Sztuka na przełomie XIX i XX wieku - impresjonizm, ekspresjonizm, symbolizm, secesja

W okresie Młodej Polski nastąpił intensywny i wszechstronny rozwój sztuk plastycznych, chociaż w dziedzinie tej nie sformułowano jednolitego programu artystycznego.

Szczególnie bujny był rozkwit malarstwa, zarówno kontynuującego narodowe tradycje i wątki, jak też otwartego na aktualne europejskie prądy artystyczne. W okresie Młodej Polski tworzyło wielu artystów o wybitnej indywidualności, reprezentujących różne tendencje stylistyczne: Malczewski, Wyspiański, Weiss, Wojtkiewicz, Stanisławski, Łuszczyc i inni. Dominującą postawą artystyczną, zarówno w malarstwie, jak i w rzeźbie, był symbolizm, wyrażający się w różnorakich formach, odmianach i wątkach tematycznych. Ważnym elementem stylistycznym tego okresu był impresjonizm, ekspresjonizm, oraz secesja, której dekoracyjny charakter (falista, ekspresyjna linia, płaska plama barwna, ornamentalna stylizacja form) znalazł odbicie w malarstwie, rzeźbie, architekturze, a zwłaszcza w sztuce użytkowej. Tendencjom stylotwórczym secesji towarzyszyło dążenie do stworzenia stylu narodowego, oraz inspiracje rodzimym folklorem podkrakowskim, podhalańskim i huculskim.

Osiągnięciem okresu Młodej Polski był rozkwit sztuki użytkowej, architektury wnętrz, tkactwa artystycznego, meblarstwa, ceramiki. Wzrosło także znaczenie grafiki artystycznej.

IMPRESJONIZM - Impresjonizm, kierunek w malarstwie i rzeźbie zapoczątkowany w latach 60. XIX wieku, we Francji, którego celem było maksymalne zbliżenie do natury oraz subiektywne utrwalanie zjawisk jednostkowych. Jednym z najważniejszych elementów takiego sposobu malowania było wrażenie, fascynacja chwilowym wyglądem, oświetleniem trwającym kilka lub kilkanaście minut, dopóki słońce nie przejdzie dalej. Malarz szybkimi uderzeniami pędzla przekładał na papier swoje odczucia, doznania. Ten typ malarstwa nazwano impresjonizmem(od francuskiego słowa: impression- wrażenie). Kierunek ów rozwijał się w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XIX wieku, głównie we Francji. Malarze zafascynowani nieskrępowaną możliwością reportażowego przedstawiania rzeczywistości stworzyli szereg obrazów ukazujących rozmaite przejawy życia codziennego i świątecznego, np. wyścigi konne, ruch uliczny, kawiarnie czy ludzi spacerujących po parku. Ujęcia przedstawianych tematów były niekiedy tak pomyślane, aby u widza wywołać wrażenie, że scena niepozowana, wręcz przypadkowa. Często na takich obrazach pojawiały się postacie, które „niespodziewanie” weszły w pole widzenia malarza. Niekiedy zasłaniają one malarzowi to, co widział. Można to porównać do naszych zdjęć z wycieczek, kiedy ”nieproszone” osoby weszły nam przed obiektyw. Takie obrazy były najczęściej malowane charakterystycznymi pociągnięciami lub uderzeniami pędzla. Ta technika malarska stopniowo oddalała impresjonistów od sztuki tradycyjnej. Artyści odchodzili od przesadnie wiernego, a nieraz i wyidealizowanego sposobu przedstawiania rzeczywistości na rzecz szybko zamontowanego wrażenia. W malarstwie polskim impresjonizm pojawił się na początku lat dziewięćdziesiątych. Technikę tę stosowali w swoich obrazach Józef Pankiewicz i Władysław Podkowińsk.

SYMBOLIZM - opiera się na symbolu, czyli motywie, który prócz własnego posiada jeszcze znaczenie przenośne. Wyraźne postacie realne i fantastyczne, sceny z życia ludzi, tajemniczość, niepokojący klimat, kolory wyraźne, intensywne, kontrastowe. Bardzo dynamiczne sceny kilka możliwych interpretacji obrazu. Malarstwo symboliczne nawiązuje do wierzeń zawartych w biblii, mitologii, folklorze ludowym. Symbol budzi pewne skojarzenia, wyraża stan duszy, przedstawia jakieś idealne pojęcie, mówi cos, czego nie można powiedzieć dosłownie. Polskimi przedstawicielami symbolizmu byli: Jan Malczewski, Józef Mehoffer, oraz Witold Wojtkiewicz.

