Osteoporoza

Jak powstaje osteoporoza

Nazwa "osteoporoza" pochodzi z języka greckiego. Oston - oznacza kość, a póros - dziurę, otwór. W osteoporozie kość staje się bardziej porowata, zrzeszotniała i krucha. Kości zdrowego człowieka są bardzo wytrzymałe mechanicznie i łamią się dopiero pod wpływem dużych sił jakie występują np. podczas zderzenia samochodów. Kość chorego z osteoporozą, kość osteoporotyczna jest tak osłabiona, że łamie się przy banalnym zdawałoby się upadku w domu, a nawet i bez urazu, podczas normalnego spaceru. Osteoporozę nazywamy "cichym złodziejem". Osoba narażona nie wie, że ta choroba "okrada" ją z minerałów. O stratach dowiaduje się późno, kiedy ubytek kości jest już bardzo duży. Niestety, dość często pierwszym sygnałem choroby jest właśnie złamanie, które jest nieodłączną cechą osteoporozy. Osteoporoza jest chorobą społeczną, obejmuje miliony ludzi na całym świecie. W USA choruje na nią 25.000 000 osób, które doznają 1.500 000 złamań rocznie. Szacuje się, że w Polsce choruje na osteoporozę ok. 3.000.000. Dokładne dane dla całego kraju nie są znane ale wiemy już, że w rejonie Krakowa na osteoporozę choruje 33,1 % kobiet w wieku powyżej 50 lat. Osteoporoza pojawia się wtedy, gdy procesy niszczenia kości przeważają nad jej budową. Po osiągnięciu masy szczytowej w ok. 30 roku życia następuje stabilizacja metabolizmu naszych kości. Procesy tworzenia i niszczenia kości są w równowadze. Po 40 roku życia słabnie tworzenie kości i zaczyna przeważać niszczenie, przeważają komórki niszczące kość. Zaczynamy nieuchronnie tracić masę kostną. Jest to proces normalny starzenia się tak, jak przybywanie zmarszczek na twarzy czy wypadanie włosów. Tracimy w ten sposób ok. 0,5 - 1,0 % minerałów rocznie. Natomiast w osteoporozie ubytek kości jest znacznie większy, osiąga 2 - 5 % rocznie i więcej.

Zmniejszanie się zawartości minerałów w kości nie daje z początku żadnych reakcji w organizmie. Bóle pojawiają się dopiero na skutek deformacji lub złamania kręgosłupa. Nierzadko pierwszym objawem osteoporozy jest dopiero złamanie. Wiadomo, że w 80 % wytrzymałości kości zależy od zawartości minerałów. Ubytek minerałów kość toleruje do pewnego poziomu, którego przekroczenie prowadzi do złamania. Poziom ten nazywamy progiem złamania. Należy pamiętać, że wszyscy tracimy minerały. Jeśli ktoś w młodości "zbudował" sobie mocny szkielet, czyli miał wysoką masę szczytową, to jego szkielet "przetrwa" stałą utratę minerałów do końca życia. Niestety, u osób, u których masa szczytowa kości była niska, nawet niewielki ubytek może spowodować przekroczenie progu złamania. Utratę minerałów można zmierzyć badając gęstość kości za pomocą specjalnych aparatów zwanych densytometrami. Pozwalają one z dużą dokładnością zmierzyć zawartość minerałów w kości.

Jak zapobiec osteoporozie.

W zapobieganiu osteoporozy najistotniejszymi zagadnieniami są:
Eliminacja czynników ryzyka
Zapobieganie chorobom polega przede wszystkim na usunięciu przyczyn, które je powodują. W osteoporozie są nimi wspomniane czynniki ryzyka (str.). Niestety wielu z nich, jak cechy genetyczne po naszej matce nie jesteśmy w stanie z wyeliminować z komórek naszego ciała ale zawsze możemy właściwym postępowaniem ograniczyć ich skutki. Możemy wyeliminować z naszego życia czynniki zewnętrzne jak: brak ruchu, niewłaściwa dieta, palenia tytoniu, nadmierne spożycie alkoholu. Jesteśmy wstanie zapobiegać upadkom, które są najczęstszą przyczyną złamań.Odpowiednie spożycie wapnia Dostarczenie organizmowi odpowiedniej ilości wapnia z pokarmem jest kluczowym zagadnieniem zapobiegania osteoporozie. Wapń spożywamy z pokarmami w tym, aż w 75 % z mlekiem. Wapń zawarty w pokarmach w ok. 30 % jest wchłaniany z jelit. U osób starszych jak i w wielu schorzeniach dochodzi do osłabienia wchłaniania wapnia z jelit. Jeżeli brakuje wapnia w pokarmach organizm utrzymuje właściwy poziom tego pierwiastka w krwi przez resorpcje kości (działanie parathormonu). Wzmożona resorpcja kości prowadzi właśnie do osteoporozy. Dzienne zapotrzebowanie na wapń w okresie menopauzy i u osób starszych wynosi ok. 1500mg. Najwięcej wapnia znajduje się w mleku i jego przetworach, a zwłaszcza w serach żółtych. Poniższa tabela informuje, ile wapnia możemy spożyć z różnymi pokarmami.

