Sentymentalny kochanek, czy człowiek prawdziwie miłujący – psychologiczny portret Wertera.

Werter to tytułowy bohater powieści epistolarnej Johanna Wolfganga Goethego zatytułowanej "Cierpienia młodego Wertera" (1774). Jest to młody człowiek zakochany w Lotcie, która ma narzeczonego (Alberta) i traktuje Wertera jedynie jak przyjaciela. Ta nieszczęśliwa miłość bez wzajemności jest źródłem tytułowych "cierpień" bohatera i w końcu popycha do samobójstwa.

Werter to młodzieniec niezwykle uczuciowy i wrażliwy, który nieustannie szuka obiektu swoich uczuć (Lottę poznaje na wsi, gdzie odpoczywa po wcześniejszym romansie). Lubi samotność, spacery po lesie, bliskość natury. Ceni prosty lud za jego szczerość emocjonalną. Jest marzycielem, pragnie wielkich przeżyć, ale rzeczywistość kłóci się z marzeniami, więc bohater buntuje się przeciwko niej (wyłącznie wewnętrznie, bez aktywnego wyrażania tego buntu). Ponieważ panujące konwenanse oddalają go od ukochanej (przynależność do różnych grup społecznych), potępia je i cały porządek społeczny, którego są elementem. Jego zdaniem stosunki między ludźmi powinny opierać się na uczuciu, nie zaś na rozumie.

Kiedy Werter poznaje Lottę, obdarza ją uczuciem jak gdyby niewspółmiernym do jej rzeczywistości, gdyż idealizuje dziewczynę i cała sytuację. Młodzieniec wykazuje też dużą chwiejność emocjonalną, miotają nim sprzeczne uczucia, popada z euforii w rozpacz, z radości w smutek. Wszystko to świadczy o jego psychicznej słabości. Dowodem tych sprzeczności może być stosunek Wertera do narzeczonego Lotty – Alberta. To ceni go i uważa za swojego przyjaciela, to znów chciałby go zabić jako rywala. Kiedy Lotta wychodzi za mąż, poczucie wyobcowania i osamotnienia u Wertera pogłębia się.

Coraz częściej myśli o samobójczej śmierci jako ucieczce od cierpień duchowych i psychicznych. Miłość przeradza się wyraźnie w potęgę jednoznacznie destrukcyjną. Wreszcie życie traci dla Wertera sens. Pożycza pistolety od Alberta i popełnia samobójstwo.

Postać Wertera i jego koleje losu stały się źródłem pojęcia werteryzmu i pierwowzorem romantycznego bohatera werterycznego. Ta kreacja osobowa posiada wiele cech wspólnych z postacią sentymentalnego kochanka, znaną z dorobku poetów oświecenia reprezentujących jeden z głównych nurtów literackich epoki – sentymentalizm. Sam Werter to młodzieniec sentymentalny. Sfera jego uczuć jest niezwykle rozbudowana, co graniczy z czułostkowością typową dla sentymentalizmu.

Miłość do Lotty opiera się bardziej na jego wyobrażeniach i marzeniach, niż na rzeczywistości, podobnie jak kreowany przez niego w myślach portret ukochanej jest daleki od realności. Młodzieniec cierpi na "chorobę duszy” charakterystyczna dla romantyzmu, ale odczuwany przez niego "ból istnienia" ma podłoże i formę mocno związane z sentymentalistycznym rodzajem uczuciowości. Miłość Wertera do Lotty jest platoniczna, duchowa, oparta na tzw. wspólnocie dusz. Uczucie to nie zważa na podziały społeczne, przynależność rodzinną, zobowiązania moralne. Postawa taka powodowała określone konsekwencje, które w połączeniu z wyraźną słabością psychiczną i brakiem określonych celów życiowych musiały prowadzić do finału, jaki stał się udziałem Wertera.

Trudno jednakże nazwać bohatera człowiekiem prawdziwie miłującym, bo jego uczucie wynika z fantazji na temat ukochanej i samej miłości, nie ma odniesień do stanu faktycznego. Taki stosunek do obiektu miłości charakteryzuje raczej postacie sentymentalnych kochanków niż bohaterów jednoznacznie romantycznych. Chociaż młodzieniec buntuje się wobec świata, nie stara się go w jakikolwiek sposób zmienić, lecz wykorzystuje jak gdyby swój bunt do graniczącego z masochizmem rozpamiętywania swych nieszczęść, wyobcowania swej osoby i użalania się nad sobą. Wszystko to wyraźnie świadczy, że Werter to raczej sentymentalny kochanek, niż człowiek prawdziwie miłujący. Sentymentalny kochanek czy człowiek prawdziwie miłujący – psychologiczny portret Wertera.