Pozytywizm - opracowanie utworów pozytywizmu

1. „Lalka" Prusa wyrazem rozczarowania społeczeństwem polskim (idealiści polscy na tle społecznego rozkładu)
2. Na czym polega nowatorstwo kompozycji „Lalki"?
3. Czy „Nad Niemnem" jest powieścią tylko pozytywistyczną?
4. Wokulski - romantyk czy pozytywista?
5. Trzy pokolenia w „Lalce" Bolesława Prusa
6. Hasła i tendencje epoki w publicystyce i nowelistyce okresu pozytywizmu
7. Wyjaśnij przyczyny zróżnicowanych sądów krytyków i czytelników o powieściach historycznych Henryka Sienkiewicza
8. „Potop" jako powieść „ku pokrzepieniu serc"
9. Uzasadnij bujny rozwój publicystyki, form epickich w czasach pozytywizmu
10. Różnorodność tematów liryki A. Asnyka
11. Liryka patriotyczna i społeczna Marii Konopnickiej
12. Etos pracy w „Nad Niemnem"
13. Rozwój powieści pozytywistycznej (od tendencyjności do realizmu krytycznego)
14. Scharakteryzuj na dowolnie wybranym przykładzie felieton, recenzję i esej
15. Spory i dyskusje literackie doby pozytywizmu
16. Charakterystyka społeczeństwa po powstaniu styczniowym w literaturze pozytywistycznej
17. Kontynuacja epickich tradycji epopei w utworach pozytywizmu (Młodej Polski) - „Nad Niemnem", „Potop", Chłopi"
18. Pamiętnik Rzeckiego jako przykład postawy romantycznej
19. Tendencje romantyczne w „Nad Niemnem" i „Lalce"
20. Scharakteryzuj nowelę jako gatunek typowy dla literatury pozytywistycznej
21. Problematyka nowelistyki pozytywistycznej
22. Rzecki i Wokulski. Scharakteryzuj postacie. Jakie znaczenie dla idei utworu ma kreacja takiej pary bohaterów?
23. Sąd pozytywistów na temat roli i miejsca w społeczeństwie inteligentów
24. Wyjaśnij pojęcie „literatura realistyczna" odwołując się do wybranych przykładów
25. Trzy sonety: A. Mickiewicz „Stepy Akermańskie", A. Asnyk „Morskie Oko", J. Kasprowicz „Krzak dzikiej róży". Dokonaj porównania (styl, sposób obrazowania, poetyka)
26. Przedstaw znane typy powieści historycznej
27. „Ojciec Goriot" jako powieść realistyczna
28. Tematyka i bohaterowie polskiej noweli pozytywistycznej

1. „Lalka" Prusa wyrazem rozczarowania społeczeństwem polskim (idealiści polscy na tle społecznego rozkładu)

- jest to obraz trzech pokoleń Polaków, romantycznych idealistów, pozytywistycznych realistów i pokolenia przejściowego, do którego zalicza się Wokulski; rozkład społeczeństwa, jego wady pokazane zostały nam oczami idealisty, jakim jest Rzecki (także Wokulski i Ochocki), wychowany w ideologii romantycznej, kulcie Napoleona, jako szansy na wyzwolenie; (tak określił tematykę utworu sam Prus)
- widzimy jak ideały wyznawane przez Rzeckiego dezaktualizują się, stają się anachroniczne wobec nowej kapitalistycznej rzeczywistości; rozkład społeczeństwa ma polegać na tym „że ludzie dobrzy marnują się lub uciekają, że upadają polskie przedsiębiorstwa, że człowieka czynu gnębią powszechna nieufność i podejrzenia" jak określił to sam autor;
- właśnie tak pojęty rozkład społeczny uniemożliwia Rzeckiemu-idealiście (oraz Wokulskiemu) realizację jego wzniosłych i wielkich celów; nie bierze on pod uwagę tego, że dzisiejszy świat nie rozumie ich, a ich idee nie mają szansy realizacji (pozytywizm zakłada powolne przygotowywanie społeczeczeństwa do przyszłego, ale odległego w czasie powstania; natomiast romantyzm promuje model walki wszelkim kosztem i jak najszybciej);
- biografia Rzeckiego odpowiada konwencji romantycznej: wychowany w ideałach epoki, wyruszył w czasie Wiosny Ludów na Węgry, aby walczyć przeciwko Austrii, „za naszą i waszą wolność"; jest gorącym patriotą, gdyż nie mógł zbyt długo wytrzymać poza krajem i mimo groźby uwięzienia powrócił do Polski; ze zgrozą obserwuje, jak jego świat się zapada: postępuje degradacja społeczeństwa i ideałów, mimo sumiennej pracy zostaje wyrzucony ze sklepu po jego sprzedaży, ta ostatnia sprawa powoduje załamanie psychiczne, poczucie braku sensu życia i ostatecznie śmierć;
- zobaczmy co takiego niedobrego widzi nasz idealista w społeczeństwie Polskim:
- arystokracja zachowała wszystkie swoje stare i anachroniczne cechy: próżniactwo, pasożytnictwo, pogarda dla pracy i pracujących, fałsz, zakłamanie, obłuda, egoizm, przesądy klasowe, pycha ze swojego pochodzenia i poczucie wyższości, wystawne życie, obłuda miłosna wiążąca się z pieniędzmi, pogoń za rozrywką, rujnowanie się i całej Polski, to wszystko wiąże się z degeneracją moralną; dają także zły przykład innym warstwom społecznym, jest także martwota pod względem ekonomicznym i kulturalnym; w całej strukturze rodzinnej wyjątkami są: baronowa Zasławska która pozytywistycznie opiekuje się swoimi chłopami oraz Ochocki, który wyżej niż zabawę stawia naukę;
- podobnie zachowuje się szlachta która jednak bez chłopów, którzy zostali uwłaszczeni, nie potrafi gospodarować, ale nie przeszkadza jej to w kontynuowaniu hulaszczego życia; duża część przeprowadziła się do miast, ale nie przystosowana nie radzi sobie w nowych warunkach; dopiero kolejne pokolenie aklimatyzuje się (Stawska);
- jest także podzielone na trzy narodowości mieszczaństwo warszawskie; narodowość polska, w odróżnieniu od niemieckiej i żydowskiej - pracowitej, cierpliwej, nastawionej na zysk, jest pozbawiona inicjatywy i energii, wiary we własne siły, niechętna do pracy, niezapobiegliwa i nieoszczędna, skłócona, pozbawiona indywidualności, pozbawiona ambicji (Krzeszowska, intrygantka, złośliwa, skłócona z sąsiadami, nie ma innych, większych ambicji); jednostki niebanalne jak Wokulski nie znajdują u niego poparcia;
- jest też pokazany, choć tylko migawkowo, żyjący w straszliwej nędzy i zaniedbaniu lud miejski; mimo to jest to lud pracowity, uczciwy, skromny, wdzięczny;
- wszystko to, cały ten pesymistyczny obraz jest dodatkowo skontrastowany z idealizmem państw zachodnich (Francja, Paryż): ich organizacją i ciężką pracą;
- Prus pokazuje, że (podobnie jak dzisiaj) społeczeństwo polskie marnotrawi dorobek pokoleń; umiera przedwcześnie Rzeczki, znika Wokulski, wyjeżdża Ochocki; pozostają karierowicze, dorobkiewicze i ogólnie miernoty; Prus domaga się szacunku dla pracy i nauki;

