Charakterystyka 60 chwastów do zielnika.

Fiołek polny

Viola arvensis Murr.



Roślina roczna, ozima lub jara, 5-15 cm wys. Liście z pierzastodzielnymi przylistkami. Szczytowa łatka przylistka znacznie mniejsza i wybitnie odmienna od blaszki liściowej. Kwiaty 10-15 mm dł. Korona równie długa lub nieco krótsza od kielicha. Płatki białawożółte, w gardzieli pomarańczowe; górne niekiedy mniej więcej fioletowe, wyraźnie mniejsze od bocznych. Ostroga krótka, gruba, brudno-fioletowa. Torebka otwiera się 3 klapami. Nasiona jajowate; niedojrzałe jasnożółte. dojrzałe jasnobrunatne, błyszczące, ok. 1,5 mm dł. i 0,75 mm szer. Kwitnie od IV do XI.

Fiołek polny rozpowszechniony jest zarówno na glebach lekkich, jak i cięż-kich, przeważnie jako chwast zbożowy; występuje zwykle masowo na ścierniskach, gdzie kwitnie, owocuje i rozsiewa się bez przerwy do późnej jesieni. Wschody fioł-ka polnego pojawiają się przez cały okres wegetacji po każdym zruszeniu roli. Chwast ten jest równie uciążliwy w ogrodach warzywnych.

Zwalczanie fiołków polnych polega głównie na odchwaszczaniu gleb przez wcze-sne podorywki ściernisk i późniejsze niszczenie wschodów przez bronowanie, a w ogrodach na okresowym niszczeniu wschodów chwastów oraz na pieleniu.



Fiołek trójbarwny

Viola tricolor L.



Roślina roczna, ozima lub jara, 5-20 cm wysokości. Liście z pierzastodzielnymi przylistkami. Szczytowa łatka przylistka znacznie mniejsza i wybitnie odmienna od blaszki liściowej. Kwiaty 10-20 mm dł. Korona dłuższa od kielicha. Płatki białawożółtofioletowe, w gardzieli pomarańczowe. Ostroga krótka, gruba, brudno-fioletowa. Torebka otwiera się 3 klapami. Nasiona jajowate; niedojrzałe jasnożółte. dojrzałe jasnobrunatne, błyszczące, ok. 1,5 mm dł. i 0,75 mm szer. Kwitnie od IV do XI.

Fiołek trójbarwny rozpowszechniony na glebach piaszczystych, przeważnie jako chwast zbożowy. Wschody fioł-ka polnego pojawiają się przez cały okres wegetacji po każdym zruszeniu roli.

Zwalczanie fiołków trójbarwnych polega głównie na odchwaszczaniu gleb przez wcze-sne podorywki ściernisk i późniejsze niszczenie wschodów przez bronowanie, a w ogrodach na okresowym niszczeniu wschodów chwastów oraz na pieleniu.



Niezapominajka polna

Myosotis arvensis (L.) Hill.

Myosotis intermedia Link



Roślina na polach uprawnych roczna, ozima lub jara, 10-50 cm wys., gałęzista, miękko odstająco owłosiona. Liście dolne odwrotnie jajowate, ogonkowe górne siedzące, lancetowate. Kwiaty błękitne, około 3 mm szer., na odstających szypułkach. Dolne szypułki owocowe ok. 2 razy dłuższe od kielicha. Kielich w czasie owocowania zwykle rozchylony. Rozłupki czarne, lśniące. tępo zaostrzone, jajowate, około 1,5 mm dł., 1 mm szer. i 0,5 mm grub. Kwitnie od IV do X.

Niezapominajka polna, jest chwastem na glebach lekkich i ciężkich. Rośnie w zbożach, w okopowych, na ścierniskach i w innych miejscach. Od nasion koniczyn trudna do oddzielenia. W glebie niełupki zachowują siłę kiełkowania około 2 lata.

Zwalczanie: czyszczenie nasion koniczyn; niszczenie rozłupek w pośladach i innych odpadach; bronowanie zasiewów ziemniaków; podorywki ściernisk i niszczenie wschodów; wprowadzanie mieszanek pastewnych do płodozmianu.



Wiechlina roczna

Poa annua L.



Trawa kępkowa, 5-30 cm wys., żywo zielona, na uprawnych polach roczna, jara lub ozima. Źdźbła w kolankach podnoszące się lub położone. Blaszki liściowe płaskie i gładkie; pochwy liściowe, szczególnie górne, ściśnione. Języczki liściowe do 2 mm dł. u dolnych liści krótsze i tępe. Wiecha rozpierzchła i jednostronnie roz-winięta, podłużnie trójkątna do 8 cm dł.; gałązki gładkie, dolne zwykle przygięte ku dołowi, a górne ku górze, najniższe osadzone po dwie razem. Kłoski drobne, 0 3-7 kwiatach zielone lub fioletowo nabiegłe. Plewa dolna 1-nerwowa, górna 3-nerwowa. Plewki tępe, szeroko obłonione, dolna o 5 niewyraźnych nerwach zwy-kle owłosionych. Oplewiony ziarniak żółtawobrunatny, tępo trójkanciasty, ok. 2,7 mm dł. i 0,9 mm szer. Kwitnie od I do XII.

Wiechlina roczna jest pospolitą trawą przy drogach, ścieżkach, rowach, na zrębach i innych miejscach udeptywanych przez człowieka oraz zwierzęta, a jako chwast szczególnie uciążliwa jest w ogrodach. Wschodzi na grzędach przez cały okres wegetacji prędko się rozwija, głęboko i szeroko wrasta w glebę swoimi nit-kowatymi korzeniami i wytwarza masowo ziarniaki zachwaszczające glebę. Nato-miast na polach nie występuje masowo i jest stosunkowo mniej szkodliwa.

Zwalczanie wiechliny rocznej wymaga ciągłej czujności i bardzo częstego po-wtarzania uprawek pielęgnacyjnych.



Rzodkiewnik pospolity

Arabidopsis Thalżana (L.) Heynh



Roślina na polach uprawnych roczna, ozima lub jara, 10-30 cm wys. Łodyga wyprostowana, pojedyncza lub rozgałęziona, cienka, dołem odstająco owłosiona, szorstka, górą naga, skąpo ulistniona. Liście dolne w różyczce, podługowatołopatko-wate, tępe, całobrzegie, lub odlegle ząbkowane, zwężone w o ogonek, pokryte 2-3 -dzielnymi włoskami; na ogonkach i podstawach blaszek liściowych orzęsione wło-skami prostymi. Liście łodygowe nieliczne, siedzące, podługowate lub lancetowate, w nasadzie zwężone, całobrzegie, prawie nagie lub mniej więcej pokryte 2-dzielny-mi, a u brzegów blaszki liściowej gwiazdkowatymi włoskami. Kwiaty drobne, bia-łe. Działki 1,5-1,8 mm dł., podługowate, u szczytu z wąskim obrzeżeniem jaśniej-szym, nagie lub górą z pojedynczymi włoskami, sterczące ku górze. Płatki 2,5-4 mm długości, wąskie, klinowate, na szczycie zaokrąglone. Dłuższe pręciki dosięgają szczytów płatków. Łuszczyny zwykle dłuższe od odstających szypułek, zwykle nie-co łukowato wygięte, równowąskie, 10-16 (20) mm dł., okrągławo-czterokanciaste, o klapach wypukłych, z wyraźnym nerwem środkowym, z krótkim, zaokrąglonym dzióbkiem na szczycie. Znamię słupka prawie siedzące, 2-dziclne. Nasiona podłu-gowato-jajowate, ok. 0,4 mm dł. oraz 0,2 mm szer. i grub., jasnożóte, złocistożółte lub żółtawobrunatne. Kwitnie od (III) IV do V oraz w porze jesiennej.

Rzodkiewnik pospolity występuje przeważnie na próchnicznych, wilgotnych glebach piaszczystych i piaszczysto-gliniastych. Zachwaszcza zasiewy zbóż, rzad-kie koniczyny, okopowe i in. Często pojawia się masowo. Oprócz tego rośnie na ścierniskach, odłogach, przydrożach, miedzach i na murach, na wzgórzach, zrębach i w luźnych lasach sosnowych. Rozmnaża się za pomocą nasion. Jako roślina drobna i delikatna na polach uprawnych szkód nie wyrządza. Masowe jej wystę-powanie wskazuje na braki w mechanicznej uprawie roli - niestosowanie podo-rywek pożniwnych itp.

Zwalczanie: wczesne podorywki pożniwne i niszczenie wschodów przez bro-nowanie; uprawki spulchniające międzyrzędzia okopowych i opielanie ich rzędów.



Rogownica lepka

Cerastium viscosum L.,

C. glomeratum Thuill.



Roślina roczna, ozima, żółtawozielona, zwykle rozgałęziona, 7-35 cm wys. dołem odstająco, górą gruczołowato owłosiona. Liście jajowate lub podługowate, na szczycie zaokrąglone i z nasadzonym ostrym ząbkiem, przylegle owłosione i orzę-sione. Kwiatostan wierzchołkowy, skupiony, wielokwiatowy. Kwiaty 5-krotne. Szy-pułki kwiatowe także po przekwitnieniu nie dłuższe od kielicha. Podsadki owło-sione, do szczytu zielone. Działki ok. 4 mm dł., na końcach wąsko obrzeżone i po szczyt owłosione. Płatki białe, rozcięte do '/a, zwykle krótsze od kielicha; paznokieć dołem orzęsiony. Torebka prawie 2 razy dłuższa od kielicha, słabo wygięta, otwiera się zwykle 10 odwijającymi się na zewnątrz ząbkami. Nasienie drobno brodawko-wate, ok. 0,4 mm szer. Kwitnie od V do VIII.

Rogownica lepka jako chwast występuje przeważnie w zbożach na glebach gli-niastych i gliniasto-piaszczystych. Nasiona rozsiewają się na miejscu. Wschodzi w jesieni i na wiosnę.



Jasnota purpurowa

Lamium purpureum L.



