H. Sienkiewicz ,,Quo vadis" - opracowanie

1. Bohaterowie
Petroniusz – „przyjaciel” Nerona, brat matki Winicjusza, były rządca Bitynii. Wykwintny dworzanin, esteta, arystokrata ducha, arbiter elegantiae, przywiązany do swej niezależności, ale zarazem zręczny polityk, artysta, o wysokim poczuciu godności. Leniwy, zniewieściały, kochający rozkosz, nie lubiący wojny, ale odważny, przebiegły, mądry, sprytny. Nie bał się śmierci, popełnił samobójstwo dla zachowania honoru. Lubił książki, poezję, piękno. Władając w Bitynii, rządził sprawiedliwie i sprężyście. Nie wierzył w bogów. Przywiązany do Winicjusza: „Markus […] umiał zachowywać pewną estetyczną miarę w zepsuciu, co Petroniusz cenił nad wszystko”. Nie odróżniał zła od dobra, bez ogródek uciekał się do małych kłamstw. Pogardzał Neronem. Był przystojny, o czym mówi cytat: „Petroniusz bowiem, lubo starszy i mniej atletyczny, piękniejszy był nawet od Winicjusza. Kobiety w Rzymie podziwiały nie tylko jego giętki umysł i smak […], ale i ciało”. Miał orzechowe oczy.
Markus Winicjusz – syn starszej siostry Petroniusza i jej męża Marka Winicjusza. Młody żołnierz, augustianin, potrafił zachować miarę w rozpuście, energiczny. „(…) był pięknym i atletycznym młodzieńcem […]”. Petroniusz widział w nim pięknego mężczyznę: „Gdyby Lizypp był cię widział, zdobiłbyś teraz bramę wiodącą do Palatynu, jako posąg Herkulesa w młodzieńczym wieku”. Miał ciemne, zrośnięte brwi. Zakochany w Ligii mówił o niej tak: „[…] nie wiem, co inne pragnienia, nie chcę wiedzieć, co może dać mi miasto, nie chcę kobiet, nie chcę złota, […], tylko chcę Ligii. […] tęsknię za nią, […], tęsknię po całych dniach i nocach”. Był gotów zrobić wszystko dla swojej ukochanej. Miłość zrobiła z egoisty, którego nie dotyka ludzki ból i cierpienie, lepszego człowieka. Zmieniła go również religia chrześcijańska, przyjął chrzest.
Neron – cezar Rzymu, mający córkę z kochanką Poppeą. Tchórzliwy, słuchający rad Petroniusza, podległy kobiecie: „Poppea […] władała dotąd Neronem jak poddanym”. Morderca swej matki, brata i żony. Był człowiekiem próżnym, zakochanym w sobie, okrutnym. Cierpiał jednak po stracie córki. Lubił śpiewać i tworzyć poezję, nazywał siebie artystą. Petroniusza nazywał przyjacielem, ale zazdrościł mu mądrości, dowcipu większego od swojego i tytułu arbitra elegancji. Mimo zapewnień ludu, w rzeczywistości jedyną kochającą go osobą była Akte, dawna kochanka. Zwykle patrzył przez swój okrągły, wypolerowany szmaragd. Miał dużą głowę osadzoną na grubym karku, ciemne włosy i rudą brodę, ściągnięte brwi i niebieskie, szkliste oczy, usta zbyt blisko nosa. „[…] pod tym czołem półboga mieściła się twarz małpy, pijaka i komedianta, próżna, pełna zmiennych żądz, zalana mimo młodego wieku tłuszczem, a jednak chorobliwa i plugawa”.
Ligia – ukochana Winicjusza, przybrana córka Aulusa Plaucjusza i Pomponii Grecyny, zakładniczka Rzymu. Jej barbarzyńskie imię to Kallina. Młoda dziewczyna, chrześcijanka będąca królewną ligijską. Bardzo piękna, według Winicjusza i Akte stokroć piękniejsza od Poppei. Augusta też to zauważyła i znienawidziła dziewczynę. Ligia miała różową twarz, świeże usta, oczy niebieskie jak ocean i alabastrowo białe czoło. Miała bujne, ciemne włosy, lekką szyję, spadziste ramiona, była smukła. Petroniusz porównał ją do wiosny. Miłość Winicjusza dawała jej szczęście, sama też go kochała.
Aulus Plaucjusz – żołnierz, opiekun Ligii kochający ją jak własną córkę, mąż Pomponii, ojciec młodego Aulusa. „Był to człowiek zbliżający się do wieczornych dni życia”, miał siwe włosy, energiczną twarz, podobną do głowy orła. Lubił opowiadać o swoich zwycięskich wojnach.