2. Na czym polega nowatorstwo kompozycji „Lalki"?

- kompozycja „Lalki" jest mocno osadzona w rozwijającej się konwencji powieści realistycznej, mającej swoje źródła z oświeceniu; jednak Prus nie pozostaje całkiem wierny tym założeniom;
- realistyczne jest w tej powieści praktycznie wszystko: wydarzenia są jak najbardziej prawdopodobne, bohaterowie mają bardzo ludzkie charakterystyki i biografie prawdopodobne (dopasowane do ich epoki), język i styl wypowiedzi bohaterów jest zindywidualizowany; akcja odbywa się w realnym mieście - Warszawie, opisywane miejsca są jak najprawdziwsze (ukazane podczas pieszych wycieczek Wokulskiego);
- zwracając uwagę na narratora, widzimy już pierwszą nowość: jest ich dwóch; jeden to typowy realistyczny, obiektywny, epicki narrator wszechwiedzący; drugi pojawia się w pamiętnikach Rzeckiego-Subiekta; jest on narratorem subiektywnym, odzwierciedlającym myśli i poglądy autora zapisków; taki podwójny narrator daje szansę pokazania wydarzeń z wielu punktów widzenia, co może przyczynić się do uwiarygodnienia i lepszego wglądu w akcję przez czytelnika;
- mimo typowej dla realizmu chronologiczności wydarzeń, pojawiają się dość rozległe odwołania do historii, zwłaszcza w pamiętnikach Rzeckiego; w sumie jednak sposób uzyskiwania kolejnych informacji o bohaterach przypomina powieści poetyckie romantyzmu - pełny obraz wydarzeń mamy dopiero pod koniec powieści;
- również na konwencji powieści romantycznej oparta jest otwartość kompozycji utworu: nie jest on jednoznacznie zakończony daje czytelnikowi dość duże możliwości dopowiedzenia dalszego ciągu; duże znaczenia mają także liczne wątki wtrącone, które jednak nie mają większego znaczenia dla głównej akcji;

3. Czy „Nad Niemnem" jest powieścią tylko pozytywistyczną?

- poza niezbicie pozytywistyczną strukturą tej powieści Orzeszkowej, pojawia się tu wiele innych, głównie romantycznych cech;
- pozytywistyczne są tu oczywiście: typowa epicka i realistyczna narracja; obserwujący wszystkie wydarzenia nie jest dostrzegany przez otoczenie; jest wszech wiedzący i wszechobecny; dzięki narratorowi poznajemy wiele ważnych i ciekawych faktów i realiów życia ludzi opisywanego okresu; jak powiedziała sama Orzeszkowa, opisała ponad sto różnych osób;
- jednak narracja nie jest czysto epicka i obiektywna, pojawia się zróżnicowanie podejścia językowego w zależności od opisywanej rzeczy: opisy przyrody pojawiające w treści utworu opisane są językiem poetyckim, lirycznym; wszystkie fragmenty odnoszące się do chwalebnej przeszłości, język staje się wzniosły i patetyczny; czasem pojawia się ludowa poezja, jako dodatek do całości; różnie traktowane są przez autorkę różne postacie: Bohatyrowicze (nazwisko znaczące) są uważani za wzory godne naśladownictwa;
- ta poetyckość wypływa z tradycji romantycznych, ale jest jeszcze jedna rzecz: odwołanie do tajemniczości i symboliczności pewnych rzeczy: Niemen w utworze jest traktowany jako centrum akcji; jest to jakaś forma kultu: wszystko obraca się wokół niej; jest nawet cała mitologia z nią związana; innymi takimi miejscami są grób Jana i Cecylii oraz powstańców; z nich to Bohatyrowicze czerpią siłę do realizacji wszystkich ważnych zasad moralnych, które kierują ich życiem;
- są także wątki ludowe i fascynacja naturą, wiążące się bardzo ogólną wymową utworu;

4. Wokulski - romantyk czy pozytywista?

- Wokulski jest bohaterem reprezentującym pokolenie przejściowe, między romantykami a pozytywistami, z założenia więc wykazuje on cechy obydwu tych epok; widzimy to wyraźnie w jego zachowaniu i perypetiach (peregrynacjach uczuciowych);
- pierwszy etap jego życia, aż do spotkania Izabeli, wiąże się z ideałami pozytywistycznymi; mimo poglądów jego ojca, że nie są tak ważne wiedza i wartość człowieka, ile jego pochodzenie i majątek, najlepiej ziemski, postanawia uczyć się solidnie, docierając nawet do poziomu Szkoły Głównej; w dalszym rozwoju jednak przeszkadzają mu (chyba romantyczne) ideały walki narodowowyzwoleńczej, które powodują jego udział w powstaniu i zesłanie na Syberię, gdzie kontynuuje swoją naukę; potem, po powrocie zostaje subiektem w sklepie Mincla i ostatecznie przejmuje go po śmierci właściciela;
- tu pojawiają się pierwsze typowo romantyczne wątki: nieszczęśliwa miłość od pierwszego wejrzenia do Izabeli Łęckiej, od której dzieliły go nie tylko bariery finansowe, ale także należał on do innej warstwy społecznej; wszystkie następne działania, a trwają one przez większą część książki, podporządkowane są tej sprawie; najpierw postarał się (ciężką pracą) o majątek i zbliżenie do rodziny różnymi sposobami; w tym czasie dręczą go typowo romantyczne mieszane uczucia romantyczne: popada w przeciwne stany psychiczne, które mobilizują go jednak do pracy, ale nawet mogą spowodować ucieczkę: do Paryża; pocieszenia tam szuka w nauce i lekturze Mickiewicza; nie wiele to jednak pomaga i na pierwsze skinienie Izabeli wraca do kraju; kiedy ostatecznie Izabela zgadza się poślubić Wokulskiego, ten orientuje się, że jego nie miłość jest odwzajemniana i nawet jest przez ukochaną wyśmiewana; ona sama nie zamierza zmienić swoich przyzwyczajeń co do zabawy z innymi panami; wtedy następuje nagłe i definitywne rozstanie oraz próba samobójcza;
- z romantyzmu widzimy więc również bogactwo wewnętrznego życia bohatera; ostatecznie pozostaje on idealistą, który rozczarowany rzeczywistością opuszcza ją: dla domysłu czytelnika zostawiona jest decyzja czy samobójczo, czy też wyjeżdża gdzieś;
- pozytywistyczny jest jego kult dla nauki i wiedzy; uważa, że wyniki badań mają służyć jakimś realnym celom praktycznym (metal lżejszy od powietrza); kariera kupca i jego ostateczny majątek; jego ciągłe interesowanie się nauką (za młodu, na Syberii, potem Geist i prawdopodobna kontynuacja); mimo orientacji, że doraźna pomoc jednostkom nie może rozwiązać problemu społecznego, pomaga kilku osobom: Magdalenka-prostytutka, Wysocki, Węgiełek; pozytywistyczna jest także idea pracy dla dobra narodu przy wykorzystania własnej wiedzy i doświadczenia (Spółka do handlu ze wschodem);
- ostatecznie jednak na obu frontach ideowych przegrywa: miłość nie realizuje się, a wiele działań pozytywistycznych nie udaje się: spółka zostaje rozwiązana, sklep przechodzi w ręce żydów;