Roślina roczna jara lub ozima, o mocnym, charakterystycznym zapachu. Ło-dyga 10-30 cm wys. czworokanciasta naga lub na kantach owłosiona, zwykle u podstawy rozgałęziona. Liście szerokojajowate, o podstawie sercowatej, czasem nieco zaostrzone krótko owłosione, pod spodem nagie, regularnie ukośnie karbo-wane, o wgłębionym siatkowatym unerwieniu. Korona 15-20 mm dł., purpurowa, o wardze dolnej z ciemniejszymi plamkami i dwoma ząbkami, króciutko owłosiona na wardze górnej i pod gardzielą. W rurce korony nad jej przewężeniem pierścień białych włosków. Pylniki orzęsione; znamię słupka rozdwojone. Nibyokółki kwia-tów w pachwinach zagęszczonych u szczytu liści. Ząbki kielicha po zaowocowaniu nieco wydłużone i rozchylone. Rozłupki odwrotnie jajowate, od zewnątrz zaokrąglo-ne od wewnątrz z dwoma słabo wklęsłymi płaszczyznami, u podstawy z resztkami ciałka mrówczego na szczycie skośnie ścięte, żółtawoszare, białawo cętkowane, ok. 2 mm dł. 1 mm szer. i 0,8 mm grub. Kwitnie od wczesnej wiosny do późnej jesieni, z kwiatami zimuje.

Jasnota purpurowa występuje najobficiej na żyznych, wilgotnych glebach próchnicznych. Zachwaszcza grzędy warzyw i różne zasiewy polowe w miejscach wilgotniejszych. Rozmnaża się za pomocą rozłupek roznoszonych przez mrówki. Na polach jest chwastem mniej uciążliwym.

Zwalczanie: dbanie o czystość materiału siewnego; niszczenie wschodów chwa-stów po podorywce pożniwnej, w zasiewach i między rzędami okopowych i wa-rzyw; pielenie.



Wiosnówka pospolita

Erophila verna (L.) C. A. M.



Roślina krótkotrwała, ozima lub jara. 2-10 cm wys. Łodygi zwykle liczne, bezlistne, dołem luźno gwiazdkowato owłosione proste lub podnoszące się. Liście w różyczce, lancetowato-łopatkowate, całobrzegie lub zabkowane, owłosione wło-ski 2-3-dzielne i pojedyncze. Kwiaty drobne, białe. Płatki 2-dzielne, ok. 2 razy dłuższe od kielicha, 2-4 mm dł. Łuszczynki lancetowate lub krótkoeliptyczne. Na-siona owalne, spłaszczone, ok. 0,3-0,4 mm dł. i 0,25 mm szer., delikatnie jamko-wane rudawobrunatne. Kwitnie od IV do V.

Wiosnówka pospolita na polach rośnie w koniczynach, zbożach ozimych, na przydrożach, ugorach i odłogach. Jako roślina drobna i krótkotrwała jest w za-siewach nieszkodliwa. Rozmnaża się za pomocą nasion. Wschody pojawiają się na wiosnę i w jesieni.



Gwiazdnica pospolita

Stellaria media Vill.



Roślina roczna, jara lub ozima. Łodygi rozesłane, korzeniące się w węzłach, 5-40 cm dł., jednoszeregowo owłosione, u nasady często brunatnoczerwono nabiegłe. Liście jajowate, zaostrzone, dolne i środkowe na ogonkach, górne siedzące, osadzone na łodydze naprzeciwległe parami, dołem mniej więcej orzęsione, wyżej nagie. Kwiaty na szypułkach, zebrane na szczytach widlastych odgałęzień w dwuramienne wierzchotki, Działki kielicha 4-6 mm dł., dłuższe lub tak długie jak płatki korony. Płatki korony dwudzielne, białe, często zanikłe. Pręcików 3-5. Owoc - torebka jajowata, zwykle dłuższa od kielicha. Nasiona okrągławe, brodawkowate, spłaszczone, ciemnobrunatne lub popielate, matowe, około 1,2 mm szer. i 0,5 mm grub. Kwitnie i owocuje przez cały rok, nie wyłączając pory zimowej. Roślina miododajna oraz wywierająca dodatni wpływ na mleczność krów.

Gwiazdnica pospolita jako chwast występuje na wszelkich rodzajach gleb i we wszystkich roślinach uprawianych na polach i ogrodach, a szczególnie uciążliwa jest w rejonach o wilgotnym i chłodniejszym klimacie. Najbujniej rozrasta się na żyznych i wilgotnych glebach próchnicznych.

Zwalczanie: wczesne podorywki pożniwne i niszczenie wschodów broną, podcinanie i usuwanie roślin wyrośniętych, spryskiwanie lub opylanie zasiewów zbóż i traw pastewnych środkami chwastobójczymi oraz związkami hormonalnymi.



Krzywoszyj polny

Lycopsis arvensis L.



Roślina roczna, ozima i jara, kłująco owłosiona, 15-45 cm wys., rozgałęziona. Liście lancetowate, siedzące. o brzegu falisto powyginanym, wykrawano ząbkowanym. Kwiatostanem ulistniona skrętka. Kwiaty na krótkich szypułkach w pachwinach przysadek zielonych dłuższych od kielichów. Kielich więcej niż do połowy podzielony. Korona kwiatowa niebieska, od spodu białofioletowa z rurką białą, kolankowato zgiętą, w gardzieli z pierścieniem białawych włosków. Owoc (orzeszek) w kształcie pantofelka z żeberkowatą ornamentacją na powierzchni, szarobrunatny, 2-4 mm dł., 2,25-2,4 mm szer. Kwitnie od VI do IX.

Krzywoszyj jest chwastem polnym występującym najczęściej na glebach za-sobnych w wapno. Po dojrzeniu łatwo gubi swoje orzeszki na miejscu i zachwaszcza glebę. Wschodzi w ciągu lata i w jesieni, a także na wiosnę. Za-chwaszcza zboża, zwłaszcza jare, oraz okopowe, kukurydzę i in. Jest chwastem szkodliwym, ponieważ żywi pośrednie pokolenie rdzy brunatnej żyta (Puccinia dispersa).

Zwalczanie: podcinanie rosnących okazów; dbanie o czystość materiału siewnego; niszczenie wschodów w zasiewach przez bronowanie itp.



Tasznik pospolity

Capsella bursa-pastoris (L.) Med.



Roślina roczna. jara albo ozima. Łodyga zwykle rozgałęziona, wraz z liśćmi gwiazdkowato owłosiona lub naga. 3-60 cm wys. Liście dolne w różyczce, po-długowate, ząbkowane, pierzastodzielne lub całobrzegie. zwężone w ogonek, górne siedzące. Kwiaty, białe, rzadko różowe. Łuszczynki trójkątnie sercowate, na szczycie łukowato wycięte. z krótką szyjką, Nasiona żółtawobrunatne, ok. 1 mm dł., 0,5 mm szer. i 0,3 mm grub., owalne. Kwitnie w każdej porze roku. - Ro-ślina lecznicza.

Tasznik pospolity występuje często masowo w zbożach. w okopowych i na innych polach uprawnych. Rośnie na wszystkich rodzajach gleb, najobficiej jed-nak na żyznych glebach próchnicznych nawożonych obornikiem. Nieznośnym chwastem jest także w ogrodach warzywnych. Wschodzi przez cały okres wege-tacji. Zimuje w postaci różyczek pierzastodzielnych liści, o bardzo zmiennej po-staci blaszek. Różyczki letnie składają się z liści nie podzielonych.

Zwalczanie: dbanie o czystość ziarna siewnego i wolny od nasion chwastu obornik; niszczenie wscho9ów· na ugorach, w zasiewach i między rzędami oko-powych oraz warzywnych za pomocą grabi, bron, opielaczy i środków chwasto-bójczych.





Iglica pospolita

Erodium cicutarium (L.) L'Herit.



Roślina roczna, jara lub ozima, 7-50 cm wys., cała owłosiona, nadto w górze gruczołowata. Łodyga od dołu rozgałęziona, dołem zwykle czerwono nabiegła. Liście wydłużone, pierzastosieczne; odcinki liściowe siedzące lub krótkoogonkowe, pierza-sto wcinane. Kwiatostany na długich szypułkach, baldachokształtne, 5-10-kwiato-we. Kwiaty o koronach liliowych; szypułki kwiatowe 8-15 mm dł. Pręcików 10:5 płodnych i 5 płonnych; płodne międzyległe płatkom, o nitkach w dole nagle roz-szerzonych, opatrzone gruczołem. Rozłupki 5-6 mm dł., ok. 1 mm szer., ciemno-brunatne, odstająco, złocisto owłosione; ich dziób początkowo przylegle, a po śru-bowatym skręcie odstająco owłosiony. Kwitnie od IV do IX.

Iglica pospolita występuje jako chwast na glebach piaszczystych, i zakwaszo-nych gliniastych, w zbożach, w okopowych i rzadkich koniczynach, na odłogach i przydrożach. Rozmnaża się za pomocą rozłupek o ruchomych, higroskopijnych dzióbkach.

Zwalczanie: dbanie o czysty materiał siewny i wolny od nasion chwastów obor-nik; niszczenie wschodów chwastów wśród roślin warzywnych i okopowych oraz pożniwna uprawa odćhwaszczająca opielaczami, bronami i in. narzędziami; wiosen-ne bronowanie zasiewów zbóż (żyta nie bronujemy, nawet w razie silnego za-chwaszczenia) i pielenie. Dzięki owłosieniu chwast ten jest dość odporny na opry-skiwanie roztworami środków chwastobójczych.



Nawrot polny

Lithospermum arvense L.



Roślina na polach uprawnych roczna, jara lub ozima, 15-50 cm wys., krótko szorstko owłosiona, słabo rozgałęziona i luźno ulistniona. Liście dolne podłużnie jajowate, tępe, krótkoogonkowe górne lancetowate, zaostrzone, siedzące. Korona kwiatowa biaława z rurką bladofioletową w gardzieli i na zewnątrz owłosiona. Rozłupki gruszkowate, o podstawie szeroko uciętej, ciemnobrunatnej, z dwoma białawymi punktami, ciemnoszare lub brunatne, brodawkowate, 3-4 mm dł. i około 2 mm szer. Kwitnie od IV do VI, dojrzewa jednocześnie ze zbożami.

Nawrot polny zachwaszcza najczęściej zasiewy zbóż ozimych i jarych na glebach wapiennych. Rozmnaża się i rozsiewa za pomocą rozłupek; do dojrzeniu 3 rozłupki opadają na rolę, a jedna pozostaje w kielichu i dostaje się do snopów zboża i następnie do omłotu. Wschody nawrotu polnego pojawiają się na wzruszonej roli w jesieni, na wiosnę i w ciągu lata.