Tabela - zawartości wapnia w produktach spożywczych.

Produkt Miara Zawartość wapnia
mleko szklanka - 250 ml 300 mg
jogurt kubek - 150 g 255 mg
biały ser porcja - 100 g 65 mg
ser ementaler plasterek - 30 g 260 mg
ser gouda plasterek - 30 g 210 mg
ser tylżycki plasterek - 30 g 145 mg
sardynki (z ośćmi) puszka - 150 g 630 mg
chleb kromka - 50 g 11 mg
ziemniaki porcja - 300 g 24 mg
mięso kotlet - 100 g 13 mg

Jak wynika z tabeli, w przeciwieństwie do mleka i jego przetworów, znikomą ilość wapnia zawierają chleb, ziemniaki i mięso. Natomiast w plasterku sera żółtego jest prawie tyle wapnia, co w szklance mleka. Można powiedzieć, że dla osoby z osteoporozą dzień bez sera, to dzień stracony. Natomiast kubek jogurtu, szklanka mleka i kanapka z dwoma plasterkami żółtego sera zabezpieczają dzienne zapotrzebowanie na wapń. U chorych nie tolerujących mleka (nietolerancja laktazy) zalecane są jogurty. Sposobem na uniknięcie dość znacznej ilości tłuszczu i cholesterolu zawartego w żółtym serze jest picie odtłuszczonego mleka. Jeżeli nasza dieta nie pokrywa zapotrzebowania w wapń - niezbędne jest uzupełnienie go odpowiednimi preparatami. Obecnie istnieje ogromna różnorodność preparatów wapniowych. Praktycznie wszystkie preparaty wapnia dostępne są bez recepty.

Właściwe dawki witaminy D

Witamina D jest absolutnie niezbędna do wchłaniania wapnia spożytego z pokarmami z jelit. Mówi się, że witamina D jest kluczem do spiżarni z wapniem. Przy jej braku spożywanie nawet znacznych ilości wapnia jest bezcelowe. Organizm człowieka produkuje wit. D w skórze pod wpływem promieniowania słonecznego. Szacuje się, że niezbędne jest ok. 15 minut pełnego nasłonecznienia codziennie - by poziom wit. D był wystarczający. Niestety, klimat Polski nie należy do najlepszych również w tym względzie. W okresie zimowo - jesiennym przeważają dni bez słońca. Nic też dziwnego, że przeprowadzane badania wykazały, bardzo niski poziom witaminy D u mieszkańców Polski w tym okresie. U osób starszych spada zdolność wytwarzania witaminy D przez skórę a na domiar złego właśnie te osoby z różnych przyczyn coraz rzadziej przebywają na słońcu.
Podawanie wit. D jest zatem obowiązkowe w leczeniu osteoporozy. Jest to szczególnie ważne u osób starszych, które mają osłabione wchłanianie wapnia i obniżony poziom wit. D. W wielu krajach świata stosuje się wzbogacone witaminą D masło i margarynę. Minimalna dawka dobowa witaminy D zalecana u takich osób wynosi 800 jednostek witaminy. Apteki zaopatrzone są w bardzo różnorodne preparaty witaminy D zarówno w kroplach jak i w tabletkach. U osób starszych zalecane są zaawasowane formy witaminy D tzw. metabolity, które działają u nich skutecznie, od "zwykłej" wit. D. Długotrwałe podawanie znacznych dawek witaminy D musi odbywać się pod kontrolą lekarską, istnieje bowiem ryzyko jej przedawkowania.