5. Trzy pokolenia w „Lalce" Bolesława Prusa

- Prus pokazuje nam trzy pokolenia w „Lalce": romantyków, pozytywistów i przedstawicieli epoki przejściowej, która ma najwięcej problemów w życiu w związku z tym;
- romantycy prezentujący odchodzące w przeszłość ideały walki z zaborcą i np. kult Napoleona, są z założenia skazani na śmierć i zapomnienie (tak jak Rzecki), jak to jest napisane w utworze; są wyśmiewani za swoje poglądy i archaiczny sposób ubierania;
- (patrz 4) najważniejszy w utworze jest przedstawiciel okresu przejściowego, w którego psychice dochodzą do głosu tak idee romantyczne, jak i pozytywistyczne, których przemieszanie doprowadza ostatecznie do katastrofy życiowej bohatera;
- mniejsze znaczenie mają przedstawiciele pozytywizmu: charakteryzują się oni kultem nauki i zapałem do pracy: arystokrata Ochocki, który swoją popularność poświęcił dla nauki (marzy o skonstruowaniu maszyny latającej, na co przeznacza pieniądze z testamentu Wokulskiego); tu także umieścimy studentów z kamienicy Łęckich; jest tu także socjalista Klejn, nieco tajemnicza osobistość, która uważa, że socjalizm jest przyszłością; Prus pokazuje jednak, że nie wszystkie założenia tego okresu mają sens, lub są realizowalne;

6. Hasła i tendencje epoki w publicystyce i nowelistyce okresu pozytywizmu

- W skrócie założenia filozoficzne epoki: Comte - filozofia ma sens praktyczny, opiera się na rzeczach poznawalnych rozumem; celem uzyskanie pewnej wiedzy; środkiem eksperyment i obserwacja; przedmiotem badań tylko fakty fizyczne, gdyż psychika zaprzecza pewności wiedzy; Mill - postulat utylitaryzmu wszelkiej literatury - ma przynosić pożytek społeczeństwu: nauczać, wykazywać, krzewić ideały moralne; tylko takie działanie uznaje za sensowne;
- W Polsce pojawiają się w związku z tym dodatkowe założenia programowe związane z ideologią pracy u podstaw (edukacja niższych warstw społecznych - największa część społeczeństwa, stanowiąca wielką potęgę, jeżeli wie o co walczy) i pracy organicznej (to samo, ale do ogółu społeczeństwa); są także promowane hasła emancypacji kobiet i asymilacji innych narodowości, zwłaszcza żydów
- to powoduje zwiększone zainteresowanie takimi formami jak nowela, powieść oraz publicystyka i jednoczesny odwrót od gatunków poetyckich i lirycznych;
- Publicystyka: następował intensywny rozwój prasy, rozpoczęty w oświeceniu; typowo pozytywistyczne czasopismo „Przegląd Tygodniowy" prezentowało najszerzej popularne hasła tego okresu; mistrzem polemiki był tu Aleksander Świętochowski; krytykuje on szlachecki tradycjonalizm i sposób życia, które przyczyniły się do upadku Polski, promował mieszczaństwo, jako sposób życia; dyskusja starzy-młodzi szybko wygasła w wyniku szybkiej degradacji wartości pozytywnych; poza tym ten znany publicysta interesuje się każdą nowo powstałą powieścią, lecz niektórych nie potrafi do końca zrozumieć („Lalka"); Podkreśla on również znaczenie asymilacji żydów i emancypacji kobiet jak i pracy jako takiej (nad sobą i innymi); Ciekawe są również Kroniki i felietony Prusa, które zajmują się wieloma aktualnymi problemami (np. problem zaśmiecenia Warszawy);
- Nowelistyka: Maria Konopnicka zajmuje się asymilacją żydów w „Mendlu Gdańskim" - pokazuje bezmyślność i okrucieństwo Polaków oraz po prostu tłumu wobec innych narodowości; ważną rolę odgrywają dzieci - ich edukacja, wykorzystanie możliwości i zdolności, jakie dała im natura - klęska Janko Muzykanta Sienkiewicza czy „Antek" Prusa; w „Miłosierdziu Gminy" Konopnickiej widzimy, że z pozytywistyczną pomocą nie można przesadzać, gdyż można doprowadzić to do absurdu; „Omyłka" Prusa to pokazanie, do czego może doprowadzić niezrozumienie i ogólna głupota społeczeństwa; Orzeszkowa zajmuje się problemami pracy u podstaw i problemami z tym związanymi (zagrożenie ze strony zaborców): „A...B...C..." oraz „Tadeusz" (nie pilnowane dziecko się utopiło);

7. Wyjaśnij przyczyny zróżnicowanych sądów krytyków i czytelników o powieściach historycznych Henryka Sienkiewicza

- Poza „Krzyżakami" o „Quo Vadis", największym dziełem historycznym pozytywizmu jest „Trylogia" Sienkiewicza stanowiła wielkie wyzwanie teoretyczno-kulturowo-artystyczne dla autora. Niezależnie jednak od sposobu podejścia do tematu oraz ostatecznego wykonania zawsze znajda się osoby, którym będzie się to podobało i takie, którym nie będzie to odpowiadać. Tak też było z tymi utworami.
- Napisane wg zasad epoki, zwłaszcza łatwej przyswajalności utworu dla szerokiego grona czytelników. Pojawia się tutaj przekazywanie pozytywnych postaw, moralności - ogólnie cele dydaktyczne. Obowiązują tutaj także zasady które potem stały się standardem hollywoodzkim (chociaż porównywanie tego nie jest zbytnio na miejscu); Poza epopejowym założeniem wydarzeń na ważnym tle dziejowym narodu (np. najazd szwedzki w „Potopie") mamy tu obowiązkowy wątek miłosny, absolutną konieczność zwycięstwa dobra nad złem, wątki sensacyjne, niesamowite sceny, nawet batalistyczne oraz cechy heroiczne u niektórych bohaterów; wszystko jeszcze ubarwione scenerią szlachecką tego okresu - wszystko po to, aby zaciekawić czytelnika;
- stąd muszą się tu pojawiać w utworze pewne uproszczenia (jaskrawość moralna - to jest dobre, a to złe, ten jest biały ten jest czarny, nie zwracanie uwagi na kryzys wewnętrzny Rzeczypospolitej itp.) które niektórym bardziej wysublimowanym czytelnikom mogą nie odpowiadać. Tak było w przypadku Stanisława Brzozowskiego, którym mówił o tej serii, jako o „symptomie naszego upadku umysłowego" co jest jednak pewną przesadą. Mocno krytykuje on fascynacje szlacheckością (która była przyczyną upadku RP) oraz właśnie prostotę utworu.
- poza tym jednak cała seria powieści historycznych Sienkiewicza została przyjęta przez krytykę i czytelników z entuzjazmem i zadowoleniem.
- Zawsze jednym będzie się podobać, innym nie. Bez sprzecznie jednak te dzieł Sienkiewicza są wielkim osiągnięciem Polskiej literatury pozytywistycznej.