Zwalczanie: czyszczenie ziarna siewnego na tryjerze i niszczenie wschodów przez bronowanie zasiewów i wcześnie podoranych ściernisk oraz opielanie rzędów okopowych.



Starzec zwyczajny

Senecio vulgaris L.



Roślina roczna, jara lub ozima, 7-45 cm wys., naga lub pajęczynowato owło-siona. Łodyga zwykle rozgałęziona. Liście zatokowo pierzasto dzielne, z odcinka-mi ku górze i ku nasadzie malejącymi, wraz z uszkami nierówno ząbkowane. Ko-szyczki w czasie kwitnienia walcowate, ok. 4 mm szer. Zewnętrzne listki okrywy koszyczka do połowy czarne, ok. 4 razy krótsze od wewnętrznych. Kwiaty rurko-wate żółte, kwiatów języczkowatych zwykle brak lub bardzo rzadko jest ich 8 tyl-ko. Niełupki szarobrunatne, ok. 2,4 mm dł. i 0,5 mm szer., podłużnie żeberkowane, w przekroju poprzecznym okrągłe, przylegle owłosione, opatrzone na szczycie pu-chem kielichowym. Kwitnie i owocuje przez cały rok. - Roślina lecznicza i trująca.

Starzec zwyczajny jest chwastem gleb żyźniejszych, zachwaszcza głównie grzędy w ogrodach i pola nawożone obornikiem, zwykle masowo występuje w ziemniakach, zwłaszcza na wilgotnych glebach piaszczysto-próchnicznych.

Zwalczanie: wczesne podorywki ściernisk i niszczenie bronami wschodów w miarę jak pojawiają się na ugorze; bronowanie na wiosnę ziemniaków oraz staranna uprawa międzyrzędowa warzyw i buraków w polu, a także w ogrodach; do-kładne doczyszczanie ziarna siewnego oraz wyniszczanie siły kiełkowania nasion chwastów w skarmianych odpadach omłotowych.



Przetacznik bluszczykowy

Veronica hederifolia L.



Roślina roczna, ozima lub jara, 3-30 cm dł., z rzadka długo owłosiona. Łodygi ciemnozielone, rozesłane. Liście ogonkowe, okrągłosercowate lub w nasadzie ucięte, z 3-7 łatkami albo z głębiej wciętymi ząbkami i szerokim ząbkiem na szczycie. Szypułki mniej więcej tak długie jak przysadki. Korona bladobłękitna, 2-3 mm szer. Działki nagie biatawo orzęsione, szerokosercowate, zaostrzone lub tępe, dłuższe od torebki. Torebka za młodu prawie czteropłatowa, ok. 3 mm dł. i 4 mm szer., naga. Nasiona półkuliste, miseczkowato wydrążone lub prawie kuliste z małym otworem, ok. 2 mm dł. i 1 5 mm szer., żóltawobrunatne lub czarnobrunatne, o po-wierzchni pomarszczonej. Kwitnie od III do V.

Przetacznik bluszczowaty występuje masowo na ugorach oraz w zasiewach ozimin na glebach lżejszych i cięższych. Jako roślina krótkotrwała większych szkód w zasiewach nie wyrządza. Wschodzi w jesieni i wcześnie na wiosnę.



Przetacznik trójlistkowy

Veronica triphyllos L.



Roślina roczna, ozima lub jara, 5-25 cm wys., krótko owłosiona, nadto górą ogruczolona, ciemnozielona. Dolne liście ząbkowano piłkowane, średnie i górne siedzące, 3-5 (7) - dłoniastodzielne, o łatkach podługowatych lub łopatkowatych. Korona ciemnolazurowa. Działki kielicha jajowate lub podtugowate i tępe, ogruczo-lone. Torebka okrągława, ok. 5 mm dł., gruczołowato owłosiona, z szyjką dłuższą od wycięcia torebki. Nasiona łódkowato wydrążone, ok. 1 mm dł., o powierzchni żeberkowato pomarszczonej albo prawie gładkiej, ciemnobrunatne lub jasnobrunatne. Kwitnie od III do V.

Wczesnowiosenny, światłolubny chwast gleb piaszczysto-gliniastych. Występuje w zasiewach roślin ozimych i wieloletnich oraz na ugorach. Po zaowocowaniu znika. Jako chwast mało szkodliwy.



Przetacznik macierzankowy

Veronica serpyllifolia L.



Roślina trwała, o pełzającej, zakorzenianej podstawie łukowato wzniesionej łodygi, 5-25 cm dł.. krótko omszonej, górą delikatnie gruczołowato owłosionej. Liście nagie, brzegiem drobno karbowane, okrągłe lub jajowate. Kwiatostan wielo-kwiatowy, wydłużony. Korona biaława lub blada liliowa, niebiesko żyłkowana, ok. 5 mm szer. Torebka ogruczolona, płytko wycięta, z szyjką jej długości, sercowata. Nasiona drobniutkie, do 0,5 mm dł., prawie gładkie, żółtawobrunatne lub ciemnobrunatne, z jednej strony wypukłe, z drugiej płaskie. Kwitnie od V do IX.

Masowo występuje na wilgotnych glebach podgórskich w koniczynach i na ścierniskach po zbożach ozimych, zwykle na glebach gliniastych. Przetacznik ten świadczy o trwałym zawilgoceniu gleby.



Sporek polny

Spergula arvensis L.



Roślina roczna, przeważnie jara, 10-60 cm wys.., u podstawy rozgałęziona, gruczołowato owłosiona. Liście o dużych przylistkach, równowąskie, nitkowate, mięsiste, lepkie, z podłużną bruzdą od spodu, ustawione w nibyokółki. Kwiaty na długich, cienkich, ogruczulonych szypułkach, skierowanych w dół, są zebrane w luźne wierzchotki na szczytach pędów. Płatki białe, całobrzegie, nieco dłuższe od tępych, ogruczolonych działek kielicha. Pręcików 10. Torebka jajowata, jedno-komorowa. wystająca z kielicha Nasiona prawie kuliste o średnicy około 1.2 mm; czarne, wąsko biało oskrzydlone, zwykle pokryte białymi, później brunatniejącymi, maczużkowatymi brodawkami. Kwitnie od VII do IX.

Sporek polny jest chwastem zbóż, okopowych, lnu i in. roślin na glebach piaszczystych. Zwykle masowo występuje na odłogach, ugorach i ścierniskach, gdzie rozsiewa swoje liczne, drobne nasiona.

Zwalczanie: wczesne podorywki ściernisk i niszczenie· wschodów broną, brono-wanie zasiewów na wiosnę; (żyta nie bronujemy mimo silnego zachwaszczenia), wapnowanie gleb, staranne czyszczenie materiału siewnego, niszczenie żywotności nasion chwastów w pośladach, plewach i innych odpadach, stosowanie preparatów hormonalnych i inne zabiegi.



Mniszek pospolity

Taraxacum officinale Web.



Roślina wieloletnia o grubym korzeniu palowym, w górze rozgałęzionym, 5-50 cm wys. Liście zebrane w przyziemną różyczkę, podługowato-lancetowate, żywo zielone, zwykle zatokowo pierzasto wcinane, o łatkach trójkątnych, zwróconych w tył albo nie podzielone, nagie lub nieco owłosione. Szypułki koszyczków wewnątrz puste. Koszyczki z kwiatami ok. 5 cm szer. Listki okrywy koszyczka ciemnozielone, zewnętrzne odgięte w dół. Kwiaty języczkowate, obupłciowe, żółte. Niełupki jasno-brunatne, czworograniaste, podłużnie żeberkowane, w górze gęsto brodawkowate, z kończykiem na szczycie, nieco spłaszczone, 3-4 mm dł., ok. 1 mm szer. i 0,5 mm grub.; odpadający dzióbek 3-4 razy dłuższy od niełupek. Kwitnie od V do VI oraz pojedynczo także w jesieni. - Roślina lecznicza i trująca.

Mniszek pospolity jako chwast występuje w sadach, na łąkach i wśród roślin wieloletnich, jak koniczyny, lucerny i in. Rozsiewa się za pomocą lotnych niełupek oraz może odradzać się ze ściętych korzeni dzięki pączkom kalusowym. Wschody pojawiają się przeważnie na wiosnę,

Zwalczanie: podorywki i niszczenie wschodów bronami; w plantacjach traw i na trawnikach stosowanie 2,4-D.



Mak polny

Papaver rhoeas L.



Roślina roczna, ozima lub jara, 20-60 cm wys., sinawozielona, owłosiona. Liście pojedynczo lub podwójnie pierzastodzielne, o odcinkach podługowatych lub lance-towatych, ząbkowanych. Płatki korony okrągławe, do 4,5 cm dł., purpurowo-czer-wene zwykle u nasady z czarną plamą. Szypułki kwiatowe, jak i cała roślina, dłu-go odstająco owłosione. Znamię na makówce o 8-14 promieniach, nieco wypukłe. Makówka naga, okrągława lub odwrotnie jajowata, słabo wydłużona. Nasienie nerkowate, o powierzchni siateczkowanej, jasno- lub ciemnobrunatne, 0,75-1 mm dł. i 0,5-0,75 mm szer. Rozmnaża się z nasion rozsiewanych przez wiatr: nasiona od-znaczają się znaczną odpornością na długie leżenie w glebie. Kwitnie od V do VIII, następnie drugi raz w jesieni. - Roślina lecznicza i trująca.

Mak polny wschodzi masowo jesienią w oziminach na ugorach, na wiosnę w zbożach jarych. Często, zwłaszcza w wilgotne lata, masowo zakwita w pszenicy i w życie, natomiast w ziemniakach kwitnie i owocuje w jesieni. Jest on chwastem głównie gleb ciężkich, zwykle ubogich w potas.

Zwalczanie: dbanie o czystość materiałów siewnych, obornika, bronowania zasiewów i podorywek; odpowiedni płodozmian; w zasiewach zbóż stosowanie środ-ków hormonalnych.



Skrzyp polny

Equisetum arvense L.



