Ustrój polityczny Wielkiej Brytanii

Współczesne systemy polityczne są klasyfikowane według wielu różnych kryteriów, z których najważniejsze to: charakter reżimu politycznego (państwa demokratycznie i niedemokratyczne), relacje między władzą ustawodawczą a wykonawczą (systemy parlamentarne, prezydenckie, parlamentarno-prezydenckie, parlamentarno-komitetowe), zależności między głową państwa a szefem rządu (systemy prezydialne i parlamentarne), charakter głowy państwa (monarchie i republiki).

Według charakteru instytucji głowy państwa wśród współczesnych państw wyróżnia się monarchie i republiki.

Monarchia to państwo, w którym władza należy do dziedzicznego z reguły monarchy. Pełni on swoje funkcje dożywotnio i ma zazwyczaj przyrodzone prawo do tronu. Nie podlega on prawu, jest wyniesiony ponad pozostałych członków społeczeństwa.

Jako jej odmiany, według kryterium zakresu władzy monarchy, wyróżnia się monarchię absolutną, monarchię konstytucyjną i monarchię parlamentarną.

Monarchia absolutna jest państwem, w którym monarchia sprawuje pełnię władzy - władzy w zakresie stanowienia prawa, władzy wykonawczej i sądownictwa. Monarcha jest tu ponad prawem i poza wszelką kontrolą.

Monarchia konstytucyjna to państwo, w którym władza monarchy jest ograniczona przez obowiązującą konstytucję.

Monarchia parlamentarna natomiast to państwo, w którym władza monarchy jest symboliczna, a władzę sprawuje wybrany w wyborach powszechnych parlament i odpowiedzialny przed nim politycznie rząd.

Republika jest państwem, w którym najwyższe władze państwowe są powoływane na określony czas w wyborach powszechnych lub w wieloosobowych kolegiach wywodzących się z wyborów powszechnych.

Wielka Brytania nie ma konstytucji pisanej, podstawy ustroju i funkcjonowania władz państwowych określają 3 rodzaje norm:
1) normy prawa pisanego przyjęte przez parlament (najstarszą z nich jest Wielka Karta Wolności z 1215);
2) prawo precedensowe (tzw. normy case law), są to orzeczenia sądowe, które regulują istotne problemy z zakresu prawa konstytucyjnego;
3) konstytucyjne zwyczaje i konwenanse. Funkcję głowy państwa pełni dziedziczny monarcha, będący też głową Kościoła anglikańskiego i Kościoła prezbiteriańskiego w Szkocji oraz niektórych państw wchodzących w skład Wspólnoty Narodów.

Król formalnie jest szefem władzy wykonawczej, do niego też należy zwoływanie i rozwiązywanie parlamentu, powoływanie i dymisjonowanie ministrów, zawieranie i ratyfikowanie umów międzynarodowych, prawo łaski, wypowiadanie wojny, jest także najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych. W praktyce jednak wszystkie te zadania wykonuje monarcha na wniosek rządu, który podejmuje decyzje, a głowa państwa musi je zatwierdzić.

Władza ustawodawcza należy do króla i 2-izbowego parlamentu, składającego się z Izby Gmin i Izby Lordów. Projekty ustaw mogą być wnoszone do każdej izby, w praktyce wszystkie najważniejsze inicjatywy rozpatrywane są najpierw w Izbie Gmin. Prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje wyłącznie członkom parlamentu.

Władzę wykonawczą sprawuje 100-osobowy rząd, w skład którego wchodzi premier, ministrowie i ministrowie niższej rangi. Premierem jest przywódca większości w parlamencie. Podstawową częścią władzy wykonawczej jest gabinet złożony z premiera i ministrów (łącznie ok. 20 osób) mianowanych przez króla na wniosek premiera. Gabinet podejmuje wszystkie najważniejsze decyzje w sprawach państwowych. Członkowie gabinetu ponoszą odpowiedzialność polityczną przed Izbą Gmin za naruszenie prawa w drodze procedury impeachment.

Premier może w dowolnym czasie zaproponować głowie państwa rozwiązanie Izby Gmin i w ten sposób doprowadzić do przeprowadzenia wyborów w sytuacji najbardziej korzystnej dla swojej partii. Wymiar sprawiedliwości należy do sądów, naczelnym organem sądownictwa jest Sąd Najwyższy. Instytucją rewizyjną jest Izba Lordów, która działa jako Najwyższy Sąd Apelacyjny, orzeka on ponadto o zasadności impeachmentu. W Wielkiej Brytanii ukształtował się system dwupartyjny (system partyjny). Główną rolę odgrywają Partia Konserwatywna i Partia Pracy. Reprezentację w parlamencie ma również Partia Liberalno-Demokratyczna.

Podział terytorialno-administracyjny Wielkiej Brytanii jest zróżnicowany. Anglia i Walia podzielone są na hrabstwa, Szkocja dzieli się na obwody, a Północna Irlandia na okręgi. W każdej z tych jednostek administracyjnych ludność wybiera radę na 4-letnią kadencję, nie ma organów wykonawczych.