bytu w postaci wiecznyczy i niezmiennych atomów, które się poruszają w próżni (poza bytem)
→ materia składa się z niezmiennych i niepodzielnych atomów, ale poruszają się, wytw. nowy i zmienny układ świata
- uważali za niemożliwe, aby teoria niezgadzała się ze zjawiskami → postulat zgodności wiedzy z doświadczenie
→ początek rozwoju innych gałęzi nauki np. fizyki
Leutycyp, kierownik szkoły
- wytworzył podstawy teorii o atomach, wprowadził głównie pojęcia i tezy
Demokryt
- twierdził, że i dusza ludzka jest z atomów (z idealnie kulistych i najmniejszych) → skrajny materializm
- sceptycznie patrzył na świat (słodycz, gorycz – odbieramy subjektywnie)
→koniec etapu, gdy przedmiotym filozofii jest przyroda, kosmos
ROWIEŚNICY ATOMISTÓW, nie utworzyli żadnej grupy
Empedokles z Sycylii
- uduchowiony poetam filozof, czerpał z jańskiej filozofii przyrody,
- dzieło „O naturze“
- próbował także złączyć teorie → twierdzi, że byt jest wieczy niezmienny, ale nie jst jednorodny
→ 4 podstawowe składniki: ogień, woda, powietrze, ziemnia
→ 2 siły zmian: pozytywna (budująca, miłość – plilia) i negatywna (rozbijająca, nienawiść – nelos)
→ 4 stany skupienia: stały płynny, gazowy, ogniowy
Anaksagoraz
- dzieło „O naturze“
- 1. zróżnicował materię i ducha
→ duch – siła intelektualna, rozum kosmiczny, który rządzi światem – jest ponad światem i ponad przyrodą
- wszystko składa się z nieskończonej ilości nasion (zarodków) , które można łączyć na większe albo dzielić na mniejsze elementy
2. Klasyczny okres filozofii greckiej – filozofia SOKRATEJSKA
- przedmiot filozofii się całkowicie zmienia
- filozofia humanistyczna, nie ma tendencji do wytwarzania szkół → pojedyńczo wybitne osobowości
- powstaje etyka, logika, dzieła twórcze (– dla potomków, by znali ich myśli)
- początki psychologii
Sokrates „nauczyciel ludzkości“ urodził się prawdopodobnie w 469 r. p.n.e – 399 r. p.n.e
- całe życie namawiał ludzi do wiedzy (wiedza – dobro i cnota, kto cnotliwy, ten szczęśliwy)
- nie napisał żadne dzieło, celowo, ważniejsze dla niego były rozmowy – filozofował w dialogach
- żył w Atenach z żaną Ksantypą – nauczyła go cierpliwości (zjadliwa..)
- z prostej, skromnej rodziny (ojciec rzeźbiarz, matka położna)
- samouk, nie miał porządnego wykształcenia, lubił matematyką, astrologię, meterologię
- był brzydki, ale miał dar mówienia do ludzi (przyciągał ludzi na rozmowach na stadionach, targach)
- uczył młodych ludzi (nauczyciel Platona), uświadamiałał sobie własną niewiedzę – „Jedyne co wiem, że nic nie wiem“
- kierował się hasłem w delfach „Poznaj samego siebie“ → im więcej czł. posiędzie wiedzy, to i ciągle mało wie o wszystkim
- nie stworzył żadnego systemu filozoficznego
- popełnił samobójstwo, bo na niego był podany wyrok śmierci za burzenie porządku społecznego, wypił kieli ch cykuty
→ mądry filozoł X demoralizuje społeczeństwo
- ostatnie chwile życia spędził z uczniami, opisał je Platon w „Obronie Sokratesa“
Metody (2 sposoby, jak można przychodzić na świat prawdy)
1. Elenktyczna – filozof przyjmuje początkowo tezę przeciwnika, a potem zadając mu kolejne pytania wyprowadza absurdalne konsekwencje → dokona tego, że przciwnik pozna, żę nic nie wie (ironia sokratejska = przyznanie do własnej niewiedzy)
2. Mojotyczna – filozof w roli położnej, która pomaga w narodzeniu prawdy
Człowiek posiada intuicyjne poznanie dobra, rola intuicji jest od konkretu do uogólnienia
(-uogólniane fakty: sprawidliwość, dobro, szczęście, pobożność)
- poglądy etyczne – każdy człowiek z natury jest dobry, ale warunki i otoczenie może wywołoć w nam zło, złe postępowanie, wiedzy etycznej człowiekowi dostarcza wiedza → dobro → szczęście (niewiedzący są źli i nieszczęśliwi)
- intuicja = głos wewnętrzny = daimoniom – człowiek powinien się nia kierować
„Człowiek nie powinien bać się bogów, ale samego siebie i innych ludzi“
Platon (właściwe imię Arystokles, Platon – przydomek, bo był barczysty) 437 – 347 r. p.n.e
- z zamożnej rodziny, pojął dobre wykształcenie, zpokrewniony z Solonem
3. Filozofia w okresie hellenistycznym