8. „Potop" jako powieść „ku pokrzepieniu serc"

- Idea „Ku pokrzepieniu serc" jest myślą przewodnią i głównym celem powstania całej trylogii, co autor skrupulatnie podkreślił na końcu ostatniej części: „Pan Wołodyjowski";
- Całość powstawała w trudnym dla Polski okresie rozbiorów, co nie sprzyjało optymizmowi narodu jako takiego, zwłaszcza po klęsce dwóch kolejnych powstań. Głównym celem Sienkiewicza było właśnie poprawienie tego nastroju i pokazaniu, że to nie może być koniec.
- poprzez ramy historyczne trzech, dość krytycznych dla egzystencji Rzeczypospolitej wydarzeń, w naszym przypadku koncentrujemy się na najeździe szwedzkim XVII wieku, autor stara się osiągnąć kilka ważnych celów: dydaktyczny - o historii Polski; ukazanie dawnej wielkości i świetności kraju oraz jego znaczenia na arenie międzynarodowej; dzięki ukazaniu tego, że Polacy mogą się zjednoczyć i zwyciężyć nawet wtedy, gdy sytuacja wydaje się być beznadziejną - dodać otuchy na przyszłość i pokazać, że istnieje realna szansa na odrodzenie kraju; w ramach tej idei ukazać pozytywne wzorce osobowe godne do naśladowania nawet po tych kilku wiekach;
- Konkretnymi przejawami idei pokrzepienia serc są między innymi: koncepcja bohatera, który mimo popełnionych błędów ma szansę pełnej rehabilitacji i pełnej weryfikacji swojej przeszłości co daje nadzieję, we wszystkich znaczeniach tego słowa; walka ze Szwedami przypomina powstanie ogólnonarodowe (ważna są niższe stany wg autora); jest też to sprawiedliwy sąd nad społeczeństwem - mimo iż są zdrajcy to są jednak jednostki wybitnie patriotyczne; pokazana jest także zmiana nastawienia społecznego po powrocie króla - pokazana jest tu potrzeba posiadania przywódcy tak duchowego jak i ideowego; jest to również ważna postać, jako wzorzec wszelkich cnót, sprawiedliwości; wzorcami osobowymi mogą być także inne postacie: Wołodyjowski oraz starteg Czarniecki; pokazana jest też również jednocząca rola religii (obrona Jasnej Góry); optymistycznie działa także na czytelnika zakończenie: odkupienie win wskazuje, że wartość człowieka należy mierzyć również wg umiejętności to korygowania własnego postępowania;
- Podsumowując, powieść miała duże znaczenie nie tylko literacko, ale również dla narodu jako całości - podtrzymywała integralność narodową, poczucie własnej wartości i uczucie patriotyczne.

9. Uzasadnij bujny rozwój publicystyki, form epickich w czasach pozytywizmu

- Pozytywizm koncentrował się na przygotowywaniu narodu do wielkiego, ale odległego w czasie powstania; jego idami były praca organiczna, praca u podstaw koncentrujące się na podtrzymywaniu świadomości narodowej u wszystkich niższych i średnich warstwach społecznych. Jednak pozytywizm posiada jedną ważną cechę, która odróżnia go od innych epok: posiadał pełną świadomość własnego istnienia (co w szczątkowej formie widzieliśmy w przypadku dwóch poprzednich epok), która wiązała się ciągłą dyskusją nad kształtem idei epoki oraz sposobem ich realizacji.
- Stąd wynika bujny rozwój wszelkich form, które pozwalają zaprezentować własne idee oraz oceniać, krytykować idee innych ludzi. Idealną formą dyskusyjną jest wszelkiego rodzaju publicystyka. I tu można pokazać dwa podstawowe kierunki publicystyczne: prezentacja własnych idei i przemyśleń nad aktualnymi tematami społecznymi. Można by ją określić mianem publicystyki konstruktywnej. Do tego grona zaliczają się praktycznie wszyscy wielcy twórcy pozytywizmu: Eliza Orzeszkowa (problemy emancypacji kobiet, Żydach, patriotyzmie, literaturze pozytywistycznej), Sienkiewicz, Prus, Konopnicka. Drugim kierunkiem jest publicystyka destruktywna, jak ją nazwałem. Koncentrowała się ona na krytykowaniu innych twórców, często nawet przechodząc do osobistych antypatii. Takim krytykiem był Aleksander Świętochowski. Ciekawym, choć dość oczywistym zjawiskiem było koncentrowanie się publicystów o podobnych poglądach wokół konkretnych tytułów prasowych.
- Innym sposobem prezentacji własnych idei było wprowadzanie ich w życie w swoich dziełach literackich: np. w powieści tendencyjnej lub noweli. Tu wiele przykładów jest. (podać kilka: „A...B...C..." Orzeszkowej - problem edukacji i zakazów władz; „Tadeusz" - problem opieki nad dziećmi; „Katarynka" Prusa - opiekowanie się biednymi); powieści okresu bardzo ważne dla literatury polskiej (historyczne Sienkiewicza);
- popularność wynika z założeń epoki - edukacji społecznej i własnej samoświadomości;
10. Różnorodność tematów liryki A. Asnyka