SECESJA - U schyłku XIX wieku artyści zbuntowali się przeciwko brzydocie przedmiotów codziennego użytku produkowanych masowo przez rozwijający się przemysł. Chcąc zaspokoić aspiracje nowej klasy mieszczańskiej, fabrykanci sięgali do dawnych, arystokratycznych stylów. Zamieniały się one jednak w tandetę. Aby zapobiec degradacji rzemiosła i sztuki dekoracyjnej, artyści postanowili odciąć się od tradycji. Secesja najbujniej rozkwitła w sztuce użytkowej. Odrodziła niemal wszystkie gałęzie zdobnictwa, w szczególności szkło, ceramikę, meblarstwo, witrażownictwo, metaloplastykę, jubilerstwo.

W dziedzinie szklarza artystycznego najznakomitszymi twórcami byli: działający we Francji Emile Galle i w Stanach Zjednoczonych Louis Comfort Tiffany. Wynaleźli oni nowe techniki i sposoby kształtowania, zlewania i nakładania na siebie kilku warstw różnie zabarwionego szkła, osiągając bogate efekty fakturalne i kolorystyczne.

Najwybitniejszy złotnik secesyjny Francuz Rene Lalique dokonał w biżuterii przełomu zarówno pod względem formy, jak i materiałów. Brylanty zastąpił tańszymi kamieniami ozdobnymi i masę perłową, tak, że na wartość dzieła miała wpływ nie koszt materiału, lecz pomysł i precyzja wykonania. Główne motywy jego klejnotów to realistycznie ujęte rośliny i zwierzęta. Elementy stylizacji secesyjnej widoczne były w wielu postępowych kierunkach malarstwa końca XIX wieku, m.in. u takich artystów, jak Vinsent van Gogh i Gauguin. Linia, kontur ponownie odzyskały wartość środka ekspresji, co było reakcją na impresjonistyczny rozpad konkretności formy. Wielu artystów podkreślało, że linie są nośnikiem emocji, środkiem przekazu. W secesji zrodziła się sztuka nowoczesnego plakatu, który używa syntetycznego wyrazistego języka. Plakat oprócz pełnienia funkcji informacyjnych i reklamowych stał się samodzielnym dziełem sztuki. Istotę secesji stanowiło dążenie do stylowej jedności sztuki dzięki integracji działań w różnych jej dziedzinach, ze szczególnym uwzględnieniem rzemiosła artystycznego, architektury wnętrz, rzeźby i grafiki. Charakterystyczne cechy secesji to: płynne, faliste linie, ornamentacja abstrakcyjna, bądź roślinna, inspirowana często wpływami sztuki japońskiej, swobodne układy kompozycyjne, asymetria, płaszczyznowość i linearyzm, subtelna pastelowa kolorystyka.

EKSPRESJONIZM - Ekspresjonizm w sztuce. Kierunek, który rozwinął się w Niemczech w pierwszym 30-leciu XX wieku jako sprzeciw wobec naturalistycznej postawy impresjonizmu. Był kierunkiem indywidualistycznym wyrażającym uczucia artysty za wszelką cenę, stąd upodobanie do spontaniczności, emocji i duża rola instynktu oraz poszukiwanie wzorów w sztuce dziecięcej, ludowej i ludów prymitywnych. Posługiwanie się kontrastami mocnymi barwami, antyrealizm, rysy realistyczne niewyraźne, dynamika. Obrazy maja wyrażać emocje i uczucia. Malarze ekspresjonistyczni, posługiwali się karykaturą, wykorzystywali znane motywy, aby szokować i wywoływać skandale. Obrazy stylizowane były na prymitywne. Cechy formalne to deformacja, dysonansowe zestawienia kolorystyczne służące spotęgowaniu siły wyrazu - ekspresji. Cel ten osiągano również poprzez częste stosowanie drzeworytu. Prekursorem ruchu był Vinsent van Gogh i James Ensor