Pedagogiki społecznej Główne ośrodki naukowo badawcze. Przedmiot badań pedagogiki społecznej. Pedagogiki a socjologia wychowania. Typologia środowisk wychowawczych. Środowisko wychowawcze a wychowanie środowiskowe.

I. Główne ośrodki naukowo badawcze pedagogiki społecznej w Polsce.

KATEDRA PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ W UNIWERSYTECIE ŁÓDZKIM

Przedstawiciele: Helena Radlińska, A. Kamiński, R. Wroczyński, I. Lepalczyk, A. Chmielewska, R. Froeieh, Ewa Martynowicz - Hetka.
Tematyka podejmowanych badań:
 określenia warunków i efektów społeczni-pedagogicznego funkcjonowania środowisk wychowawczych,
 określania uwarunkowań rozwoju dzieci, młodzieży i dorosłych, dalszego weryfikowania i rozwijania teorii środowiska wychowawczego, niezbędnego dla funkcjonowanie systemu edukacyjnego,
 problematyka rodziny, postrzegana jako potencjonalnie wartościowe środowisko rozwoju,
 metody organizacji środowisk wychowawczych.

KATEDRA PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ W UNIWERSYTECIE WARSZAWSKIM

Przedstawiciele: J. Wołoczyk, T. Wujek, H. Izdebska, E. Trempała, T. Pilch, J. Marczak, A. Kelm, B. Passinni, Anna Przecławska.
Tematyka podejmowanych badań:
 upowszechnianie kultury, działalność oświatowa,
 organizacja wolnego czasu,
 środowiskowych uwarunkowań działalności szkoły społecznych warunków wyboru zawodu i aktywności zawodowej,
 historyczne podstawy pedagogiki społecznej, pedagogiki opiekuńczej,
 edukacji ustawicznej i jej konsekwencjach dla systemu oświatowo-wychowawczego, szkoły środowiskowej i zagadnienia polityki oświatowej.

KATEDRA PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ W UNIWERSYTECIE ŚLĄSKIM

Przedstawiciele: Henryk Gąsior, Andrzej Radziewicz-Winnicki, Jan Poplucz, Ewa Syrek.
Tematyka podejmowanych badań:
-zakład pracy jako środowisko wychowawcze,
-proces adaptacji młodych w szkołach zawodowych,
-środowisko wychowawcze rodzina,
-badanie nad nieformalnymi grupami społecznymi, głównie grup rówieśniczych,
-planowanie oświaty w warunkach funkcjonowanie mechanizmów rynkowych,
-organizacja środowisk wychowawczych,
-integracja i aktywizacja środowisk społecznych,
-problem patologie społeczne wśród młodzieży,
-funkcje zakładu pracy w opiece postpenitencjarnej,
-problem selekcji szkolnej,
-wzory reakcji społecznych na zachowanie dewiacyjne (ze szczególnym uwzględnieniem homoseksualizmu),
-pedagogika pracy i badania nad młodzieżą,
-organizacja wolnego czasu,
-problem wychowania na osiedlach mieszkaniowych.

II.

Pedagogikę społeczną i socjologię wychowania łączy wspólny przedmiot badań jakim jest proces wychowawczy podobne jego ujmowanie.
S. Kowalski wśród cech wspólnych pedagogiki społecznej i socjologii wychowania wymienienia przede wszystkim:
- wzrastające dążenie do opierania się na badaniach empirycznych,
- szerokie pojmowanie wychowania, obejmujące zarówno nie planowane wpływy środowiska na rozwój i uspołecznienie wychowanka jak też celową działalność, w zakresie kierowania tymi procesami,
-przyjęcie jako podmiotu wychowania nie tylko instytucji wychowania bezpośredniego, ale całokształtu instytucji „społeczeństwa wychowującego” i jego różnorodnych środowisk, a jako przedmiotu wychowanie ludzi, wszystkich faz życia - dzieci, młodzież dorosłych i starców.

