Na czym polegało wypaczenie demokracji szlacheckiej i przejście w tzw. praktykę oligarchicznę?

Demokracja szlachecka jako pełna władza szlachty kształtowała się w Rzeczpospolitej od 1454-1578. Konstytucja nihil novi (1505) wprowadzała zasadę, że nic nowego nie można ustanowić w dziedzinie praw ogólnopaństwowych i uprawnień stanu szlacheckiego bez zgody obu izb: senatu i izby poselskiej. Sejm realizujący wolę rzesz szlacheckich stał się organem ustawodawczym państwa. Formalnie ustrój ten przetrwał do 1791, ale faktycznie przekształcał się stopniowo w tzw. oligarchię magnacką czyli rządy magnatów. Niektórzy historycy zwracają jednak uwagę, że magnaci w Rzeczpospolitej nigdy nie stanowili jednolitej, zamkniętej grupy rządzącej (czym faktycznie jest oligarchia). Obecnie coraz częściej termin ten zastępuje się określeniem „patronat magnacki” (zaproponowanym przez Antoniego Mączaka), który podkreśla czołową rolę społeczną i polityczną elity magnackiej od ok. połowy XVII wieku, ale nie sugeruje wykrystalizowania się jakiejś nowej formy ustrojowej w Rzeczpospolitej.

W połączonym państwie polsko-litewskim (1569) możnowładcy koronni i kresowi zyskali lepsze możliwości odbudowy swej pozycji nadwątlonej przez ruch średnioszlachecki. Umożliwiły im to np. koligacje z magnaterią ruską i litewską. Przewagę magnatów umacniało także posiadanie prywatnych sił zbrojnych, łącznie wielokrotnie przewyższających etaty armii koronnej. Coraz liczniejszy stan szlachecki w warunkach polskich musiał szukać wsparcia, protekcji lub źródeł utrzymania na dworach magnackich. Nieformalna władza magnata w danej ziemi opierała się na osobistych, bezpośrednich związkach z lokalną szlachtą. Tworzyły się układy patron -klient (magnat -szlachcic) wzajemnych zależności, który szeregowej szlachcie zaczął zastępować w XVII wieku związek z państwem. System klientalny utrwalił się z powodu zubożenia szlachty (w wyniku wojen XVII wieku) i osłabieniu centralnej władzy Rzeczpospolitej. Najszerszy krąg magnackiej klienteli tworzyły rzesze ziemiańskiej szlachty, która do dochodów z własnych majątków dodawała renty uzyskiwane z dzierżawy magnackich folwarków i wiosek. W orbicie magnackich dworów gromadziła się też drobna szlachta, często własnoręcznie uprawiająca ziemię (tzw. szlachta zaściankowa) lub zupełnie pozbawiona ziemi (tzw. gołota). Magnacki patron wykorzystywał klientów jako narzędzie swojej polityki na sejmikach, w sądach ziemskich, w trybunałach oraz w sejmie.

Decyzje w izbie poselskiej zapadały jednomyślnie. Za panowania ostatnich Jagiellonów zawsze dochodziło do kompromisu, czyli mniejszość zgadzała się z większością. Niemały wpływ na to miał osobisty autorytet króla. Jednak już od czasu nie rodzimego władcy, Stefana Batorego sejmy rozjeżdżały się bez podjęcia uchwał. W czasie kryzysu państwa w połowie XVII zwyciężyła rygorystyczna interpretacja zasady jednomyślności pod postacią liberum veto (łac. „wolne nie pozwalam”) . W 1652 roku sprzeciw jednego posła po raz pierwszy uznano za wystarczający powód do rozejścia się sejmu. Efektem był paraliż władzy ustawodawczej (co było groźne dla państwa np. ze względu na system podatkowy) i przeniesienie części kompetencji sejmu na sejmiki.

A więc –oficjalnie rządził w Rzeczpospolitej sejm, ale faktycznie na decyzje posłów w sejmie oraz szlachty na sejmikach wpływali magnaci, dlatego mówi się o wypaczeniu demokracji szlacheckiej i jej przejściu w tzw. praktykę oligarchiczną.