Parlamentarny system rządów

Parlamentarny system rządów, czyli inaczej parlamentaryzm stanowi nieodzowny element władzy burżuazyjnej. Jest to system, w którym funkcje głowy państwa i szefa rządu są rozdzielone. Ukształtował się on w praktyce politycznej Wielkiej Brytanii, a następnie rozpowszechnił się na świecie. Występuje w takich krajach Europy jak Belgia, Holandia, Niemcy, Włochy, Austria, Hiszpania, Grecja i wielu innych. Z bardziej znanych państw o tym systemie na innych kontynentach możemy tu wymienić Japonię czy Indie w Azji, Kanadę, Australię czy Nową Zelandię. W swoim działaniu opiera się on na systemie dwu- lub wielopartyjnym.
W systemie obowiązuje trójpodział władzy, jednak organy władzy ustawodawczej i wykonawczej (w przeciwieństwie do systemu prezydenckiego) ściśle ze sobą współdziałają. Nadrzędne, lub co najmniej równorzędne stanowisko w stosunku do organów władzy wykonawczej stanowi parlament. Większość parlamentarna powołuje rząd, który jest od niej zależny i jest przed nią odpowiedzialny politycznie. Rząd ustępuje po otrzymaniu wotum nieufności w parlamencie. Funkcje w rządzie i parlamencie mogą być łączone: ministrami i premierami często zostają posłowie. Głowa państwa ma prawo do rozwiązania parlamentu.

Podstawową czynnością parlamentu jest funkcja ustawodawcza. Ponadto do jego zadań należy kontrola nad działalnością rządu, współdziałanie w wytyczaniu ogólnej linii polityki państwa, udział w powoływaniu innych organów państwowych.

Monarcha lub prezydent (czyli głowa państwa w systemie parlamentarnym) nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem ani nie może być przez niego odwołany. Jego pozycja jest często ograniczana jedynie do funkcji reprezentacyjnych, a każda jego decyzja musi dostać zgodę członka rządu. Głowa państwa jest przeważnie kontynuatorem linii, a korona jest dziedziczona. Przykłady z ostatnich lat to objęcie tronu przez króla Haralda V po śmierci Olafa V w Norwegii w 1992 r. i objęcie tronu przez cesarza Akihito w Japonii po śmierci ojca Hirohito. Prezydent nie jest tu wybierany w powszechnych i bezpośrednich wyborach, ale przez ciała określone w konstytucji. W Niemczech jest to Zgromadzenie Federalne, we Włoszech przez Zgromadzenie złożone z członków obydwu izb parlamentu.

System parlamentarny w Niemczech i Austrii określa się jako system kanclerski, jest to tradycja historyczna, ukształtowana jeszcze w XIX wieku.

W praktyce przewaga parlamentu nad rządem lub rządu nad parlamentem świadczy o istnieniu dwóch systemów rządów: parlamentarno-gabinetowego (większość krajów Europy Zachodniej) oraz gabinetowo-parlamentarnego (Wielka Brytania).

Rozkwit parlamentaryzmu przypadł na XIX wiek. W Anglii po 1832r, w Belgii po 1830r, a we Francji po 1871r. Okres imperializmu przyniósł znaczny wzrost uprawnień egzekutywy względem parlamentu. Ograniczone zostały jego kompetencje ustawodawcze oraz, w sposób istotny, prawa w zakresie uchwalania i kontroli wykonania budżetu.
Kryzys systemu parlamentarnego jest charakterystyczny dla wielu państw burżuazyjnych, np. Niemiec i Francji. Całkowita likwidacja charakteryzuje państwo faszystowskie, jak hitlerowski Niemcy. Z tego powodu upadek faszyzmu łączył się najczęściej z odrodzeniem parlamentaryzmu, jak miało to miejsce po II wojnie światowej we Francji i Włoszech.