Roślina trwała, kłączowa, wydająca wiosną osobne pędy zarodnikowe, wcze-śnie zasychające, oraz płonne pędy zielone, wegetujące do późnej jesieni. Pędy za-rodnikowe, pojawiające się wcześnie na wiosnę, są nie zielone, żółtawo- lub czerwonawo-brunatne, pojedyncze, nie rozgałęzione, 15-20 cm wys., 3-6 mm grub., soczyste, o pochwach liściowych rozdętych, z 5-12 lancetowatymi, ciemnobrunat-nymi ząbkami, zakończone zarodnikonośnym kłosem. Później pojawiające się pędy płonne są zielone, podłużnie bruzdowane, szorstkie do 40 cm wys., gęsto, okól-kowo, pojedynczo rozgałęzione; pochwy liściowe cylindryczne, przylegające, zielone z 6-18 czarniawymi, biało obrzeżonymi ząbkami; pierwsze międzywęźla gałązek dłuższe od pochew, które przebijają. Zarodnikuje od III do V. - Roślina lecznicza.

Skrzyp polny jest uciążliwym chwastem polnym na wszystkich rodzajach gleb i we wszystkich zasiewach polnych. Przeważnie masowo porasta podmokłe gleby piaszczyste i wilgotne gleby gliniaste. Najbujniej zaś rozrasta się zwykle w zie-mniakach. Na polach uprawnych rozmnaża się wegetatywnie za pomocą pączków przybyszowych, znajdujących się na kłączach, oraz za pomocą bulwek kłączowych, które w czasie orki łatwo się odrywają i zachwaszczają glebę. Kłącza skrzypu polnego rozmieszczone są w glebie i w podglebiu piętrowo, do głębokości ok. 2 m, co utrudnia zwalczanie tego chwastu.

Zwalczanie: głębszy drenaż podłoża glebowego; silniejsze nawożenie wapnem i solami potasowymi połączone z głęboką orką; uprawa gęstych i często skasza-nych mieszanek roślin pastewnych.



Rumianek bezpromieniowy

Matricaria discoidea DC.



Roślina roczna jara, 5-30 (50) cm wys., naga, gęsto ulistniona zwykle silnie rozgałęziona, o postaci zwartej, podobnie pachnąca jak rumianek pospolity. Li-ście 2- lub 3-krotnie pierzastodzielne, o łatkach równowąskich lub równo wąsko-lancetowatych. Koszyczki małe, na krótkich, w górze nieco zgrubiałych szypuł-kach. Listki okrywy koszyczka jajowate, tępe, na brzegach szeroko obłonione Kwiatów języczkowatych brak; kwiaty rurkowate zielonawożółte, 4-ząbkowe, osa-dzone na stożkowatym, wewnątrz pustym dnie koszyczka, bez łuskowatych przy-sadek kwiatowych. Niełupki szarobrunatne, ok. 2 mm dł. i 0,5 mm szer., od ze-wnątrz wypukłe, od wewnątrz z 3 (4) jaśniejszymi, podłużnymi żeberkami, z bo-ków z ciemnymi, czerwonobrunatnymi smużkami żywicznymi na skośnie ściętym szczycie z krótkim, jaśniejszym rąbkiem. Kwitnie od VI do VIII. - Roślina lecz-nicza.

Rumianek bezpromieniowy, rozpowszechniony dzisiaj w całej Polsce jako ro-ślina ruderalna, zachwaszcza także ogrody i wkracza na pola uprawne; w niektó-rych okolicach jest już pospolitym chwastem polnym. Zachwaszcza okopowe, zbo-ża i innych rośliny nawożone obornikiem.

Zwalczanie: wczesne podorywki i następnie niszczenie wschodów; staranna uprawa okopowych; czyszczenie materiału siewnego; niszczenie nasion chwastów w odpadach omłotowych; tępienie chwastu na podwórzach gospodarskich.



Perz właściwy

Agropyron repens (L.) P. B,



Trawa wieloletnia rozłogowa, do 150 cm wys. Źdźbła nagie, gładkie. Liście płaskie o stronie górnej szorstkiej żywozielone, sinozielone lub szarozielone; pochwy liściowe za młodu owłosione. Języczek liściowy krótki, delikatnie ząbkowany zwykle rdzawy. Nasada blaszki liściowej często z chrząstkowatymi uszkami obejmującymi sierpowato źdźbło. Kłos gęsty, wąski i spłaszczony, 7-15 cm dł. Kłoski jajowato-lancetowate nieco odstające, 10-15 mm dł., ustawione szeroką stroną do osi kłosa zwykle 4-5-kwiatowe. Pleu, 2 ostre lub tępe, bezostne lub krótkoościste, 5-7-nerwowe. Plewek 2, dolna lancetowata, 8-11 mm dł., zwykle zaostrzona i za-kończona ością do 6 mm dł. Oplewiony ziarniak ok. 7,5 mm dł. i 1,3 mm szer. Kwitnie od VI do IX' - Roślina lecznicza.

Perz właściwy to pospolity i ogólnie znany chwast pól uprawnych, występujący na wszystkich rodzajach gleb ornych z wyjątkiem może gleb piaszczystych skrajnie suchych na których zastępuje go zwykle kłosówka miękka (Holcus moLlis L.), tra-wa również rozłogowa głęboko czołgająca się w glebie. Na glebach żyźniejszych, pulchnych i wilgotnych perz rozrasta się zwykle najbujniej. Do rozsiewania służą mu ziarniaki zanieczyszczające ziarno siewne, a do rozmnażania w glebie wystar-czają nawet drobne fragmenty rozłogów.

Zwalczanie: odperzanie gleby ugorowanie zaperzonych pól; głębokie przyory-wanie rozdrobnionych rozłogów perzu; przestrzeganie czystości siewu i nawożenia.



Przetacznik polny

Veronica arvensis L.



Roślina roczna, ozima lub jara, 5-30 cm wys., krótko owłosiona, nadto górą ogruczolona. Liście szerokojajowate, tępe, w nasadzie niekiedy sercowate, karbowano piłkowane, mniej więcej owłosione; przysadki równowąskie, całobrzegie. Kwiaty błękitne, 3-5 mm szer., na szypułkach znacznie krótszych od kielicha. Torebka spłaszczona, gruczołowato owłosiona, mniej więcej tak długa jak szeroka, o wiele krótsza od lancetowanych, tępych działek kielicha. Szyjka nie dłuższa od ostrego wycięcia torebki. Nasienie owalne, tarczowate, ok. 1 mm dł. i 0,5 mm szer., żółtawe lub żółtawobrunatne. Kwitnie od IV do XI.

Przetacznik polny rośnie na glebach lżejszych i cięższych. Zachwaszcza niemal wszystkie uprawy polne i ogrodowe. Nasiona roznosi wiatr.



Jaskier rozłogowy

Ranunculus repens L.



Roślina wieloletnia. Łodyga podnosząca się, owłosiona, ze ścielącymi i zakorze-niającymi się w węzłach, fioletowo nabiegłymi rozłogami nadziemnymi, 15 (30)- - 40 (60) cm dł.

Liście 3-dzielne, o łatkach 3-wrębnych, ząbkowanych. Liście odziomkowe i ich odcinki środkowe na ogonkach. Szypułki obłe. Kwiaty żółte, z przylegającym do korony kielichem. Rozłogi nadziemne zakorzeniają się w węzłach i dają nowy pędy. Korzeń wiązkowy. Owoce z krótkim, 0,5-1 mm dł., ostrym, słabo zgiętym dzióbkiem, jasnobrunatne lub brunatne; bez dzióbka ok. 2,9 mm dł. i 2,2 mm szer. Kwitnie od V do VII. - Roślina trująca.

Jaskier rozłogowy jest bardzo rozpowszechniony na mokrych łąkach i w olszy-nach. Jako chwast występuje na polach wilgotnych, glebach próchnicznych, lekkich i ciężkich, w zbożach, w okopowych i wśród innych roślin, często zupełnie zasnuwa-jąc glebę swoimi rozgałęzionymi rozłogami. Rozmnaża się za pomocą owoców i rozłogów.

Zwalczanie: wycinanie planetami i usuwanie podciętych roślin z pola; dbanie o czystość materiału siewnego i nawozów organicznych; uprawki ugorowe; uregulo-wanie stosunków wodnych w glebach zbyt wilgotnych.



Tobołki polne

Thlaspi arvence L.



Roślina na polach uprawnych roczna, ozima lub jara, 5-45 cm wys., naga, o zapachu czosnku. Łodyga mniej więcej kanciasta, rozgałęziona. Liście dolne odwrotnie jajowate, na ogonkach; liście łodygowe siedzące, strzałkowate, zato-kowo ząbkowane. Kwiaty białe. Łuszczynki oskrzydlone na szczycie z wąskim wycięciem. Szypułki mniej więcej długości łuszczynek. Nasiona rudawo-brunatne, owalne, o powierzchni równolegle łukowato żeberkowanej (pomarszczonej), ok. 2 mm dł., 1,5 mm szer. i 1 mm grub. Kwitnie od IV do jesieni. - Roślina lecznicza i trująca.

Tobołki polne to pospolity chwast na glebach lżejszych i ciężkich zasobnych w wapno i próchnicę. Często masowo zachwaszczają zaniedbane łany okopowych, zasiewy zbóż jarych i ozimych. W ciągu lata wydają parę pokoleń, ich wschody pojawiają się po każdym wzruszeniu gleby. Nasiona leżą kilka lat w glebie nie tracąc zdolności kiełkowania.

Zwalczanie: dbanie o czystość ziarna siewnego, niszczenie siły kiełkowania nasion w pośladach, plewach i in. odpadach przed ich skarmianiem; niszczenie wschodów na podoranych ścierniskach oraz w zasiewach środkami mechanicz-nymi, chemicznymi i hormonalnymi; odchwaszczanie międzyrzędzi oraz pielenie rzędów okopowych i warzywnych.



Bniec biały

Melandrium album (L.) Fr.



Roślina dwupienna, roczna, dwuletnia lub wieloletnia, 30-100 cm wys. Ło-dyga rozgałęziona od podstawy, miękko owłosiona, w górze nadto z włoskami gruczołowatymi. Liście naprzeciwległe, lancetowate. krótko, miękko owłosione. Kwiaty białe. Kielich kwiatu w męskich rurkowaty, kwiatów żeńskich, jajowato rozdęty. Słupek o 5 nitkowatych znamionach. Owoc - owalna torebka jednokomo-rowa, do 1.5 cm dł. i 1,2 cm szer. otwierająca się na szczycie 5 lub 10 wyprosto-wanymi ząbkami. Nasiona nerkowate, o grzbiecie wypukłym, po stronie brzusz-nej nieco wklęsłe, z jamkowatym, obrzeżonym zagłębieniem pośrodku, ok. 1,25 mm dł. i 1 mm szer., szare, pokryte koncentrycznie ułożonymi, guzkowatymi wyrostka-mi. Kwitnie od V do IX.