Pomponia Grecyna – opiekunka Ligii, żona Plaucjusza. Była kobietą w podeszłym wieku, jednak ze świeżą cerą. Jej mała głowa i drobna twarz sprawiały wrażenie, że jest ona zupełnie młoda. Kochała Ligię, gotowa była dla niej umrzeć. Gorliwa chrześcijanka.
Ursus – sługa Ligii, pochodzący z jej narodu, kochający ją. Był wysoki i barczysty, o niezmiernej, nadludzkiej sile. Był chrześcijaninem, który bardzo żałował popełnionych przez siebie morderstw.
Poppea Sabina – kochanka Nerona, uważana za najpiękniejszą kobietę Rzymu. Istotnie „była piękna jak bóstwo […], złotowłosa, słodka i jakkolwiek po dwóch mężach rozwódka, z twarzą i wejrzeniem dziewicy”. Doprowadziła do morderstw z rąk Nerona. Mimo wyglądu anioła była zła i okrutna. Władała Neronem. Znienawidzona przez ludność była bohaterką szyderczych napisów na murach. Nie lubiła piękniejszej od niej Ligii, której urodę uważała za zagrożenie.
Akte – była kochanka Nerona, jego wyzwolenica. Cicha i pokorna, bojaźliwa, lubiana. Kochała Nerona smutną, nieodwzajemnioną miłością. Porzucona przez niego w spokojny sposób, miała w pałacu pewne względy. Była młoda i ładna. Dobra, godna zaufania, rozważna.
Chilon Chilonides – według własnych słów „lekarz, mędrzec i wróżbita, który umie czytać w losach ludzkich i przepowiadać przyszłość”, nazywał się też filozofem. Udawał brak chciwości pieniądza i potrzebę kupna pisarza, a także skromność i uczciwość. Był przebiegłym, choć tchórzliwym greckim oszustem, który nawrócił się i umarł śmiercią męczeńską za wiarę i prawdę. Miał niechlujną brodę i kręcone włosy, zapadły brzuch, zgarbione plecy i dużą głowę. Jego cera była żółtawa, pokryta pryszczami. Był zaniedbany.
Eunice – kochanka Petroniusza, niewolnica wyzwolona przez niego bez jej wiedzy. Kochali się wzajemnie i byli szczęśliwi. Gdy popełnił samobójstwo, zrobiła to samo. Wierna, kochająca.
Piotr Apostoł – jeden z Dwunastu Apostołów, świadek nauki, śmierci i zmartwychwstania Chrystusa, opiekun Ligii, głosił naukę chrześcijańską. Przed śmiercią objawił mu się Bóg, zginął jako męczennik na krzyżu.
Paweł z Tarsu – jeden z Dwunastu Apostołów, który kiedyś nienawidził Chrystusa, lecz zostało mu to wybaczone. Głosił naukę chrześcijańską i nawracał niewierzących, zmarł na krzyżu.
Glaukos – lekarz chrześcijanin, wędrujący wraz z Piotrem Apostołem i Ligami, stracił żonę i dzieci zdradzony przez Chilona, wybaczył mu to w imię Chrystusa. Umarł w płomieniach z innymi chrześcijanami na igrzyskach.
Kroto – mistrz i przełożony szkoły gladiatorów, uważany za najsilniejszego człowieka w państwie, bohater pokazów w pałacu cezara, poniósł śmierć, napadając na silniejszego od niego Ursusa.
Tygellin – prefekt pretorii, o wiele mniej mądry, dowcipny od Petroniusza, nienawidził go i robił wszystko, żeby cierpieli on i jego najbliżsi. Był niezbędnym sługą Nerona.
Chryzotemis – dawna kochanka Petroniusza, zastąpiona przez niewolnicę Eunice.
Kryspus – ukrzyżowany podczas igrzysk chrześcijanin, uczeń Apostoła, surowy, pobożny.
Nazariusz – syn Miriam, w której domu mieszkało przez pewien czas kilkoro chrześcijan. W czasie igrzysk najął się do wynoszenia zmarłych, by pomóc więźniom.
Pozostali bohaterowie: Kalwia Kryspinilla, Tuliusz Senecjo, Westynus, Rubria, Nigidia, Witeliusz, Lukan, Diodor, Terpnos, Pitagoras, Domicjusz Afer, Linus, Makrynus, Aliturus, Flawiusz, Domitylla, Korneliusz Pudens, Rufius Kryspinus, Syrus, Akwilus Regulus, Niger, Eurycjusz, Kwartus, Barkus Soranus, Antystiusz Werus, Eprius Marcellus, Scewinus, Nerwa, Trazeasz, Pompejusz, Seneka, Teokles, Galba, Epafrodyt, Faon, Spirus, pretorianie.