- Adam Asnyk znajdował się w pozytywizmie w dość specyficznej sytuacji - była to epoka podporządkowująca wszelką literaturę konkretnym celom, takim jak edukacja społeczeństwa itp., a taki podejście do literatury raczej wykluczało poezję z kręgu lit. pozytywistycznej; jednak Asnyk wyrwał się z tego kręgu prozy; uważał się również za kontynuatora tradycji romantycznych, choć jego ideologia odbiega od założeń tej epoki, a mocno zbliża się do pozytywizmu, jednak nigdy nie zmienia się we wrogość przeciwko romantykom, przeciwnie: przychylał się do koncepcji pogodzenia tych dwóch odmiennych epok;
- Egzystowanie na skraju dwóch epok dawało Asnykowi wielką swobodę tworzenia, gdyż właściwie nie miał dużej konkurencji (poza Konopnicką); stąd też mamy tak wielką różnorodność tematyczną poezji Asnyka;
- zacznijmy od tego, co najbardziej przybliża Asnyka do pozytywizmu; wiersz „Do młodych" możemy przyrównać do „Ody do młodości" Mickiewicza - jest również swego rodzaju manifestem ideowym, choć założenia ideowe są co najmniej sprzeczne z tymi, które głosił wieszcz. Głosi wszystkie ważne idee epoki (np. te, które pochodzą od Comte'a): kult nauki, wiedzy i prawdy, wzywa do aktywnego udziału w tym nowym świecie; ważne jest jednak to, że nie całkowicie zrywać z przeszłością, chce, aby odnoszono się z szacunkiem do romantyzmu, gdyż jest to wielkie kulturowe dziedzictwo, którego nie wolno zaprzepaścić; ten wątek pogodzenia z romantyzmem pojawia się również w wielu innych wierszach („Daremne żale"), czasem przeradza się to nawet w wyrażanie niektórych idei romantycznych, takich jak kult jednostki wybitnej („Limba"); mimo swojego zainteresowania romantyzmem rozumie jednak konieczność zmian, ewolucji świata, co uzasadnia nadejście nowej epoki i odejście starej z mrok przeszłości (Sonet I z cyklu „Nad głębiami");
- poza wątkami egzystencjalnymi, Asnyk porusza także tematykę bardziej przyziemną: pisze wiele pięknych erotyków, w których do miłości podchodzi z wielu różnych stron: raz zauważa, że miłość romantyczna, która idealizuje kochanka jest bez sensu i że nie wierzy w miłość, gdy zorientował się, że zwykle jest to po prostu zwykła salonowa gra („Karmelkowy wiersz"); z drugiej strony jednak ze zdumieniem zauważa, że znowu zakochał się, i że znowu wierzy w miłość - ma ona dla niego wielkie znaczenia („Ja ciebie kocham"); Innym znowu razem pokazuje swój smutek i rozpacz z powodu rozstania z ukochaną („Ach, jak mi smutno"); Jest również ciekawy i dość popularny wiersz „Między nami nic nie było", który jest antytezą: mimo iż na początku nadmienia pod. lir., że nie miedzy nim i opisywaną kobieta nic nie było, to jednak podawane dalej przykłady absolutnie temu zaprzeczają;
- Mamy tu więc deklarację ideową epoki pozytywizmu, próbę pogodzenia romantyzmu z pozytywizmem, ogólne przemyślenia filozoficzne w cyklu „Nad głębiami" oraz ciekawą lirykę miłosną;

11. Liryka patriotyczna i społeczna Marii Konopnickiej

- Jest drugim, po Asnyku, autorem, który w czasach niepoetyckich tworzył poezję, w której podejmowane są tematy, które nawiązując czasem do romantyzmu odchodzą nieco od założeń pozytywistycznych, chociaż często z nich korzystają (zamącone, no nie?);
- podejmuje, podobnie jak Asnyk, bardzo wiele problemów, od ludowości, miłości aż po problemy społeczne i patriotyzm; na tych ostatnich dwóch mam się skoncentrować;
- problemy społeczne podejmowane są m.in. w wierszu „Wolny najmita"; autorka pokazuje skutki wprowadzenia carskiej ustawy uwłaszczeniowej, która mimo, że dała chłopom ziemię na własność, ale podział ziemi był przeprowadzony tak, aby chłopi otrzymali najgorszą ziemię; dodatkowo pokazywanemu chłopu pogodna zniszczyła większość minimalnych plonów; teraz stał się wolnym najmitą - najmuje się do jakiekolwiek pracy, aby wyżyć; pokazane jest, że wolność stała się utrapieniem w realizacji carskiej ustawy;
- w nurcie patriotycznym mamy dwa ważne wiersze: „Contra spem spero" - wierzę wbrew nadziei; jest wiersz wyrażający ciągłą i nieprzerwaną wiarę w to, że Polska odrodzi się wcześniej, czy później, ale na pewno; wszystko to mimo beznadziei po obu powstaniach, mimo ich klęsk; jest to przy okazji nawiązanie do romantycznej poezji, która miała krzepić serce narodu (tylko nie wiem, w jakich to było utworach?); „A jak poszedł król na wojnę" jest buntem przeciwko nierównemu traktowaniu życia chłopa i ludzi z wyższych stref; o ile życie króla jest wiele warte i przeżywa on wiele wojen, o tyle na tych wojnach najczęściej giną prości ludzie, chłopi; Najważniejszym jednak wierszem jest „Rota"; jest to wiersz, który potem był jednym z kandydatów na hymn narodowy; koncentruje się on na patriotyzmie narodowym, żąda od Polaków pełnego oddania ojczyźnie i zachowania jej kultury i co najważniejsze - języka; pojawia się tu także duma pochodzenia z rodu piastowskiego; ważna jest także wiara w możliwość odzyskania niepodległości; naród będzie czekał aż do momentu, aż przyjdzie odpowiedni czas na kolejne powstanie i ostateczne zwycięstwo;
- Konopnicka pisała wiersze o różnorodnej tematyce, ale właśnie wiersze patriotyczne i te, dotyczące problemów społecznych są dla nas najważniejsze; zwłaszcza „Rota" zachowała swoją aktualność - patriotyzm jest bardzo ważną cechą społeczną, nawet, jeżeli cała Europa ma się zjednoczyć u progu nowego tysiąclecia;

13. Rozwój powieści pozytywistycznej (od tendencyjności do realizmu krytycznego)

- w każdej epoce, niezależnie od wszystkiego następowały pewne ważne zmiany we wszystkich aspektach: tak filozofii jak i ideologii i literaturze, co wynikało z naturalnych cech jakimi były zmiany czasów i nadejście nowego pokolenia; podobnie było w pozytywizmie;
- powieść pozytywistyczna jest ugruntowaniem gatunku powieści realistycznej, ale pojawiają się pewne drobne jej przemiany: o ile wcześniej dominowała powieść behawiorystyczna (opis zdarzeń bez wnikania w psychikę bohatera) o tyle teraz pojawia się powieść psychologiczna, która koncentruje się na przeżyciach wewnętrznych bohatera/ów („Lord Jim" Conrada, „Ojciec Goriot" Balzaca);
- po kolei: powieść tendencyjna, podporządkowana przekazowi pewnej wiedzy lub postaw; rozdzielenie wzorców pozytywnych i negatywnych nie może nastręczać żadnych problemów, gdyż przeznaczona jest dla szerokiego ogółu społeczeństwa; akcja jest podporządkowana dydaktyzmowi i zwykle ograniczona do minimum, podobnie jak wykorzystane środki artystyczne; z tych powodów nie uważane są one za wielkie dzieła literackie; z ważniejszych tytułów wymienić można takie powieści Orzeszkowej jak „Marta" i „Meir Ezofowicz"
- Szybko jednak okazało się, że mała wartość artystyczna też ma swoje wady i na bazie tendencji wytworzył się nowy gatunek powieści realistycznej, który umieszczał bohatera w całej rozległej sieci wydarzeń i rzeczywistości, która miała motywować zachowanie bohatera i dawała lepszą możliwość zrozumienia całości obrazu; łatwiej było to uatrakcyjnić artystycznie; można było również poruszyć bardzo wiele problemów naraz („Lalka" Prusa idealnym przykładem); Wszystko to wiązało się równocześnie z powolnym upadkiem ideałów epoki, w czym orientowali się ci autorzy;
- osobnym działem literatury była oczywiście powieść historyczna (patrz punkt 7); poza chęcią promowania pewnych ponadczasowych postaw, autorzy starali się wiernie, wg własnej wiedzy zaprezentować ich wizję danej epoki;
- jest wielka różnorodność i wyraźnie widoczna ewolucja gatunku - wielotorowy rozwój;