Bniec biały rośnie na łąkach, miedzach i odłogach oraz, jako chwast w za-siewach zbóż, w koniczynach, w okopowych i innych roślinach uprawnych. Rozmnaża się za pomocy nasion oraz pączków przybyszowych na szyjkach białawożółtych korzeni. Zimują różyczki zielonych liści. Pełny rozwój osiąga zwykle wśród roślin wieloletnich i w miejscach nie uprawianych.



Chaber bławat

Centaurea cyanus L.



Roślina roczna, ozima lub jara. Łodyga 10-80 cm wys., wraz z liśćmi nieco pajęczynowato-wełnista. Liście równowąskie lub równo-wąsko-lancetowate, dolne zwykle pierzastodzielne, z 2-3 odległymi łatkami z każdej strony. Okrywa ko-szyczka podłużnie jajowata, 11-16 mm dł., jej listki obrzeżone żółtobrunatnym lub czarniawym zbiegającym brzeżkiem przyczepek; ząbki białawe lub czarniawe. Ko-rony kwiatów brzeżnych niebieskie, kwiatów środkowych niebiesko-fioletowe. Nie-łupki podługowato-jajowate, z wieńcem sztywnych szczecinek na uciętym szczycie, z boków nieco spłaszczone, z przodu u dołu z białożółtą listewką w owalnym wgłębieniu i pęczkiem szczecinek u podstawy, słomiasto-żółtawe lub fioletowo-bru-natne o rogowym połysku, 3-4 mm dł., ok. 2 mm szer. i 1 mm grub., zwykle z rzadka owłosione. Kwitnie od VI do IX. - Roślina lecznicza.

Bławat jest pospolitym chwastem zbóż, okopowych i motylkowych niemal na wszystkich rodzajach gleb. Szczególnie obficie występuje w zbożach ozimych na glebach lżejszych. Wschody bławatu pojawiają się przez cały okres wegetacji, a je-sienne zimują w postaci różyczek liściowych Część niełupek rozsiewa się podczas żniw reszta zanieczyszcza ziarno. W glebach wilgotnych niełupki bławatu mogą pozostawać przez kilka lat nie tracąc zdolności kiełkowania; w oborniku zatracają tę zdolność dopiero po trzech miesiącach.

Zwalczanie: bronowanie zasiewów i podoranych ściernisk dokładna uprawa okopowych i późniejsze ich opielanie; stosowanie środków chemicznych i hormo-nalnych; czyszczenie ziarna siewnego oraz niszczenie nasion chwastów w pośladach i innych odpadach.



Babka zwyczajna

Plantago maior L.



Roślina trwała, na polach uprawnych także jednoroczna, z krótkim pionowym kłączem i wiązką korzeni przybyszowych. Liście szerokojajowate, na dość długich ogonkach; blaszka liściowa w dole zaokrąglona lub sercewata z (3) 5-9 łukowa-tymi nerwami, najczęściej naga lub słabo krótko owłosiona. Kwiatostany kłoso-kształtne, obłe, wydłużone, w czasie owocowania cieniejące ku szczytowi. Szypułki kwiatostanów mniej więcej tak długie jak liście. Przysadki krótsze od szeroko-eliptycznych działek kielicha, jedne i drugie błoniasto obrzeżone. Korona żółtawo-biała, ok. 2 mm dł. Płonniki bladoliliowe starsze brudnożółte. Torebka 3-4 mm dł. i. 1.6-2 mm szer.. otwiera się wieczkiem nieco wyżej linii szczytów działek w dolnej połowie torebki. Nasiona owalne, przypłaszczone ze znaczkiem w środku, o po-wierzchni jasnobrunatnej, słabo pomarszczonej, 1,25-1.5 mm dł., 0,5-0,75 mm szer., ok. 0,3 mm grub. Postać i rozmiary nasion zmienne· zależnie od ilości nasion w to-rebce, a jest ich zwykle 4-8 (16) sztuk. Kwitnie i owocuje od VI do IX. - Roślina lecznicza

Babka zwyczajna występuje niekiedy masowo na wilgotnych ścierniskach ży-tnich, a także często w koniczynach i w innych roślinach wieloletnich na glebach lżej-szych, próchnicznych.

Zwalczanie: dokładne czyszczenie nasion koniczyn i traw; wczesne podorywki ściernisk oraz ich bronowanie.



Pięciornik gęsi

Potentilla anserina L.



Roślina trwała, o kłączu zakończonym różyczką przerywanie nieparzystopie-rzastych liści, z których kątów wyrastają zakorzeniające się ulistnione rozłogi do 1 m dł. Listki wcinano-ząbkowane, zwykle z wierzchu słabo, spodem gęsto sre-brzysto owłosione. Kwiaty na cienkich szypułkach do 10 cm dł., które wyrastają pojedynczo w zakorzenionych i ulistnionych węzłach nadziemnych rozłogów. Płatki korony 2 razy dłuższe od kielicha. Pręciki i słupki liczne. Szyjka słupka osadzona na zalążni z boku. Dojrzale niełupki (orzeszki) matowo lśniące drobnojamkowate, jasno- lub ciemnobrunatne, ok. 2 mm dł. i 1.5 mm szer. Kwitnie od V do VIII. -Roślina lecznicza.

Pięciornik gęsi zachwaszcza łąki madowe i torfiaste pastwiska oraz wilgotne pola o glebach zarówno ciężkich, jak też i lekkich. Często występuje w większych skupieniach w lucernach i w rzadkich koniczynach. Rozmnaża się za pomocą roz-łogów nadziemnych i odcinków korzeni oraz przez rozsiewanie niełupek. Wschody zaczynają pojawiać się dość późno na wiosnę, i jeśli jest dość wilgoci, ukazują się aż do jesieni.

Zwalczanie: zaorywanie zachwaszczonych pastwisk, odpowiednie ugorowanie i następnie wprowadzanie dobrze pielęgnowanych okopowych lub wcześnie koszo-nych mieszanek pastewnych (pastwiska mokre należy przedtem osuszyć); odchwasz-czanie lucerny po skoszeniu sprężynowymi kultywatorami; drenowanie wilgotnych, podmokłych pól uprawnych i wprowadzanie do płodozmianu okopowych, staranna uprawa pożniwna; ochranianie obornika i kompostów przed zanieczyszczeniem za-chwaszczonymi pośladami i innymi odpadami.



Lnicznik siewny

Camelina sativa (L.) Cr.



Roślina roczna jara. Łodyga 30-80 cm wys., dołem pokryta z rzadka włoska-mi gwiazdkowatymi górą zwykle naga. Liście strzałkowate siedzące, zatokowo ząbkowane, górne całobrzegie. Kwiaty żółtawobiałe. Łuszczynki odwrotnie jajowa-te, na szczycie zaokrąglone, wcześnie twardniejące, 7-8 mm dł. Nasiona żółtobru-natne, 1,5-2,5 mm dł., 1 mm szer. i 1,1 mm grub. Kwitnie od V do VIII. - Ro-ślina lecznicza i trująca, uprawiana; nasiona zawierają do 45% oleju.

Jako chwast występuje w zbożach jarych, w okopowych i we lnie oraz na przydrożach polnych.

Zwalczanie: staranna uprawa roli oraz używanie czystego materiału siewne-go. Części łanu lnu przeznaczone na materiał siewny należy poddać dokładnemu opieleniu gdyż zwykłe sposoby czyszczenia nie zapewniają otrzymania zupełnie czystych nasion lnu.



Podbiał pospolity

Tussilago farfara L.



Roślina wieloletnia z silnie rozwiniętym systemem kłączowym sięgającym do głębokości ok. 60 cm. Pędy kwiatowe pokryte dość gęsto brunatnymi lub purpu-rowymi łuskami zakończone jednym koszyczkiem kwiatowym, 6-30 cm wys., po-jawiają się w kępkach wcześnie na wiosnę przed rozwojem zielonych liści we-getatywnych. Liście okrągławosercowate o szeroko rozwartej zatoce nasadowej i nierówno ząbkowanym brzegu z wierzchu za młodu, pod spodem trwale białawo-pajęczynowato-kutnerowate. Koszyczki z kwiatami 17-22 mm szer. Wszystkie kwiaty rurkowate i języczkowate, złocistożółte. Niełupki wydłużone, obłe, nieco zgięte ,podłużnie bruzdowane jasnożółte lub brunatne, ok. 3 mm dł. i 0,4 mm grub. Kwitnie od III do IV (V). - Roślina lecznicza.

Padbiał jako trwały chwast rośnie często na skłonach pól gliniastych oraz na polach o podmokłych glebach lżejszych, zasobnych w próchnicę i wapno. Kwitnie i owocuje tylko w koniczynach oraz lucernach, w innych zasiewach rozwija gę-sty kobierzec zielonych liści który zagłusza niemal całkowicie rośliny uprawne. Rozmnaża się głównie wegetatywnie. Dojrzałe owoce podbiału roznoszą wiatry wio-senne, kiełkują one bezpośrednio po upadnięciu na wilgotną glebę.

Zwalczanie: odwodnienie podłoża glebowego; wprowadzenie do płodozmianu często koszonych roślin pastewnych (koniczyny, lucerna i in.) oraz okopowych w ce-lu przygłuszenia i wysilenia podbiału, którego części podziemne w tych warun-kach stopniowo zamierają.



Szczaw polny

Rumex acetosella L.



Roślina wieloletnia, dwupienna, 10-15 cm wys., o dość cienkich, rozgałęzionych łodygach i oszczepowatych liściach skupionych przy ziemi w różyczkę. Kwiatostan w postaci rozpierzchłej wiechy. Kwiaty męskich okazów o żółtych pylnikach, kwiaty okazów żeńskich ze słupkami i jasnoczerwonych znamionach. Owoce trójkanciaste, zaostrzone, 1 mm dł. i 0,75 mm szer., jasnobrunatne, połyskujące. Kwitnie od V do jesieni.