2. Geneza
Początkowo Quo vadis Henryka Sienkiewicza publikowane było w formie odcinkowej w trzech periodykach ukazujących się na terenie trzech zaborów. Były to warszawskie „Słowo”, krakowski „Czas” i „Dziennik Poznański” (1895 - 1896). Pierwsze wydanie książkowe ukazało się w 1896 r. Powieść szybko zyskała ogromną popularność i doczekała się wielu przekładów.
W dorobku Sienkiewicza Quo vadis poprzedzone zostało słynną Tryllogią oraz dwiema powieściami osadzonymi w XIX stuleciu, a więc Bez dogmatu i Rodziną połanieckich. Ponowny zwrot w stronę tematyki historycznej nastąpił wskutek licznych podróży autora do Rzymu oraz inspiracji, jaką było dlań malarstwo Henryka Siemiradzkiego (np. „Pochodnie Nerona”).
W czasie procesu twórczego Sienkiewicz posiłkował się bogatym zapleczem historycznym, które tworzyły zarówno dzieła starożytne (np. Roczniki Tacyta), jak i opracowania dziewiętnastowieczne.

3. Czas i miejsce akcji
Quo vadis przenosi czytelnika do starożytnego Rzymu, którym władał Neron. Akcja dzieła toczy się w okresie od 63 (powrót Winicjusza z wojny z Partami) do 66 r. n.e. (śmierć Petroniusza). Epilog rozszerza ten czas o wydarzenia z 68 r. n.e.
Głównym miejscem akcji jest Rzym, w obrębie którego można wyróżnić Palatyn (wzgórze, na którym stał pałac cesarski), domy Plaucjusza, Petroniusza i Winicjusza oraz Zatybrze, gdzie przebywali chrześcijanie. Dwór Nerona przenosi się także do Ancjum, z kolei Winicjusz, Ligia i ich bliscy wyjeżdżają na Sycylię.

4. Znaczenie tytułu
Łaciński tytuł powieści Henryka Sienkiewicza oznacza „dokąd idziesz”. Nawiązuje on do fragmentu dzieła, w którym święty Piotr, idąc za namową chrześcijan, postanawia opuścić Rzym. Po drodze dostrzega on Jezusa zmierzającego do wielkiego miasta. Zadaje więc pytanie: quo vadis, Domine? (dokąd idziesz, Panie?), na które słyszy następującą odpowiedź: Gdy ty opuszczasz lud mój, do Rzymu idę, by mnie ukrzyżowano raz wtóry. Na te słowa apostoł zawrócił i postanowił zostać z chrześcijanami.
Słowa zawarte w tytule utworu można rozumieć także jako pytanie uniwersalne i skłaniające do głębokiej refleksji nad życiem.

5. Motywy
Motyw miłości - miłość została ukazana w Quo vadis jako uczucie złożone i różnorodne. Czytelnik może dostrzec na kartach dzieła rozmaite jej warianty. Uczucie, jakim Winicjusz darzy Ligię, jest zaborcze, zachłanne i niezgodne z moralnością dziewczyny. Jednakże ulega ono stopniowej przemianie (wraz z bohaterem), stając się miłością dojrzałą i odpowiedzialną.
Inaczej wygląda sytuacja Akte, która miłuje nieszczęśliwie i beznadziejnie. Kochała ona Nerona i przez jakiś czas doświadczyła spełnienia. Jednakże zmienny władca zastąpił ją Popeą, co stało się dla bohaterki źródłem nieszczęść. Warto zauważyć, że jako jedyna chciała ona widzieć w Neronie człowieka.
Motyw Boga - Bóg chrześcijan, co zauważają bohaterowie, różni się od bóstw wyznawanych przez Rzymian. Przede wszystkim kocha On swe dzieci i otacza je opieką, przekazując im przy tym swoją naukę. Winicjusz jest zdania, że rzymskie bóstwa oczekują tylko ofiar, a los ludzi jest im obojętny.
Motyw przemiany - Marek Winicjusz jest bohaterem dynamicznym. Jego przemiana wewnętrzna spowodowana jest obcowaniem z chrześcijanami. Ich wiara coraz bardziej interesuje mężczyznę, otwiera jego oczy na te wartości, których dotychczas nie dostrzegał w życiu.
Przemianę przechodzi również Chilon Chilonides. Grek jest człowiekiem chytrym, mściwym i bezwzględnym. Kiedy Glaukus wybacza mu przewinienia, zaczyna żałować swych czynów i staje w szeregu z chrześcijanami.