14. Scharakteryzuj na dowolnie wybranym przykładzie felieton, recenzję i esej

- w pozytywizmie silny rozwój tych (wszystkich) kierunków publicystycznych - dydaktyka
- felieton: krótki artykuł w gazecie o luźnej kompozycji, swobodny tematycznie, nastawiony na bezpośredni kontakt z czytelnikiem i przekazywaniem mu pewnych treści i przemyśleń nad aktualnymi lub ponadczasowymi sprawami, wprost lub w sposób zawoalowany (z powodu cenzury); klasyczne są „Kroniki" Prusa, które pisane blisko przez lat 40 bawiły (opierały się na humorze i satyrze) czytelników najróżniejszymi tematami;
- recenzja jest informacją o utworze artystycznym: książki, stuki czy filmu; zwykle drukowane w prasie, ostatnio (50-60 lat) również w innych mediach; może być tylko suchą informacją, może być również omówieniem dzieła z wszechstronną krytyką; może być rzeczowym opisem wszystkich dobrych i złych stron dzieła, popartym wiedzą autora recenzji, a może być zwykłym wygwizdaniem dzieła, wynikającym z osobistych urazów lub niezrozumienia dzieła (Świętochowski ocenia „Potop");
- esej: bardziej złożona konstrukcja literacka; jest przemyślenie autora nad jakimś problemem, jednak ze zwróceniem szczególnej uwagi na formę literacką; autor może praktycznie zamieścić tutaj wszystko, co mu się spodoba - ciąg myślowy może daleko odbiegać od stereotypu, może nawet mieć na celu zaskoczenie czytelnika;

15. Spory i dyskusje literackie doby pozytywizmu

- pozytywizm, jest drugą epoką, w której mocno rozwinął się nurt publicystyczny; publicystyka jako taka automatycznie kojarzy się również z dyskusją czy polemiką prowadzoną na łamach prasy; właśnie nurt polemiczny jako ten, który przyczyniał się do rozwoju epoki stał się bardzo popularny; jest wiele przykładów dyskusji w epoce;
- (patrz punkt 7) przykładem może być dyskusja wokół powieści historycznych Sienkiewicza, zwłaszcza „Potopu" z jego trylogii, którą uznawano za upadek literatury polskiej;

16. Charakterystyka społeczeństwa po powstaniu styczniowym w literaturze pozytywistycznej

- klęska powstania styczniowego oznaczała drugie już przekreślenie szansy na wyzwolenie drogą zbrojnej walki; w tej sytuacji narodziły się hasła pracy organicznej mającej doprowadzić do pogłębienia samoświadomości narodowej i rozkwitu gospodarczego; jednak twórcy idei pozytywistycznych nie brali pod uwagę rzeczywistości, która nie była aż tak sielankowa - nurt tendencyjny przeobraził się więc w realizm krytyczny, który bardziej zgodnie z rzeczywistością prezentował świat;
- „Lalka" Prusa jest jednym z niewielu utworów epoki, który tak wszechstronnie analizuje społeczeństwo popowstaniowe; przedstawiony tu obraz jest jednak niezwykle krytyczny: większość arystokracji jest pozbawiona uczuć patriotycznych, niezdolna do działania, zdegenerowana, pełna poczucia wyższości wobec innych i własnej wartości; wyjątkami są baronowa Zasławska i Ochocki (naukowiec) którzy mają zdrowy pogląd na świat i orientują się co jest dobre, a co złe; podobnie jest w przypadku mieszczaństwa, które jest pasywne, biedne i chce mu się zmieniać własnej sytuacji; wyjątkiem jest tu główny bohater (Wokulski), który dzięki własnej obrotności i motywacji (uczucie do Izabeli) zdołał szybko się dorobić; w pewnym stopniu wszystko można by uzasadnić represjami carskimi - każdy musi pilnować własnego interesu, aby nie popaść w konflikt z caratem; jest również pokazany problem asymilacji narodowości żydowskiej, która jednak jest mocno skontrastowana z Polakami - są obrotni, starają się o własny majątek i są poza wszystkim hermetyczni i źle przyjmowani przez narodowość polską;
- „A...B...C..." i „Tadeusz" Orzeszkowej - podejmują dwa ważne problemy - edukację dzieci i młodzieży oraz opiekę nad nimi w czasie pracy rodziców; drugą sprawą są prześladowania carskie wobec ludzi próbujących uczyć wbrew zakazom prawnym; pokazuje to niemożliwość realizacji założeń pozytywistycznych;
- „Janko Muzykant" Sienkiewicza i „Antek" Prusa pokazują niemożliwość realizacji marzeń utalentowanych jednostek, jeżeli pochodzą one z niższych warstw - są skazane na niedouczenie i ciężką pracę aby przeżyć; ich talent może stać się ich zgubą; przy okazji jest pokazany stosunek wyższych warstw do niższych oraz ciemnota tych ostatnich;
- Tak więc obraz społeczeństwa w literaturze pozytywistycznej mamy dość pełny i jasny, chociaż rzadko obiektywny; dominuje krytyczny stosunek do realizacji idei pozytywistycznych i społeczeństwa tego okresu;

17. Kontynuacja epickich tradycji epopei w utworach pozytywizmu (Młodej Polski) - „Nad Niemnem", „Potop", Chłopi"

- mimo iż „Pan Tadeusz" Mickiewicza jest uznawany za ostatnią wielką epopeję literatury polskiej czy wręcz światowej, to jednak w następnych epokach pojawiają się pozycje literackie, które kandydują do tego miana; nie mają one jednak zbyt dużego związku z epopeją w klasycznym tego słowa znaczeniu;
- przyglądając się powieści „Potop" Sienkiewicza zauważamy wiele cech epopei: akcja rozgrywa się w czasach mających duże znaczenie dla Polski; bohaterowie dokonują wielkich czynów itp. itd.; mamy jednak kilka ważnych nowości: utwór jest skonstruowany wg zasad powieści realistycznej i jest raczej pozbawiony typowych dla klasycznej epopei środków artystycznych; drugą sprawą są bohaterowie: główny bohater „Potopu" nie jest ideałem przez całą długość utworu: zmienia się od postaci bardzo negatywnej aż do pozytywnej; poza tym mamy tu też koncentrację na przeszłości historycznej - rolę dydaktyczną nie tylko jeżeli chodzi o sylwetki moralne;
- kolejną wielką epopeją są „Chłopi" Reymonta - jest to już kolejna epoka; jest to dokładny i drobiazgowy opis życia wsi i stosunków panujących; jest to epopeja polskiej wsi końca dziewiętnastego wieku; widzimy tu wszystko, co wiąże się z życiem wsi: nadrzędność pór roku nad wszystkimi wydarzeniami, problemy związane z ustawami carskimi (uwłaszczenie, serwituty);