Szczaw polny jest chwastem pospolitym i masowo występującym na wilgotnych glebach piaszczystych oraz na wilgotnych i zakwaszonych glebach gliniastych. Zachwaszcza wszystkie rośliny w uprawie polowej i ogrodowej. Rozmnaża się za pomocą owoców i pączków przybyszowych na korzeniach. Wschody pojawiają się na wiosnę i w lecie. Zimuje pod postacią różyczki oszczepowatych liści.

Zwalczanie: staranna uprawa roli ze wczesnym podorywaniem ścierniska; wapnowanie gleby, wprowadzenie do płodozmianu okopowych, staranne czyszczenie materiału siewnego, a przede wszystkim koniczyn.



Rumian polny

Anthemis arvensis L.



Roślina roczna, jara i ozima, zwykle od nasady rozgałęziona, 5-50 cm wys., z rzadka przylegle owłosiona, rzadziej prawie naga. Liście podwójnie pierzasto-dzielne o odcinkach równo-wąsko-lancetowatych, ząbkowanych lub całobrzegich. Koszyczki 20-35 mm szer. Listki okrywy koszyczka z szeroką, zieloną smugą w środku. Kwiaty języczkowate białe, a rurkowate żółte. Plewinki lancetowate, stopniowo wyciągnięte w ostrze. Dno kwiatowe stożkowate, pełne. Niełupki 4-kan-ciaste o tępych krawędziach, ku dołowi zwężające się, grubo podłużnie żeberkowane, na szczycie ucięte, z niskim, ostrym rąbkiem kielichowym i z resztką szyjki w środku okolonej przez niego płaszczyzny, żółtawe lub żółtawoszare, ok. 2-2,5 mm dł. i 1-1.9 mm szer. Niełupki zewnętrzne w koszyczku stosunkowo drobniejsze. Kwitnie od VI do X.

Rumian polny jest pospolitym chwastem polnym na glebach lżejszych próch-nicznych, niezbyt ubogich w wapno. Często masowo zachwaszcza zboża, okopowe, koniczyny oraz ścierniska, na których zwykle kwitnie i owocuje do późnej jesieni. Drobne niełupki po opadnięciu na ziemię są zwiewane i roznoszone przez wiatry jesienne. W glebie zachowują zdolność kiełkowania przez wiele lat.

Zwalczanie: wczesne podorywki ściernisk; niszczenie wschodów na ugorach i w zasiewach; czyszczenie ziarna siewnego na tryjerach; staranna uprawa okopo-wych oraz poprawa właściwości fizycznych gleby przez nawożenie wapnem i obornikiem.



Wyka drobnokwiatowa

Vicia hirsuta (L.) S. F. Gray



Roślina roczna, jara lub ozima, zwykle owłosiona, 20-80 (100) cm wys. Liście 0 4-10 parach równowąskich listków. Kwiatostany 3-8-kwiatowe. Kwiaty białawe lub białawoniebieskie, drobne, 3-4 mm dł. Strąki brunatne lub czarne, zwykle owłosione, 2-nasienne, rzadziej 1- lub 3-nasienne, krótkie, ok. 1-1;2 cm dł. i 0,4 mm szer. Nasiona prawie kuliste, nieco spłaszczone przeważnie ze sznureczkiem ok. 2 mm dł., gładkie, nieco lśniące, brudnozielonkawe lub brunatne, zwykle czarno-plamiste, ok. 1,8-2,2 mm grub. Kwitnie od VI do VIII.

Wyka drobnokwiatowa zachwaszcza zboża ozime i jare, len, koniczyny, okopowe i in. rośliny uprawne. Występuje przeważnie na glebach lżejszych, zwłaszcza na su-chych glebach piaszczystych. Wschodzi w jesieni i na wiosnę. Nasiona wytrzymują wieloletnie pozostawanie w głębszych warstwach gleby, nie tracą też siły kiełko-wania w oborniku i w przewodach pokarmowych zwierząt.

Zwalczanie: doczyszczanie nasion siewnych na tryjerach i żmijkach; niszczenie wschodów; niszczenie siły kiełkowania nasion chwastów w pośladach i innych odpa-dach przed ich skarmianiem.



Wyka siewna

Vicia sativa L.



Roślina roczna jara lub ozima, zwykle owłosiona 40-80 cm wys. Liście dolne 0 4-8 parach listków odwrotnie jajowatych lub sercowatych, górne liście o listkach węższych i dłuższych, na szczycie wyciętych lub uciętych z krótką ostką. Przy-listki półstrzałkowate z4bkowane często z ciemniejszą plamą w środku. Kwiaty zwykle po dwa w kątach liści. 2-2,5 cm dł., żagielek niebieskofioletowy, skrzydełka purpurowe i łódeczka biaława. Ząbki kielicha jednakowej długości, tak długie jak rurka kielicha. Strąki spłaszczone, odstające ku górze, żółtawobrunatne, 4-8 cm dł. i do 1 cm szer., zwykle krótko owłosione. Nasiona soczewkowato spłaszczone, o średnicy 3,5-6 mm i grub. ok. 3,3 mm. na żółtawobrunatnym tle ciemniej punktowane lub jednobarwne ciemne; znaczek białawy, wąski, ok. 1,5 mm dł. Kwitnie od V do VIII. - Wyka siewna jest cenną rośliną paszową i miododajną. Zawiera ok. 25% proteiny.

Na polach uprawnych występuje zdziczała wyka siewna która zachwaszcza najczęściej zboża jare, soczewicę, żyta ozime i in. rośliny uprawne. W słomach zbóż nie jest szkodliwa, gdyż zwiększa ich wartość paszową.

Zwalczanie: dokładne oczyszczanie materiału siewnego na tryjerach i żmijkach.



Rzodkiew świrzepa

Raphanus raphantstrum L.



Roślina roczna jara, 10-60 cm wys., dołem szorstko owłosiona. Łodyga rozga-łęziona. Liście na ogonkach, dolne lirowate o nierówno ząbkowanych odcinkach. Kielich stulony. Kwiaty jasnoźółte, rzadziej białe, zwykle z fioletowymi nerwami. Łuszczyna przewęzista z długą prostą szyjką, rozpada się na pojedyncze, jedno-nasienne fragmenty. Kwitnie od V do VII; w okopowych także i później. - Ro-ślina miododajna i oleista.

Rzodkiew świrzepa, czyli łopucha jest chwastem gleb piaszczystych, piaszczysto-gliniastych i gliniastych zakwaszonych. Zachwaszcza głównie zasiewy jare: zboża, okopowe rośliny oleiste i in. W postaciach karłowatych występuje również w zbożach ozimych. Rozmnaża się za pomocą nasion. Nasiona świrzepy ukryte w odłamkach łuszczyn odznaczają się dużą odpornością na czynniki rozkładowe w glebie i oborniku. Wschody pojawiają się przez cały okres wegetacyjny.

Zwalczanie: dbanie o czystość materiałów siewnych i obornika; odchwaszczanie gleby przez wczesne podorywki i bronowanie zasiewów; prawidłowa uprawa okopowych odchwaszczanie i wprowadzenie do płodozmianu zbóż ozimych i innych roślin nie sprzyjających roz-wojowi tego chwastu; odchwaszczanie zasiewów zbóż środkami chemicznymi i hormonalnymi.



Wyczyniec łąkowy

Alopecurus pra-tensis L.



Zwany także "lisim ogonem", jest trawą trwałą, wyso-kości 30-150 cm, z krótkimi podzie-mnymi rozłogami, długości 4-5 cm. Liście ma w pączku zwinięte. Blaszki liściowe płaskie, rowkowane, bez os-tróg, nagie, żywo zielone, o dolnej powierzchni lśniącej i brzegach dość szorstkich, szerokości prawie 10 mm, stopniowo zwężające się ku nasadzie i ku wierzchołkowi. Języczek równo ścięty, krótki, długości około 4 mm,

przy czym długość jego równa się szerokości, rzadziej - bardzo krótki, mocny, zielonkawy. Źdźbło proste, niekiedy u dołu kolankowato zgięte. Z dolnych węzłów źdźbła wyrastają korzonki. Pochwy liściowe otwarte, gładkie, przylegające, u najwyższych liści cokolwiek rozdęte. Dolna poch-wa, lekko różowa, nie rozpada się na włókna.

Kwiatostanem jest kłosokształtna walcowata wiecha, długości 3-7 cm, niekiedy do 15 cm, o średnicy do 1 cm, spiczasto zakończana. Na krót-kich gałązkach wiechy osadzone są kłoski, po 4 do 10 na każdej. Kłoski są małe, długości 4,5-5,0 mm, szerokojajowate, owłosione, jednokwiato-we. Plewy do l/3 swej długości zro-śnięte owłosione. Plewki dolne ościste. Kwitnie od maja do lipca.



Maruna bezwonna

rumianek bezwonny

Tripleurospermum inodorum (L).

Schultz-Bip. - Matricarża inodora L.



Roślina roczna, dwuletnia albo wieloletnia, naga, 15-60 cm wys., zwykle od połowy łodygi w górze rozgałęziona. Korzeń wrzecionowaty, pojedynczy lub korze-nie liczne. Liście mięsiste, nagie, 2- lub 3-krotnie pierzastosieczne, o łatkach dłu-gich, cienkich, do 0,5 mm szer., na końcach zaostrzonych, dołem bruzdowanych. Koszyczki kwiatowe pojedyncze, na wydłużonych szypułkach, wraz z kwiatami 15-40 mm szer. Okrywa koszyczka miseczkowata, jej listki ustawione prawie w jednym szeregu, z szerokim, skórzastym, białawym obrzeżeniem. Dno koszyczka półkuliste lub szerokostożkowate, wewnątrz pełne. Kwiaty rurkowate złocistożół-te; kwiaty języczkowate białe, w liczbie 13-21, niekiedy ich brak lub niedorozwi-nięte, krótkie, zwinięte w trąbkę i bladawożółte. Owoce (niełupki) 2 mm dł., od zewnątrz z chrapowatym, ciemnym polem w środku, między dwoma podłużnymi, białawymi żebrami bocznymi, od strony wewnętrznej z białawym żebrem środko-wym, oddzielonym ciemnymi bruzdami od podobnych żeber bocznych, na szezycie z błoniastym, kolistym rąbkiem kielichowym. Kwitnie od VI do X.