Dzieli natomiast obie dyscypliny sposób badawczego podejścia do tego wspólnego przedmiotu badań; diagnostyczno-eksplikacyjnego po stronie socjologii wychowania, analizującej przebieg, funkcje i uwarunkowanie procesów wychowawczych za pomocą socjologicznych metod i systemów wiedzy oraz prakseologicznego - po stronie pedagogiki społecznej poszukującej sposobów skutecznego działania wychowawczego na użytek praktyki.
Pedagogika społeczna
*jest nauką prakseologiczną,
*skupia się na problematyce środowiskowych uwarunkowań procesów wychowawczych oraz na analizie warunków (czynników) umożliwiających zaspokojenie potrzeb rozwojowych człowieka (grup ludzkich) w różnych fazach jego życia i różnorodnych sytuacjach życiowych (w pracy, nauce, zabawie, czasie wolnym, w miejscu zamieszkania, w rodzinie, grupie rówieśniczej, towarzyskiej, działalności kulturalnej i w innych formach aktywności ludzkiej),
*jest pedagogiką środowiska ,
*kieruje się przede wszystkim przesłankami metologicznymi i systemem wiedzy pedagogiki stawia i rozwiązuje problemy prakseologiczne,
*wykorzystuje badania podstawowe z zakresu biologii, psychologii i socjologii,
*interesuje się tym co i w jaki sposób w różnych środowiskach i instytucjach zmienić w celu
optymalizacji procesu wychowawczego

Socjologia wychowania
*jest nauką posiadającą charakter opisująco-analityczn
*przedmiotem jej zainteresowań badawczych jest wychowawcza działalność spontaniczna lub planowo zorganizowana stanowiąca istotną funkcję całego społeczeństwa,
*problematyka obejmująca wpływy i działania wychowawcze w różnych środowiskach, grupach społecznych i instytucjach,
*efekt tych wpływów i działań w całokształcie procesu uspołecznienia wychowanka,
*socjologia wychowania pyta i odpowiada na pytania, posługuje się metodami badań i systemami wiedzy socjologicznej analizuje prawidłowości procesów wychowawczych,

III. Typologia środowisk wychowawczych. Środowisko wychowawcze a wychowanie środowiskowe.
Środowisko:
ekologiczne - środowisko naturalne ( warunkujące życie i rozwój organizmu),
geograficzne - otaczające ludzi przyrodę organiczną i nieorganiczną,
społeczne - oznacza krąg osób, rzeczy i stosunków otaczających człowieka w jego życiu indywidualnym i zbiorowym.
Środowisko a otoczenie

środowisko jest zespołem warunków względnie stałych, [środowisko jest składnikiem struktury otaczającej osobnika, które oddziałują jako system bodźców i wywołują określone reakcje psychiczne]

otoczenie jest zmienne, [otoczenie jest pojęciem szerszym oznacza całą zewnętrzną strukturę, niezależnie od tego czy jest ona trwała czy zmienna i czy stanowi źródło bodźców rozwojowych]

Typologia środowiska
Naturalne- to ziemia wraz z jej zasobami i kształtowaniem powierzchni, klimat, flora,,

Kulturalne -materialna (cywilizacja) budownictwo, zabytki, świątynia, kino, teatr, książki, język...
Duchowa idea, religia, tradycja, normy, filozofia, reakcje człowieka na dobro kultury,

Społeczne- mianem środowiska społecznego określamy ludzi i stosunki społeczne otaczającego osobnika, rodzina, szkoła, praca, przyjaciele,

Środowisko możemy podzielić na:
-wiejskie i miejskie,
-bliskie i dalekie,
-kręgi środowiskowe:
1. środowisko okoliczne (okolica),
2. środowisko miejscowe (lokalne),
3. osobiste warunki środowiskowe (środowisko domowe).

Środowisko wychowawcze to założony układ powtarzających się lub względnie stałych do których człowiek rozwijający się przystosowuje się czynnie w wychowawczym okresie swego życia.

sytuacja wychowawcza - ogół warunków - które działają na jednostkę powodując u niej określone przeżycia psychiczne.

IV. Pomiary środowiska wychowawczego jako metoda badawcza w pedagogice społecznej. Metody, techniki, proces badawczy.

ANALIZA DOKUMENTÓW - zazwyczaj dopełnia materiały uzyskane drogą obserwacji i wywiadu.
Dokumenty są różnego rodzaju:
-materiały statystyczne (centralne, lokalne),
-sprawozdania urzędów, instytucji,
-miejscowa prasa,
-kroniki,
-czasem materiały archiwalne.