Motyw władcy - Neron jest władcą nieobliczalnym, człowiekiem zdolnym do wszystkiego i, tak naprawdę, nienawidzącym Rzymu. Los poddanych jest mu obojętny, koncentruje się głównie na sztuce. By spełnić swoje marzenie i zobaczyć płonące miasto, zgadza się na podpalenie stolicy imperium.
Motyw artysty - Neron dość nieudolnie łączy obowiązki cesarza z wielką miłością do poezji. Nieustannie recytuje nowe wiersze, chce uświetniać nimi niemalże każdą chwilę, a w dodatku ma obsesję na ich punkcie. Wszyscy sprzyjają więc władcy - artyście, nigdy nie ważąc się na jakąkolwiek krytykę. Co może spotkać osobę, które nie uszanowała dzieła Nerona, pokazuje przypadek Rufiusa- dziecka, które zasnęło w czasie deklamacji.
W swym ostatnim liście do cesarza Petroniusz wspomniał o jego nieudolności artystycznej. Jednakże nie wywarło to na nim wielkiego wrażenia, dalej bowiem pisał i recytował.
Motyw dziecka - Augusta - córka Popei i Nerona - umiera w wyniku choroby. Pierwsze podejrzenia padają na Ligię, która miałaby rzucić klątwę na żonę cesarza i jej dziecko. Jednakże zręcznie odsuwa je Petroniusz, a władca rozpoczyna iście teatralne przedstawienie, które miało oddać jego żal po stracie córki.
Znacznie mniej uczucia okazuje Neron Rufiusowi - synowi Popei. Kiedy dziecko zasypia w czasie recytacji, zostaje ranione, a następnie zamordowane. Jego ciało oprawcy wrzucają do Tybru, wszelkie ślady zostają zamazane.
Motyw igrzysk - Neron, by wynagrodzić mieszkańcom Rzymu pożar miasta, organizuje igrzyska i rozdaje żywność. Wielkie wydarzenie szybko okazuje się krwawą rzezią, która stopniowo zniechęca ludzi.
Motyw okrucieństwa - karty Quo vadis wypełnione są przerażającymi obrazami okrucieństw, jakich Rzymianie nie szczędzili chrześcijanom. Neron przygotowywał najwymyślniejsze tortury, męcząc i upokarzając chrześcijan (walki z gladiatorami i dzikimi zwierzętami, krzyżowanie, podpalanie).
Jednakże nie tylko chrześcijanie padają ofiarą okrucieństwa. Władca niezwykle obawiał się o swoje życie, toteż każdego, kogo podejrzewał o zdradę lub nieprzychylność, kazał mordować.
Motyw miasta - Rzym za Nerona jest symbolem rozpusty i zepsucia. Jednakże rodzi się w nim wiara chrześcijańska, która stopniowo zmienia obraz tej przestrzeni.
Motyw zarazy - kiedy chrześcijanie trafiają do cel więziennych, w Rzymie zaczyna panować tyfus. Władca i jego doradcy postanawiają jak najszybciej opróżnić lochy, by nie doszło do epidemii.
Motyw śmierci - Śmierć jest dla chrześcijan wybawieniem. Ratuje ich bowiem przed ogromnym cierpieniem oraz pozwala stanąć przed ukochanym Bogiem.
Motyw samobójstwa - Petroniusz popełnia samobójstwo, by uprzedzić oprawców przysłanych przez Nerona. Wraz z nim postanawia odejść Eunice. Para przecina sobie żyły, a jej ostatnie chwile zostają przedłużone dzięki uciśnięciu ramion. Trwa uczta, w czasie której słuchają poezji, rozmawiają z bliskimi.
Samobójstwo próbuje popełnić Neron. Brakuje mu jednak odwagi, a jego rękę popycha Epafrodyt.
Motyw cierpienia - dla chrześcijan cierpienie jest wartością. Mogą dzięki niemu odkupić swe grzechy.
Motyw zemsty - kiedy Winicjusz odprawia Chilonidesa, każe go wychłostać, by utemperować wścibskość Greka. W akcie zemsty starzec wydaje chrześcijan, uczestnicząc w ich oskarżeniu o podpalenie Rzymu.
Motyw przebaczenia - chrześcijanie przebaczają swym oprawcom, darując im winy i nie żywiąc urazy. Ligia i Ursus nie mszczą się na Winicjuszu za jego brutalną próbę porwania kobiety, Glaukus wybacza Chilonidesowi krzywdę wyrządzoną swej rodzinie oraz okrutne pomówienia.
Motyw nieśmiertelności - chrześcijanie giną ze spokojem, nie rozpaczając i nie okazując strachu. Wierzą, że po śmierci trafią przed oblicze Boga.