Kryzy i odbudowa pąństwa piastowskiego w pierwszej połowie XI w.

Słabości wewnętrzne. Państwo pierwszych Piastów, jak wszystkie monarchie wczesnofeudalne, było bardzo słabo powiązane wewnętrznie. Zdobycze terytorialne przynosiły korzyści i zaszczyty księciu, jego dworowi i drużynie, ale dla reszty społeczeństwa były tylko ciężarem i nie wprowadzały w jego życiu zauważalnych zmian pozytywnych. Nie znikły przecież przeszkody naturalne, puszcze czy bagna, oddzielające siedziby plemion polskich ani poczucia obecności wobec mieszkańców innych ziem. Poczucie bezpieczeństwa, które mogło dawać silne państwo przekreślał fakt bezustannych wojen, toczonych ze zmiennym przecież szczęściem. Panująca powszechnie gospodarka naturalna oznaczała brak handlu między poszczególnymi regionami i nie prowadziła do powstania więzi między nimi.

Konflikty z sąsiadami. Wojny Bolesława Chrobrego doprowadziły w prawdzie do powiększenia państwa polskiego, ale jednocześnie niosły za sobą zagrożenia ze strony sąsiadów, którzy nie rezygnowali z utraconych na rzecz Polski ziem. Chociaż Mieszko II w pierwszych latach panowania kontynuował politykę ojca, urządzając systematyczne najazdy na Saksonię, nie wytrzymał jednak w 1031 r. jednoczesnego najazdu cesarza Konrada II oraz księcia kijowskiego Jarosława Mądrego. Od Polski odpadły zdobycze Chrobrego: Milsko i Łużyce przypadły Niemcom, a Grody Czerwieńskie Rusi. W rękach Czeskich pozostały Morawy, w Węgierskich Słowacja utracona prawdopodobnie jeszcze przez Chrobrego.

Mieszko i Bezprym. Jednocześnie doszło w kraju do konfliktu między przedstawicielami dynastii. W rezultacie Mieszko uciekł z kraju, a władzę przejściowo przejął jego brat Bezprym, który zdecydował się na odesłanie cesarzowi insygniów koronacyjnych, rezygnując tym samym z samodzielności polityczne. Mieszkowi udało się wprawdzie wrócić do kraju, ale korony już nie odzyskał i musiał nawet zgodzić się na częściowy podział kraju.

Rozpad monarchii. Po śmierci Mieszka II (1034r.) narastały trudności wewnętrzne, które doprowadziły do załamania aparatu państwowego. Władzę objeli możni, doszło do wygnania z Polski wdowy po Mieszku – Rychezy i jego następcy Kazimierza. W Wielkopolsce wybuchł bunt ludowy, skierowany przeciwko możnym i kościołowi. Ziemia ta, gdzie najczęściej przebywał monarcha z dworem, a ponad to rozlokowana była drużyna i istniały liczne instytucje kościelne, najmocniej odczuwała ciężary świadczeń na rzecz państwa. Nic też dziwnego, że osłabienie władzy doprowadziło do chwilowego, ale groźnego w skutkach buntu ludowego oraz przejściowej utraty niektórych terytoriów. Na Mazowszu powstało oddzielne państewko, którego władcą został Miecław (Masław), dawny cześnik Mieszka II. Oderwało się również Pomorze gdzie rządzili lokalni władcy. Podbój sąsiednich plemień przez władców Polan doprowadził wprawdzie w ciągu pół wieku do powstania dużego państwa, ale nie zlikwidował różnic pomiędzy poszczególnymi ziemiami. Lokalni możni, pod przymusem uznający władzę książąt pogańskich, skorzystali z okazji, aby się usamodzielnić. Tak więc państwo Miecława i księstewka pomorskie były odtworzonymi w nowych warunkach państewkami plemiennymi.

Najazd czeski. W 1039 r. na Wielkopolskę najechał Książe czeski Brzetysław, uprowadzają jeńców, uwożąc wielkie łupy, a także złożone jeszcze przez Chrobrego w katedrze w Gnieźnie relikwie św. Wojciecha. Jednocześnie podporządkował sobie Śląsk. Najazd czeski doprowadził do całkowitego zniszczenia Gniezna.

Kazimierz Odnowiciel. Sytuacja w Polsce i zwycięstwo czeskie zaniepokoiło sąsiadów. Dla cesarstw niekorzystną okolicznością było wzmocnienie Czech. Dlatego cesarz Henryk III, jak i Jarosław Mądry zdecydowali poprzeć powrót Kazimierza, zwanego Odnowicielem na tron Polski. Cesarz wparł go drużyną rycerską, z pomocą której Kazimierz zdołał podporządkować sobie Małopolskę z Krakowem, główną siedzibą księcia oraz opanował zrujnowaną Wielkopolskę. Jarosław Mądry zawarł sojusz zawarty z małżeństwem i udzielił pomocy w walkach z Miecławem. Kazimierz zdołał w 1047 r. podporządkować sobie Mazowsze, a w 1050 r. wyprawił się na Śląsk. W sprawie Śląska musiał się jednak poddać sądowi cesarza, który pozostawił wprawdzie to terytorium przy Polsce, ale pod warunkiem opłaty trybutu na rzecz Czech. Uzależnienie od cesarstw spowodowało, że Kazimierz nie zdołał odbudować metropolii kościelnej w Gnieźnie, jak i nie odzyskał korony królewskiej.