WYWIAD:
UKRYTY
badający nie zdradza celu rozmowy, dba o bezpośredniość i spontaniczność wypowiedzi
JAWNY
badający informuje rozmówce o celu rozmowy, a często i o przeznaczeniu informacji, które zbiera

Wywiad opiera się na:
kwestionariuszu (szczegółowe zagadnienia, pytania, instrukcje)

OBSERWACJA jest zamierzone, planowe spostrzeganie,jest techniką poznawania sytuacji i procesów wychowawczych posługuje się nią każdy nauczyciel i wychowawca.
- polega na gromadzeniu spostrzeżeń w tak zorganizowanej czynność, której celem jest obserwowanie określonych zjawisk, a nie kierowanie nimi, jest sposobem gromadzenia faktów.

OBSERWACJA:
SWOBODNA
Jest obserwacją wstępną, to ogólne poznanie środowiska pierwsze zetknięcie się ze środowiskiem
PLANOWA:
BEZPOŚREDNIA badacz sam zbiera informacje i materiały
POŚREDNIA posługuje się materiałami obserwacji nagromadzonych przez innych współpracownik-ów
UCZESTNICZĄCA badający sam uczestniczy w życiu środowiska stanowiącego teren jego badań

Narzędzia:
-kwestionariusz obserwacji,
-magnetofon, aparat fotograficzny, film.
Dobrą obserwacje powinno poprzedzać:
-co mamy obserwować i w jakim celu,
-obserwacja powinna być dokładna i szczegółowa
dokładna - polega na umiejętności dostarczania wszystkiego, co jest istotne z punktu widzenia postawionego zadania,
szczegółowa - dostarcza najdrobniejsze szczegóły, które są istotne z punktu widzenia celu i zadania obserwacji,
-znajomość obserwowanego przedmiotu ( im więcej mamy o nim wiadomości, tym obserwacja jest bardziej skuteczna)
-do obserwacji trzeba się przygotować, zapoznać się z uprzednio możliwie dokładnie z jej przedmiotem,
-systematyczność i planowość,

Proces obserwacji nie może być mechanicznym spostrzeżeniem. Jest to proces świadomy, związany a aktywną pracą myślową.
ANKIETA - przy pomocy kwestionariusza
OTWARTE dowolność wypowiedzi osób badanych
STANDARYZOWANE kwestionariusz przewiduje z góry możliwe odpowiedzi zadaniem badanego jest wskazanie trafnej - jego zdaniem - odpowiedzi


(otwarta, zamknięta, półotwarta)
Rodzaje ankiety:
1. jednorazowa lub okresowa,
2. imienna lub bezimienna,
3. ustna lub pisemna.

SONDAŻ ma na celu ustalenie diagnozy, czyli stanu danej sytuacji.
Sondaż diagnostyczny - wykorzystuje się do tego wywiad, ankietę, analizę dokumentów, obserwacje, studium indywidualnego przypadku,

STUDIUM INDYWIDUALNEGO PRZYPADKU
[CASE WORK STUDY]
Założenia metodologiczne studium indywidualnych przypadków może sformułować następująco:
1. Każda sytuacja wymagająca pomocy powinna być szczegółowo zbadana.
2. Analiza powinna uwzględniać nie tylko indywidualną biografię, ale również środowisko społeczne i sytuację rodzinną badanego przypadku.
3. Do zadań pracownika społecznego należy wyjaśnienie przyczyn sytuacji wymagających pomocy oraz określenie wpływu proponowanej pomocy na usuwanie źródeł nędzy i wykolejenia.
4. Zadaniem pomocy społecznej jest nie tylko organizowanie wsparcia materialnego w przypadkach nędzy i ubóstwa, ale przede wszystkim pobudzenie aktywności i zaradności osób objętych akcją charytatywną.

Badania indywidualnych przypadków odbywały się za pomocą wywiadów, wizyt domowych, lustracji społecznych, niejednokrotnie wymagały wykorzystania dokumentów i ich analizy.