18. Pamiętnik Rzeckiego jako przykład postawy romantycznej

- poza tym, że pamiętnik nie może być postawą, to widzimy w nim obraz jego autora - człowieka będącego na wskroś romantykiem;
- wychowywał się już w czasie zaborów, gdy dojrzewały idee romantyczne; wszyscy oczekiwali nadejścia Napoleona na odsiecz Polsce; jego nadzieję na odsiecz któregoś z Bonapartych nie zaburzają klęski dwóch kolejnych powstań; namawia nawet swojego przyjaciela - Stanisława Wokulskiego do udziału w powstaniu styczniowym;
- wcześniej ma miejsce wiosna ludów, w której objawia się kolejny romantycznych aspekt ideologii Rzeckiego - walka o naszą i waszą wolność - poświęcanie się za wolność innych uciskanych narodów;
- widzimy, że jest naiwny politycznie - stosuje romantyczne metody oceniania wszystkich i wszystkiego (uważa, że Wokulski robi to wszystko dla dobra kraju chociaż ten jest tylko zakochany);
- ostatecznie okazuje się, że ze swoimi ideami staje się anachroniczny i jest uznawany za relikt przeszłości; nie jest rozumiany i sam nie rozumie otoczenia - nowej ideologii; jest uznawany za dziwaka dzięki swojemu ubiorowi i zachowaniu - czuje się więc (romantycznie) samotny i wyobcowany; jego świat ogranicza się do subiektowania w sklepie Wokulskiego, jego psa i małego pokoiku w którym mieszka; gdy ten malutki świat zaczyna się zapadać w sobie (wyrzucony z pracy po sprzedaży sklepu) - on umiera wraz z nim;

19. Tendencje romantyczne w „Nad Niemnem" i „Lalce"

- w „Lalce" Prusa, poza romantycznością Rzeckiego (punkt 18) jest również postawa Wokulskiego: jego romantyczna (nieszczęśliwa, bez możliwości realizacji, z próbami samobójczymi itp.); drugim aspektem jego romantyczności jest jego odrzucenie przez społeczeństwo po powrocie z zesłania po, również romantycznym, powstaniu styczniowym; poza tym jest wielką indywidualnością w swojej dziedzinie (handel); poświęca się również dla własnych ideałów; w ramach romantycznej walki zbrojnej o „naszą i waszą wolność" mamy jeszcze przyjaciela Rzeckiego, który brał udział w Wiośnie ludów - Augusta Katza; Ogólnie Prus pokazuje, że pokolenie romantyków jest na wymarciu i praktycznie jest na to wymarcie skazane;
- „Nad Niemnem"?

20. Scharakteryzuj nowelę jako gatunek typowy dla literatury pozytywistycznej

(definicja, przykłady niżej)
- Największy rozwój noweli przypada właśnie na okres pozytywizmu - wynika to z charakterystyki tego gatunku, który idealnie nadawał się do realizacji założeń epoki;
- po pierwsze jest to krótki utwór pisany prozą (kilka do kilkudziesięciu stron max) - mała objętość sprzyja komunikatywności i koncentracji na jednym temacie oraz nie przeraża niektórych słabiej oczytanych ludzi swoją objętością; pisanie prozą pozbawioną zaawansowanych chwytów artystycznych upraszcza przekaz i jest jasny dla wszystkich; te cechy idealnie nadają się więc do przekazu dydaktycznego, który był podstawowym założeniem tej epoki;
- po drugie mamy tu jasno zarysowaną akcję, zwykle jednowątkową; akcja rozgrywa się w krótkim okresie, choć pojawić się mogą wstępy wprowadzające w historię podanych wydarzeń; akcja rozwija się jasno w kierunku punktu kulminacyjnego nie rozpraszając uwago czytelnika zbędnymi opisami i komentarzami autora; przekaz jest więc oczywisty i obiektywny;
- dzięki temu autorzy mogą poruszać wiele aktualnych problemów społecznych pokazując je na tle codziennego życia ludzi epoki;
- warto wspomnieć o czymś, co zwane jest teorią sokoła - potrzebą istnienia pewnego stałego motywu, który ciągnie się przez cały utwór (np. „Dym" Konopnickiej);

21. Problematyka nowelistyki pozytywistycznej

(tylko przykłady, definicja wyżej)
- problematyka jest więc bardzo szeroka i obejmuje ogół zagadnień związanych z pozytywizmem; wymienię i podam przykładny najważniejszych i najpopularniejszych z nich:
- Wieś: problem ciemnoty i zacofania, brak możliwości realizowania talentów ludzi z niższych sfer, problemy z edukacją; tu mamy takie nowelki jak „Janko Muzykant" (Sienkiewicz) gdzie pokazany mały chłopiec, który za próbę realizacji wielkiej chęci grania na prawdziwych skrzypcach zostaje za to zachłostany na śmierć oraz „Antek" (Prus), gdzie inny chłopak, który jest na tyle zdolny, że wszystko mu przychodzi z łatwością i posiada smykałkę do rzeźbienia musie udać się na poszukiwanie lepszego miejsca, gdyż jego ciemna wieś jest przeciwko niemu (nie chce marnować się na kowala ani na zwykłego chłopa - rola go nie interesuje); „Tadeusz" (Orzeszkowa) - problem opieki nad dziećmi podczas pracy rodziców;
- poruszane są również problemy patriotyzmu: „Latarnik" (Sienkiewicz); tu mamy postać tułacza, który znalazłszy wreszcie jakie miejsce spoczynku jako latarnik morski, zaczytuje się w „Panu Tadeuszu" i powoduje tym rozbicie się statków; to oczywiście dyskwalifikuje go jako latarnika i jego tułaczka rozpoczyna się na nowo; poza pokazanie siły i wartości uczuć patriotycznych, jest to także wskazanie na to, że romantyzm jest bardzo ważny, właśnie z powodu wielkiej wagi przykładanej do patriotyzmu;
- kwestia asymilacji innych narodowości, a zwłaszcza żydów - „Mendel Gdański" (Konopnicka); jest to historia pewnego starego żyda, który urodził się i żył w Gdańsku oraz zajść antyżydowskich, z powodu których przestaje się on czuć pełnowartościowym człowiekiem i przy okazji traci też swoje uczucie do miasta, które niegdyś kochał jak własne;
- problem szkolnictwa wobec zakazów carskich - „A...B...C..." (Orzeszkowa) (wiem o co biega tu);
- problem nierówności społecznej i stosunku do niższych warstw - „Katarynka" (Prus) oraz wspomniany „Janko Muzykant"

