Ustrój II RP

Dwudziestolecie międzywojenne
W listopadowych dniach 1918 r., w pierwszych chwilach wolności, zostały określone tymczasowe zasady organizacji władzy, przez funkcjonujący od dwóch tygodni rząd J. Maraczewskiego, powołanego na ten urząd przez Józefa Piłsudskiego. Na mocy dekretu z 22.11.1918 władzę najwyższą do momentu zwołania Sejmu Ustawodawczego, miał sprawować Tymczasowy Naczelnik Państwa, którym był J. Piłsudski. Powoływał on rząd wraz z jego szefem (premierem) i mógł ich również odwołać. Rząd opracowywał projekty dekretów, które po zatwierdzeniu ich przez Naczelnika stawały się obowiązującym prawem. Wkrótce rząd Moraczewskiego wydał dekret o organizacji wyborów do Sejmu Ustawodawczego wraz z przepisami ordynacji wyborczej. Doszło do nich na większości polskich obszarów 26.01.1919 r.. Tam, gdzie toczyły się walki wybory przeprowadzono w innym terminie. Przyjęto oryginalny wariant, że z ziem zaboru pruskiego oraz Galicji Wschodniej weszli w skład polskiego sejmu posłowie zasiadający w niemieckim (Reichstag) lub austryjackim (Rada Państwa) parlamencie. Najpóźmiej dołączono posłów z Wileńszczyzny (1922).
Po rozpoczęciu obrad Sejmu Ustawodawczego (10.02.1919) J. Piłsudski złożył władzę. Jako, że brakowało wówczas jakichkolwiek norm prawnych regulujących ustrój państwa do czasu uchwalenia ustawy zasadniczej, stąd sejm musiał w błyskawicznym tempie podjąć odpowiednie decyzje i naszkicować namiastkę ustawy zasadniczej. Parlamentarzyści różnych klubów zdali ten swoisty egzamin i 20.02.1919 r uchwalili tzw. "Małą Konstytucję". Do czasu uchwalenia właściwej konstytucji, Sejm Ustawodawczy przedłożył J. Piłsudskiemu dalsze sprawowanie funkcji Naczelnika Państwa. Sejm miał sprawować władzę "suwerenna i ustawodawczą". Naczelnik był wykonawcą uchwał sejmu, reprezentował państwo na zewnątrz i powoływał rząd w porozumieniu z parlamentem. Naczelnik i rząd pozostawali odpowiedzialni przed sejmem. Akt z 10.12.1919 r. funkcjonował faktycznie do grudnia 1922 r.
Sejm powołał w 1919 r., wkrótce po swojej sławnej uchwale z 20 lutego, komisję konstytucyjną, która opracowała projekt właściwej ustawy zasadniczej do połowy 1920, następnie dyskutowany w klubach i na posiedzeniach plenarnych całego składu parlamentu. Konstytucja została uchwalona ostatecznie 17.03.1921 r., ale weszła w życie w końcu następnego roku, po drugich wyborach w niepodległej Polsce. Poprzedzona wstępem z "invocatio Dei", czyli formule "W imię Boga wszechmogącego" opierała się na następujących zasadach:
Ciągłości państwa polskiego (odrodzona Polska kontynuacją tej sprzed 1795)
republikańskiej formie rządów
zwierzchnictwa, czyli suwerenności narodu, stanowiącego źródło władzy
demokracji przedstawicielskiej (parlament reprezentantem narodu)
trójpodziału władz
liberalizmu, czyli zagwarantowania podstawowych praw i wolności obywatelskich jednolitości państwa: wyjątkiem od tego unitaryzmu stała się autonomia Śląska, posiadał on własny sejm i władzę wykonawczą - Radę Wojewódzką, obradującą w Katowicach
Władzę ustawodawczą sprawował 2-izbowy parlament, złożony z Sejmu i Senatu, z tym, że ten pierwszy posiadał większe uprawnienia, czyli pozycja izb nie była równorzędna. Kadencja parlamentu trwała 5 lat. Wyłaniano go w 5-przymiotnikowych wyborach. Czynne prawo wyborcze posiadały osoby po ukończeniu 21 roku życia w wyborach do Sejmu oraz 30 lat w przypadku Senatu. Z kolei bierne prawo wyborcze przysługiwało bądź po ukończeniu 25 lat w przypadku Sejmu lub Senatu - 40. Praw wyborczych nie posiadali wojskowi służby czynnej. Sejm liczył sobie 444 posłów, a Senat 111 senatorów. Przedstawiciele narodu cieszyli się przywilejem immunitetu, czyli nietykalności.
Interesujący był system wyborczy, którego osią czy wręcz kręgosłupem stała się proporcjonalność. Niezależnie od głosowania w swym okręgu, wyborca oddawał swój głos na listę państwową danej partii. Na owej liście mandaty przypadały stronnictwom w ścisłej zależności od oddanych na nie głosom we wszystkich okręgach. wyborcy w swoich okręgach wyłaniali 372 posłów, a z list państwowych wchodziło do parlamentu dalszych 72; w przypadku senatorów proporcje wyglądały jak 93 do 18. Listy państwowe pełniły rolę premii dla silniejszych stronnictw. Sesje parlamentu zwoływał, otwierał, odraczał i zamykał prezydent. Przed upływem jego kadencji mógł rozwiązać sobie izby jedynie zgodą 3/5 ustawowej liczby członków senatu. Najważniejszym uprawnieniem parlamentu było ustawodawstwo. Inicjatywę w tym względzie posiadały Sejm wraz z rządem. Senat mógł tylko wnosić poprawki, które Sejm miał prawo odrzucić większością 11/20 głosów. Ustawy uchwalone przez parlament podpisywał prezydent. Sejm - nie zaś Senat czy obie izby wspólnie - mógł też pociągać do odpowiedzialności członków rządu Obie izby posiadały prawo rewizji ustawy zasadniczej (na wspólnym posiedzeniu), oraz jako Zgromadzenie Narodowe wybierały głowę państwa, czyli prezydenta.
Na czele obu izb stali marszałkowie. Niezbędne quorum do podejmowania decyzji ustalono na 1/3 ustawowej liczby posłów. Przy obecności tej właśnie liczby parlamentarzystów wystarczyła z reguły zwykła większość. Konstytucja marcowa powoływała specjalną instytucję do kontroli finansowej administracji państwowej - Najwyższą Izbę Kontroli (NIK). Prezesa NIK mianował na mocy ustawy prezydent