Zadaniem pracownika społecznego było nie tylko rozpoznawanie potrzeb w dziedzinie pomocy i ich elementarne zaspokajanie; chodziło o sprawy znacznie szersze: o poznawanie źródeł klęsk, niepowodzeń, trudności różnorodnej natury i skuteczne zapobieganie im poprzez system planowo stosowanej pomocy.

Metoda indywidualnych przypadków triumfowała w praktyce działalności opiekuńczej okresu dwudziestolecia międzywojennego.


V. Rodzina jako środowisko wychowawcze. Cel, funkcje, struktura rodziny.

Rodzinę stanowi para małżeńska oraz dzieci własne lub adoptowane. Należy do grupy pierwotnych, gdzie wzajemne stosunki są bezpośrednie i bliskie.

Struktura rodziny to wewnętrznie i zewnętrznie zdeterminowany system działania i zachowań znamiennych dla poszczególnych członków rodziny.
* Struktura rodziny może być rozpatrywana w trzech aspektach:
 psychologicznym (układ więzi społecznych),
 społecznym (pozycje społeczne, podział władzy),
 kulturowym (wzory regulujące życie rodzinne, wzory i normy ról społecznych).

* Funkcje rodziny według podziału Tyszki:
 funkcje biopsychiczne (prokreacyjna, seksualna),
 funkcje ekonomiczne (materialno - ekonomiczna, opiekuńczo-zabezpieczająca),
 funkcje społeczno-wyznaczające (klasowa, legalizacyjna - kontrolna),
 funkcje socjopsychologiczne (socjalizacyjno -wychowawcza, kulturalna, rekreacyjno-towarzyska, emocjonalo-ekspresyjna).

Ze względu na trwałość i zmienność funkcji oraz ich znaczenie dla samej rodziny można je podzielić na pierwszorzędne (funkcje istotne) i drugorzędne (funkcje akcydentalne)
Do pierwszorzędnych zaliczamy funkcje:
 funkcje prokreacyjną,
 funkcje socjalizacyjną,
 funkcje miłości.
Do drugorzędnych zaliczamy funkcje:
 funkcje ekonomiczne,
 funkcje opiekuńczą,
 funkcje strafikacyjną,
 funkcje religijną,
 funkcje integracyjną.

* Funkcja prokreacyjna - wiąże się z utrzymaniem gatunku ludzkiego, zaspakaja emocjonalne potrzeby małżonków ( macierzyństwo, ojcostwo). Zaspokojenie potrzeb seksualnych.
* Funkcje socjalizacyjna polega na zabezpieczeniu potomstwu optymalnych warunków wszechstronnego rozwoju (fizycznego, intelektualnego, moralnego, emocjonalnego itd.), wprowadzeniu w świat kultury społeczeństwa, przygotowanie do pełnienia ról społecznych.


VI. Zagrożenie procesu wychowania w środowisku rodzinnym a powstawanie uzależnień /wg. Cz. Cekiery/.

Zagrożenia dla młodzieży ze strony rodziny:
 alkoholizm,
 upadek autorytetu,
 praca zawodowa matek,
 rozwody,
 brak dostateczny świadczeń opiekuńczo - wychowawczych ze strony rodziny,
 narkomania,
 opuszczenie,
 pobyt w zakładzie karnym jednego z rodziców,
 separacja rodziców,

VIII. Klasyfikacja zachowań członków grupy wg. Balesa.

R.F.Bales dokonał klasyfikacji większości jego zdaniem zachowań członków grupy, wyróżniając 12 kategorii interakcji w ramach 5 problemów - a mianowicie:
 orientacje - czyli pytania i prośby i informację, udzielenie wyjaśnień,
 oceny - pytania o opinie i wyrażanie jej,
 kontrola - prośba o sugestię i pokierowanie, udzielenie sugestii,
 reakcje negatywne emocjonalnie – nie zgadzanie się, ujawnianie antagonizmu, bronienie siebie, wstrzymywanie pomocy,
 reakcje pozytywne emocjonalnie - solidaryzowanie się z innymi, nagradzanie, udzielanie pomocy, wyrażanie zgody.