Maruna bezwonna jest rośliną wilgotnych, próchnicznych łąk aluwialnych, występuje też jako chwast na polach o wilgotnych, próchnicznych glebach piasz-czystych i gliniastych. Zachwaszcza zboża, rośliny okopowe, koniczyny, plantacje traw i in. Zwykle w jesieni masowo kwitnie i owocuje na ścierniskach zbóż ozi-mych. Rozmnaża się za pomocą lekkich i drobnych niełupek, które rozdmuchują po polach jesienne wiatry.

Zwalczanie: wczesne podorywki ściernisk i następnie niszczenie wschodów; bro-nowanie zasiewów; pielenie; wykaszanie chwastów na przyległych nieużytkach i odłogach przed ich zaowocowaniem; czyszczenie materiału siewnego oraz nisz-czenie żywotności nasion chwastów w pośladach i in. odpadach z omłotów.



Wyka pannońska

Vicia pannonica Cr.



Roślina roczna, jara lub ozima, 30-150 cm wys., odstająco miękko owłosiona. Liście o 8-10 parach podługowatych listków. Listki dolne są szersze od górnych. Kwiatostany wielokwiatowe 2-4 grona, dłuższe od wspierających je liści. Kwiaty brudno-żółtawe 15-20 mm dł., o żagielkach z oliwkowymi lub czerwonawymi prąż-kami oraz spłaszczonymi, przylegle i gęsto owłosionymi strąkami. Kielich o ząb-kach długo odstająco, piórkowato orzęsionych; dolne ząbki długości rurki kielicha. Strąk ok. 2 cm dł. i ok. 0;8 cm szer., na trzonku wystającym z rurki kielicha. Nasiona gładkie, matowe, aksamitnoczarne z odcieniem fioletowym, o średnicy 3-4 mm. Kwitnie od VII do VIII oraz później w jesieni.

Wyka ta jest ro-śliną zawleczoną i rzadko spotykaną u nas w zasiewach. Występuje zwykle w zbo-żach ozimych. Na polu łatwo zadomawia się i wytrzymuje suszę glebową.

Zwalczanie: dokładne czyszczenie ziarna siewnego na try-jerach i żmijkach; niszczenie wschodów w zasiewach.



Lucerna nerkowata

Medicago lupulina L.



Roślina roczna lub dwuletnia. Łodyga rozgałęziona, rozesłana lub podnosząca się, owłosiona, 15-60 cm dł. Liście 3-listkowe. Listki odwrotnie jajowate, wycięte, zwykle z kończykiem w wycięciu; w górnej części drobno ząbkowane. Grona kwia-towe kulistawe, zbite, o średnicy ok. 5 mm. Kwiaty żółte. Szypułki kwiatowe rów-nie długie jak rurka kielicha lub nieco dłuższe. Strąk nerkowaty, skręcony, o skrę-tach zrośniętych bez otworu w środku, 1-nasienny, siatkowato unerwiony, po dojrzeniu czarniawy, nagi lub owłosiony, 1,5-3 mm dł. Nasiona jajowate. z boku z od-stającym koniuszkiem korzonka, zielonkawożółte, słabo połyskujące, 1,5-2 mm dł., 1,25-1,5 mm szer. i ok. 1 mm grub. Kwitnie od V do IX.

W większym zagęszczeniu występuje zwykle na glebach ciężkich i na żyźniejszych glebach lżejszych. Zachwaszcza przeważnie zboża ozime (masowo na ścierniskach) oraz ogrody warzywne. Jako roślina motylkowa w niektórych zasiewach stanowi pożyteczną domieszkę.



Marchew zwyczajna

Daucus carota L.





Roślina dwuletnia rzadziej roczna, 40-100 cm wys. Korzeń wrzecionowaty, zgru-biały, żółty lub rzadziej biały, przeważnie pojedynczy. Łodyga bruzdowana, poje-dyncza lub rozgałęziona, wraz z liśćmi szorstko owłosiona. Liście 2-3-krotnie pie-rzaste, w zarysie podłużne, o odcinkach równowąskich, zaostrzonych; do?ne na ogon-kach, górne siedzące na podługowatych, białawo obrzeżonych pochwach. Baldachy małe lub duże, płaskie, słabo wypukłe lub wgłębione, podczas owocowania gniazdo-wato stulone; szypułki szorstko orzęsione. Okrywy baldachów złożone z pokryw pie-rzastodzielnych; pokrywki baldaszków przeważnie 3-wrębne; jedne i drugie białawo obrzeżone i szorstko orzęsione. Kwiaty białe, rzadziej różowe, brzeżne o płatkach promienisto wydłużonych; w środku baldachu zwykle 1-2 kwiaty ciemnoczerwone na dość krótkich szypułkach zajmują miejsca baldaszków. Owoce rozpadają się po 2 szczeciniaste rozłupki 2-3 mm dł. (bez szczecin). Kwitnie od VI do IX, pojedyn-eze okazy także i później. - Roślina lecznicza.

Marchew jest rośliną suchych, próchnicznych łąk mineralnych; na polach rośnie na miedzach, przydrożach i trawiastych szkarpach. Jako chwast występuje na skra-jach łanów zbóż, w koniczynach i wśród in. roślin wieloletnich oraz masowo na odłogach. Na glebach gliniastych i rędzinowych jest pospolitsza. Rozmnaża się za pomocą czepnych, szczeciniastych owoców, przenoszonych z przyległych nieużytków na pola uprawne.

Zwalczanie: ścinanie zakwitających roślin na miedzach odłogach i in. przy-ległych nieużytkach; dbanie o czystość materiału siewnego; pielenie.



Czerwiec roczny

Scleranthus annuus L.



Roślina roczna, ozima lub jara. szarozielona lub żółtawozielona 5-20 cm wys. Łodyga widlasto rozgałęziona. na całej powierzchni lub dwurzędowo owłosiona. Liście naprzeciwległe. wąskie zaostrzone. u nasady orzęsione. Kwiaty zebrane w pęczki na szczytach gałązek. Działki lancetowate, zaostrzone, wąsko błoniasto obrzeżone, 4-5 mm dł. Pręciki znacznie krótsze od kielicha. Owoc podługowato -jajowaty. 3,25-3,5 mm dł.. 1.2-1.5 mm szer., żółtawoszary. z odstającymi działkami kielicha. Kwitnie od VI do X.

Czerwiec roczny to pospolity chwast zakwaszonych gleb piaszczystych i glinia-sto-piaszczystych. Zachwaszcza zboża ozime i jare okopowe i inne zasiewy

Zwalczanie: odkwaszenie gleby przez wapnowanie niszczenie wschodów na wcześnie podoranych ścierniskach, bronowanie wiosenne zasiewów zbóż i in. za-biegi oraz stosowanie substancji hormonalnych.



Rogownica polna

Cerastium arvense L.



Roślina trwała, ma cienkie, rozgalęzione kłacze. Wyrastają z niego pędy płonne pokładające się oraz pędy kwiatowe wznoszące się do góry.

Łodyga jest obła, od 10 do 30 cm wysokości, gruczołowato owłosiona. Liście łodygowe są rozmieszczone naprzeciwlegle, parami; sąsiadujące ze sobą pary liści są nakrzyżległe. W kątach liści dolnych wyrastają rozgałęzienia. Blaszki liści są lanceto-wate, siedzące, krótko owłosione.

Kwiaty promieniste są zebrane w luźne kwiatostany wierzchotki, utworzone z 6 -12 kwiatów z przykwiatkami, obrzeżonymi białą błonką. Kielich składa się z 5 działek wolnych, biało obrzeżonych. Płatków jest 5 białych, znacznie dłuższych od kielicha, sercowato wyciętych. Pręcików 10. Są one rozmieszczone w dwóch okółkach, wysypują pyłek przed dojrzeniem znamion, kwiat jest więc przedprątny.

Kwiaty są odwiedzane przez różne owady, w szczególności muchówki i błonkówki, które pośredniczą w zapylaniu krzyżowym. Jeżeli słupek nie zostanie zapylony przez owady, poszczególne łatki znamienia wyginają się na boki i mogą zetknąć się z pylnikami wewnętrznego okółka pręcików. Następuje wtedy samozapylenie. Rogownica polna kwitnie w kwietniu, maju.

Owoc - torebka, znacznie dłuższa niż pozostający na niej kielich, pęka 10 ząbkami i wysypuje liczne, małe nasiona.

Rogownica polna rośnie na łąkach, polach, poboczach. Jest rozpowszechniona w całej Polsce z wyjątkiem Tatr.



Przetacznik ożankowy

Veronica chamaedrys L.



Roślna trwała. Łodyga nadziemna, dołem płożąca się. Wyrastają z niej pędy 10 do 40 cm wysokości. Wzdłuż cienkiej łodygi dwa szeregi włosków.

Liście naprzeciwległe, dolne krótkoogonkowe, górne siedzące, jajowate lub trójkątne, o brzegach karbowanych, niekiedy sercowato wycięte u nasady, omszone na stronie spodniej.

Kwiaty zebrane 1uźne grona wyrastające w pachwinach liści. Na szypułkach pod kwiatami małe, lancetowate listki - przysadki.

Kwiata jest grzbiecisty. Składa się z 4 zrośniętych działek kielicha o równych ząbkach i z 4 płatków korony, z których jeden dolny jest mniejszy. Płatki są zrośnięte dołem w krótką rurkę. Łatki korony lazurowobłękitne z ciemnymi smugami, przy gardzieli jaśniejsze. Dostęp do rurki korony jest zamknięty włoskami. Pręciki 2, przyrośnięte dołem do rurki korony (można, je zdjąć razem z koroną). Nitki pręcików odchylone na boki. Słupek jeden z szyjką skierowaną w dół. U podstawy słupka jest wydzielany nektar. Roślina kwitnie od maja do sierpnia.

Owocem przetacznika ożankowego jest sercowata torebka, zamknięta podczas suchej pogody, a otwierająca się w czasie deszczu, który wypłukuje małe nasiona, a strugi wody deszczowej roznoszą je.

Przetacznik ożankowy rośnie na suchych łąkach, w widnych lasach i w zaroślach, jest pospolity w całej Polsce niżowej, w górach po krainę kosodrzewu.



Rzeżucha łąkowa

Cardamine pratensis L.)