22. Rzecki i Wokulski. Scharakteryzuj postacie. Jakie znaczenie dla idei utworu ma kreacja takiej pary bohaterów?

- początkowo utwór miał mieć tytuł „Trzy Pokolenia", ale ponieważ autorzy nie lubią podawać tematyki utworu wprost, więc przy pierwszej okazji zmienił tytuł; ten oryginalny tytuł miał odnosić się do pokazania trzech kolejnych pokoleń społeczeństwa polskiego: romantyków, pozytywistów i pokolenia przejściowego;
- Rzecki (patrz punkt 18) jest przedstawicielem najstarszego pokolenia - romantyków; przez całe życie czekał na jakiegoś Napoleona, który znowu starałby się uwolnić Polskę i mimo kolejnych klęsk (powstania, wiosna ludów) nie zmienił swojego poglądu na świat (dodatkowo pogląd o zbrojnej walce o niepodległość, staroświeckie poglądy na świat i innych ludzi - Wokulski); całe życie spędził jako pracownik, a potem subiekt w sklepie Mincla (Niemca); jego zachowanie i ubiór powoduje, że jest uważany za dziwaka i z tego powodu jest romantycznie osamotniony i wyobcowany; z przerażeniem obserwuje upadek wpajanych mu zasad moralnych i patriotycznych; całe jego życie ukazuje upadek wartości romantycznych; klęską kończy się ostatecznie życie Rzeckiego - traci pracę w sklepie, wobec braku sensu życia szybko umiera, poza tym nie pojawia się żaden Napoleon; Los obchodzi się z nim okrutnie;
- Wokulski jest przedstawicielem pokolenia przejściowego: mieszają się w nim uczucia romantyczne i idee pozytywistyczne; z romantyzmu mamy w nim: tragiczną (np. w skutkach) miłość do Izabeli Łęckiej; wiara w ideały zbrojnej walki o wolność (udział w powstaniu styczniowym); targają nim ciągle sprzeczne uczucia - to czyje nadzieję, że wreszcie się ożeni, to ucieka do Paryża; przyczyn swych miłosnych akcji szuka w tekstach Mickiewicza; z miłości jest w stanie popełnić samobójstwo; romantyczne jest również niejasne zakończenie zmagań z życiem Wokulskiego; idealizuje swoją kochankę; no i jego złożona psychika i życie wewnętrzne; wiele jednak widzimy cech pozytywistycznych: kult dla wiedzy i nauki - studiował, interesuje się odkryciami Ochckiego i Geista; widzimy też przejawy organicyzmu i filantropii (Wysocki, Wegiełek, Magdalenka); jest również aktywny gospodarczo - wspaniałe osiągnięcia spółki do handlu ze wschodem i jego sklepu; ostatecznie jednak Wokulski przegrywa swoje życie jako romantyk (tragiczna miłość) i jako pozytywista (spółka i sklep przechodzą w ręce żydów);

24. Wyjaśnij pojęcie „literatura realistyczna" odwołując się do wybranych przykładów

- jest to nurt literatury pozytywistycznej, który rozwinął się w ramach powieści tendencyjnej i okresie następnym po niej; przekształcił się później w nurt literatury realizmu krytycznego; dotyczy on całej literatury prozatorskiej;
- opiera się ona na definicji nowożytnej powieści; polega ona na opisaniu prawdopodobnych, choć fikcyjnych wydarzeń w rzeczywistej, lub również prawdopodobnej scenerii; akcja musi być więc logicznie związana - związki skutkowo-przyczynowe muszą być dla czytelnika jasne i oczywiste; decyzje bohaterów muszą być więc prawdopodobne lub uzasadniane z punktu widzenia tej postaci; akcja może być wielowątkowa, ale wszystkie wątki powinny być ze sobą jakoś związane; ważną postacią w utworze jest narrator; jest postać która relacjonuje nam wydarzenia i podaje opisy scenerii; najczęściej w utworze mamy jednego, trzecioosobowego, bezstronnego, obiektywnego, wszech (lub prawie) wiedzącego; zwykle kompozycja utworu jest jasna i domknięta; jedna ważna uwaga - od wszystkich zasad zdarzają się wyjątki, które mogą świadczyć i wysokim poziomi autora;
- przyjrzyjmy się jednemu z ważniejszych utworów pozytywistycznego realizmu: „Lalce" Bolesława Prusa; (podać co odbiega, a co jest podobne);
- nowele pozytywistyczne też zaliczamy do nurtu realistycznego; tu przyjrzymy się „Antkowi" Prusa
- mimo iż istnieje jasna definicja tego co nazywa się literaturą realistyczną, to jednak każdy twórca większego formatu dodaje swoje trzy grosze to standardu (od zawsze)

26. Przedstaw znane typy powieści historycznej

- w pozytywizmie następuje rozkwit wszelakiej literatury nadającej się do przekazywania pewnych wartości edukacyjnych; jednym z ważnych gatunków jest przeżywająca swój rozkwit powieść historyczna; ciężko wykazać istnienie jasnych i oczywistych podziałów w dziedzinie tego gatunku literackiego (zwłaszcza, że jest tylko dwóch głównych twórców tego gatunku - Sienkiewicz i Prus), jednak można zauważyć ewolucję pewną, jak następowała: najpierw powstała Trylogia zajmująca się po prostu przekazywaniem historii Polski i propagowaniem pewnych postaw, kilka lat później powstaje „Faraon", który ze względu na odległość czasową został wykorzystany jako materiał do przemyśleń nad istotą i uniwersalnymi zasadami funkcjonowania państwa, społeczeństwa i jednostek ludzkich;
- Trylogia koncentruje się na przekazie dziejów historycznych Polski, realiów życia tamtejszych ludzi, ich wadach i dobrych stronach; nad tym aspektem dzieła Sienkiewicz spędził bardzo dużo czasu nad wieloma różnymi źródłami, aby obraz ten był jak najbardziej zgodny z rzeczywistością; artystycznym zabiegiem (tylko) jest tu jednak stylizacja językowa; drugim w kolejności zabiegiem jest prezentacja pozytywnych postaw, które nie straciły wiele na wartości w czasie tych kilku wieków; no trzecią, równie ważną sprawą jest ogólny cel tego utworu - pisany jest (jak sam autor stwierdza na końcu serii) „ku pokrzepieniu serc";
- analogicznym strukturalnie jest „Quo Vadis"
- Wspomniany „Faraon" Prusa jest już bardziej zaawansowany ideologicznie: autor zajmuje się tu nie tylko próba odtworzenia realiów Starożytnego Egiptu, ale stara się przeanalizować i przekazać własne spostrzeżenia na kilka tematów czytelnikowi - problem władzy i walki o nią (faraon i kapłani), problem rządzenia i sposobów utrzymania w ryzach sporej w sumie społeczności; znaczenie nauki, religii, pieniądza, stosunki miedzy jednostką i jej interesami a społecznością i jej interesami;

27. „Ojciec Goriot" jako powieść realistyczna

- Balzak jest uznawany za twórcę powieści realistycznej

28. Tematyka i bohaterowie polskiej noweli pozytywistycznej

(patrz punkty 20,21)