VII. Grupy rówieśnicze - rodzaje, cele, cechy oraz szkoły badawcze zajmujące się tym problemem.

Nazwa grupy rówieśniczej odnosi się w pierwszym rzędzie do grupy dziecięcych i młodzieżowych . Ale nie jest to uprawnienie ograniczone. Każdy człowiek tkwi niemal całe życie w kręgu jednej lub wielu grup rówieśniczych.
Jest to organizm społeczny wyróżniony spośród innych nie ze względu na cechę demograficzną - wieku, lecz ze względu na typ więzi, bliskie, nacechowane wzajemną aprobatą uczestnictwo. Jest to najczęściej grupa pierwotna, aczkolwiek mogą i występują bogate formy instytucjonalne grupy rówieśniczych np. organizacje młodzieżowe, które mają charakter grup wtórnych, celowych.
*Grupy pierwotne - powstałe w sposób naturalny, bez ingerencji człowieka, w wyniku „przyrodniczej” istoty ludzkich potrzeb i dążeń. Zaliczymy do nich rodzinę, społeczność lokalną i grupy rówieśnicze. Są one w tym sensie pierwotne, że:
 zrodziła je bez refleksyjna natura człowieka i spontaniczny rozwój stosunków interpersonalnych,
 towarzyszą człowiekowi od samych narodzin gatunku,
 dominujące znaczenie w rozwoju osobowym człowieka.
Grupa rówieśnicza dziecięca powstaje w wyniku naturalnej potrzeby zabawy i kontaktu dzieci między sobą.
*Grupy (środowiskowe) intencjonalne - organizowane przez człowieka dla realizacji konkretnych zadań .

Właściwości związków rówieśniczych o charakterze:
grupy pierwotnej
1. członkostwo jest spontaniczne,
2. dominują więzi osobowe i powszechna identyfikacja wzajemna (znajomość) osobista
3. niewielkie rozmiary grupy,
4. członkowie mają poczucie przynależności oraz odrębności wobec otoczenia,
5. grupa ustala świat wartości i wzorców o różnorodnych implikacjach dla członków i organizacji grupy,
6. istnieje umowny system kontroli i doraźnie określone sankcje,
7. grupę cechuje zmienność i okazjonalność celów, labilność struktury i wewnętrznej hierarchii,
8. przywództwo wynika z cech osobowych i aprobaty grupy.
grupy celowej
1. członkowie pochodzą z rekrutacji formalnej,
2. dominacja więzi rzeczowych i stosunków organizacyjnych,
3. możliwie wielkie rozmiary grupy,
4. struktura wewnętrzna sformalizowana z układem hierarchicznym,
5. istnienie własnych celów i interesów dominujących nad interesami indywidualnymi,
6. posiadanie formalnych wzorów zachowań egzekwowanych formalnymi sankcjami,
7. tendencje do centralizacji decyzji, koordynacji działalności i uniformizmu organizacyjnego,
8. wyspecjalizowane kierownictwo i wyalienowani przywódcy.

Rodzaje grup rówieśniczych.
Grupy rówieśnicze możemy podzielić na:
 grupy nieformalne tworzące się spontanicznie,
 grupy formalne takie jak np. klasa szkolna, związki czy zrzeszenia młodzieży itp.

W oparciu o właściwości rozwojowe dziecka i młodzieży wyróżnia się trzy typy grup rówieśniczych:
1. dziecięce grupy zabawowe, bandy,
2. młodzieżowe paczki,
3. młodzieżowe grupy, dewiacyjne (gangi, bandy przestępcze)

Cel grupy.
Można określić dwa rodzaje celów:
 wspólne - cele indywidualne, lecz osiągane wspólnie,
 zespołowy - dla ich osiągnięcia wymagana jest zespołowa działalność.
Struktura grupy:
 struktura władzy - oznacza powiązanie poszczególnych pozycji stosunkami podporządkowania,
 struktura socjometryczna - obrazuje stosunki pomiędzy poszczególnymi członkami, które zdeterminowane są głównie ich walorami osobistymi, np. stosunki lubienia się, odrzucenia, akceptacji itp.,
 struktura komunikowania się - cechą charakteryzującą stosunki jest liczba przekazywanych informacji i liczba kanałów informacyjnych, łączących poszczególne pozycje,
 struktura awansu oznacz wynikające z awansu zróżnicowanie zajmowanych przez poszczególnych członków pozycji w grupie.