Roślina trwała, ma krótkie kłącze z cienkimi korzeniami, zimuje w postaci ró-życzek liści. Łodyga od 15 do 30 cm wysokości; w środku jest pusta. u dołu niekiedy słabo owło-siona. Liście odziomkowe ułożone w różyczkę, pierzastosieczne, poszczególne listki okrągławe, całobrzegie lub płytko klapowane; szczytowy listek większy od pozosta-łych. Liście łodygowe mają odcinki wydłużone, lancetowate, całobrzegie. Liście przy-legające do ziemi wytwarzają pączki przybyszowe, które się zakorzeniają; można to zaobserwować najczęściej na jesieni. Jest to jeden z dosyć rzadkich wypadków wege-tatywnego rozmnażania się roślin z liści.

Kwiaty tworzą luźne grono na szczycie łodygi. Pojedynczy kwiat składa się z 4 zielonych działek kielicha i 4 płatków korony, liliowych lub białych, jajowatych, ułożonych na krzyż. Pręcików jest 6, wśród nich 4 dłuższe, a 2 krótsze; mówimy, że są to pręciki dwusilne. Słupek jeden z wydłużoną zalążnią i krótką szyjką. Na noc kwiaty przyjmuje pozycję snu pochylając się ku dołowi. Kwitnie od marca do kwietnia.

Owocem jest łuszczyna długa, równowąska, nieco spłaszczona; po dojrzeniu pęka dwiema podłużnymi szparami. Na rzeżusze, podobnie jak na firletce, spotykamy często pienistą wydzielinę lar-wy owada - skoczka pienika.

Rzeżucha jest rozpowszechniona na wilgotnych łąkach w całej Polsce. Nie ma wartości paszowej.



Owsica omszona

Owies omszony

Avenastrum pubescens (Huds.) Opiz Avena pubescens Huds.



Trwała trawa luźnokępkowa, wysokości ponad 50 cm (do 120 cm), o krótkich kilkucentymetrowych roz-łogach. Liść w pączku złożony. Blaszki liściowe płaskie, z wyraźnym głównym nerwem, miękko owłosio-ne, bez ostróg, barwy żywo zielonej. Języczek podługowaty, długości 4-6 mm, trójkątny, spiczasty. Pochwy liściowe owłosione, zamknięte. Źdźb-ła proste lub u nasady kolankowato zgięte, gładkie.

Kwiatostanem jest wiecha długości 20 cm, nieco skupiona, lekko zwisająca. Gałązki prawie gładkie, długości około 5 cm, w dolnym piętrze naj-częściej 4 gałązki (1-10). Na każdej gałązce od 3 do 6 kłosków. Łodyżki kłosków cienkie, długości do 1 cm, na szczycie zgrubiałe. Kłoski duże, 3--kwiatowe, niekiedy 4-kwiatawe. Każdy- kwiatek płodny. Kwiaty mają po jednej ości grzbietowej, barwy purpu-rowoczerwonej, a więc kłoski są najczęściej 3-ościste; przeważnie bywają one mozaikowate w zielonawe, fiole-towe i złotobrunatne plamki, rzadziej - jednobarwne. Trawa ta kwitnie w maju i w czerwcu.



Kanianka macierzankowa

Cuscuta epithymum(L.) Murr.



Jest rośliną jednoroczną, roz-mnażającą się z nasion i wegetatywnie. Na silnie rozgałęzionych łodyżkach znajdują się wielokwiatowe pęczki drobnych, 4-5-krotnych kwia-tów o zrośniętych płatka.ch korony i działkach kielicha. Dwukomorowe kuliste torebki nasienne zawierają w każdej komorze po 2 nasiona okrąg-ławe, szarobrunatne, drobne, o nie-równej powierzchni. Nasiona kanian-ki są bardzo lekkie (masa 1000 na-sion wynosi 0,3-0;S g) toteż mogą być przenoszone przez wiatr. Jedna rośli-na może wydać około 2500 nasion, a nawet więcej. Nie tracą one zdolności kiełkowania po przejściu przez prze-wód pokarmowy zwierzęcia i mogą być rozsiewane za pośrednictwem zwierząt żywionych paszą zachwa-szczoną kanianką. W glebie mogą. leżeć kilka lat, zachowując zdolność kiełkowania.

Młode siewki kanianki wytwarzają długie łodyżki, których wolne końce poruszają się, zataczając szerokie ko-ła, w poszukiwaniu rośliny - żywiciela. Skoro ją już znajdą owijają się wokół jej pędu i od strony żywiciela wytwa-rzają ssawki, którymi wnikają w głąb jego tkanki. Po usadowieniu się ka-nianki na roślinie - żywicielu korzonki siewek bardzo szybko obumierają.

Niektóre gatunki roślin wytwarzają pewne związki chemiczne, które dzia-łają przyciągająco na łodyżki ka-nianki.

W wydajnych, bujnych zespołach łą-kowych kanianka występuje raczej rzadko, gdyż częste koszenie runi utrudnia jej rozwój. Jeśli zaś wystę-puje w zbiorowiskach roślinnych, to lepiej rozwija się w latach suchych i ciepłych, a gorzej w dżdżystych i chłodnych. Na pastwiskach brak jej zupełnie, gdyż nie znosi ona przygry-zania i udeptywania.

Rośliny opanowane przez kaniankę nie nadają się na paszę dla zwierząt. Kanianka zawiera w świeżej masie glikozyd kuskutynę, która wywołuje zatrucie zwierząt. Toksyczne działa-nie kanianki jest szczególnie szkodli-we dla zwierząt w okresie, gdy roślina ta wytwarza nasiona. W razie licz-niejszego pojawienia się kanianki w runi łąkowej opanowany przez nią płat łąki należy przeorać głęboko, na 25-30 cm, uprawić ponownie i obsiać mieszanką roślin motylkowatych i traw.



Wilczomlecz sosnka

Euphorbia cyparissias L.



Wilczomlecz sosnka należy do roślin trwałych. Ma grube, zdrewniałe kłącze, z którego wyrastają grube rozło-gi podziemne. Łodyga wysokości do 40 cm, w górnej części rozgałęziona i zakończona szczytowym kwiatosta-nem. Kwiatostan - wieloramienna wierzchotka barwy żółtozłotej lub czerwonożółtej od barwy przykwiat-ków. Liście równowąskie, ułożone skrętolegle. Roślina ta pokrojem przypomina młode siewki sosny, stąd nazwa gatunkowa wilczomlecz sosn-ka. Kwitnie w kwietniu i w maju.

Występuje na suchszych łąkach, pa-stwiskach, przydrożach, nasypach kolejowych itp.

Zawiera sok mleczny, w którym znajduje się gorzka substancja trująca. Właściwości toksy-czne mają zarówno rośliny świeże, jak i suszone. Mleko od krów, owiec i kóz zatrutych jest czerwone i może wywołać zatrucie ludzi.



Jaskier bulwkowy

Ranunculus bulbosus L.



Roślina wieloletnia. Łodyga dołem cebulkowato zgrubiała. Łodyga i liście dołem odstająco, górą przylegająco owłosione.

Liście 3-dzielne, o łatkach 3-wrębnych, ząbkowanych. Liście odziomkowe i ich odcinki środkowe na ogonkach. Szypułki obłe. Kwiaty żółte, z przylegającym do korony kielichem. Owoce z krótkim, 0,5-1 mm dł., ostrym, słabo zgiętym dzióbkiem, jasnobrunatne lub brunatne; bez dzióbka ok. 2,9 mm dł. i 2,2 mm szer. Kwitnie od V do VII.

Jaskier bulwkowy występuje na suchych łąkach, wzgórzach, szczególnie gliniastych.

Zwalczanie: dbanie o czystość materiału siewnego i nawozów organicznych; uprawki ugorowe; uregulo-wanie stosunków wodnych w glebach zbyt wilgotnych.



Kocanka piaskowa

Helichrysum arenarium (L.) Moench





Roślina trwała o wysokości 15-20 cm. Posiada liście kutnerowate.

Kosz. po 3 – 20 w gęstych, płaskich kwiatostanach. Liście okwiatu luźno przylegające. Kwiat przedprątny, ponieważ wysypuje pyłek przed dojrzeniem znamion. Kwiat koloru cytrynowego. Korona koloru złocistożółtego.

Występuje na piaszczystych polach, skrajach lasów i dróg. Unika gleb z dużą zawartością wapnia.

Jest rośliną leczniczą.



Bodziszek drobny

Geranium pusillum L.



Roślina na polach uprawnych roczna, jara lub ozima. Łodyga gałęzista, zwykle rozesłana, krótko owłosiona, w górze pokryta włosami gruczolowymi, przeważnie czerwono nabiegła, 10-50 cm wys. Liście dolne okrągławonerkowate, dłoniasto-5-9-dzielne, o odcinkach klinowatych, na szczycie nierówno wcinano-karbowanych. Działki kielicha krótko owłosione, z dłuższymi odstającymi włosami na brzegach i z bardzo krótką ością na szczycie. Kwiaty o średnicy 2-4 mm. Płatki długości kielicha, niebieskofioletowe lub różowe, u nasady delikatnie orzęsione, na szczycie płytko wycięte. Owoc (rozłupnia) przylegle owłosiony, na dziobie z odstającymi gruczołowatymi włoskami. Rozłupki pękające. Nasiona gładkie, jajowate, ok. 1,5 mm dł., 1 mm szer. żółtawobrunatne. Kwitnie od V do IX.

Bodziszek drobny zwykle masowo występuje na wilgotnych glebach próchniczych zasobnych w wapno (czarno ziemie) i nieco rzadziej na glebach gliniastych i glebach lżejszych.

Zwalczanie: dbanie o czystość materiału siewnego; podorywka i mechaniczne niszczenie wschodów w okresie pożniwnym i chemiczne w zasiewach.



Rdest powojowaty

Polygonum convolvulus L.



Roślina roczna, jara. Łodyga kanciasta, wijąca się, do 1 m dł., dołem rozgałęziona, krótko owłosiona, szorstka. Liście na ogonkach, jajowatotrójkątne lub sercowatostrzałkowate. Kwiatostany w kątach liści. Listki okwiatu ogruczolone, zewnętrzne nieskorzydełkowate. Pręcików 8; znamion słupka 3. Szypułki krótsze od owoców. Owoce matowe. czarnobrunatne lub czarne, trójkanciaste, z krótkim dzióbkiem na szczycie, o ścianach nieco chropowatych, około 3,5 mm dł. i 2