Ćwiczenia fizyczne

Ćwiczenia fizyczne zwiększają masę kości i zapobiegają osteoporozie. Badania densytometryczne wykazały, że po roku ćwiczeń masa kości może się zwiększyć o ponad 3 %! Są one zdecydowanie najlepszą formą leczenia obok leczenia farmakologicznego; wpływają ponadto korzystnie na układ krążenia, oddychania. Wymagają natomiast wysiłku i czasu.
Wykrycie osteoporozy.

Densytometria

Jest to najlepsze badanie oceniające gęstość kości (BMD), na podstawie ilości pochłoniętego przez tkankę kostną promieniowania gamma (podobne zjawisko występuje w "zwykłym" badaniu rentgenowskim). Im kość jest "gęstsza", tym więcej promieniowania pochłania, i odwrotnie - jeśli tkanki kostnej jest mało, pochłania ona małą ilość promieni. W badaniu wykorzystuje się niewielkie dawki promieniowania rentgenowskiego, mniejsze niż przy standardowym zdjęciu rentgenowskim. Gęstość kości jest mierzona najczęściej w kręgach kręgosłupa (odcinek lędźwiowy), w kości udowej, nadgarstku - na podstawie wyniku badania w jednym miejscu można określić gęstość kości w całym szkielecie.
Wynik badania densytometrycznego jest podawany w jednostkach odchylenia standardowego (SD) (uśrednione BMD dla młodych, zdrowych dorosłych osób w danym przedziale wieku i tej samej płci). Wynik badania poniżej -2,5 odchylenia standardowego świadczy o
zaawansowanej osteoporozie, wynik pomiędzy -1 a -2,5 mówi o wysokim ryzyku osteoporozy, wynik powyżej -1 oznacza umiarkowane zagrożenie osteoporozą.
Badanie jest bezbolesne, trwa od kilku do kilkunastu minut, nie wymaga specjalnych przygotowań ze strony badanego. Jest ono wykorzystywane także do oceny skuteczności leczenia. Obecnie najlepszą metodą densytometryczną jest dwuenergetyczna densytometria rentgenowska (DXA).

Inne badania

Ilościowa tomografia komputerowa (OCT)

Jest to precyzyjna metoda, bardzo dobra do oceny ubytku kostnego u kobiet po menopauzie. Wadą jej jest wysoka cena i duża dawka promieniowania pochłanianego przez organizm badanej osoby.

Badanie ultradźwiękowo – piętowe

Wykorzystuje fale ultradźwiękowe (służące także np. do oceny płodu albo narządów jamy brzusznej). Badanym obszarem jest kość piętowa. To bardzo dobra metoda do badań przesiewowych, do oceny zagrożenia osteoporozą, na terenach oddalonych od ośrodków wyposażonych w aparaty densytometryczne. Badanie jest bardzo tanie, aparaty do badania są niewielkie, z łatwością mogą być transportowane. Jego wyniki nie mogą służyć do dokładnej oceny stanu kości, ani kontrolowania przebiegu leczenia, tak jak densytometria.

Zdjęcia rtg

Jest najlepsze do oceny złamań osteoporotycznych. Badania rtg powinny być także wykonywane w pierwszej kolejności u osób z dolegliwościami ze strony układu kostnego.

Badanie biochemiczne krwi

Pozwala ocenić dynamikę procesów metabolicznych w kościach, biorąc pod uwagę aktywność enzymów regulujących metabolizm kostny i stężenie wapnia w surowicy krwi.Jakkolwiek najlepszym badaniem jest densytometria, w ocenie zagrożenia lub zaawansowania osteoporozy należy wziąć pod uwagę także obecność czynników ryzyka, objawy choroby, wyniki badań krwi i rentgenowskich. Dopiero wtedy wyłania się całościowy obraz choroby

Leczenie osteoporozy.

Współczesne w leczeniu osteoporozy stosowane są następujące grupy leków:
Hormonalna terapia zastępcza
U każdej kobiety w okresie menopauzy występuje niedobór estrogenów. Ma to ujemny wpływ na funkcjonowanie wielu narządów, również tkanki kostnej. Co 3 kobieta w okesie menopauzy jest zagrożona osteoporozą. Mówi się o tym bardzo mało w przeciwieństwie do występowania raka piersi, który zagraża co 10 kobiecie. Postępowaniem z wyboru w okresie menopauzy jest podawanie odpowiednich żeńskich hormonów, nazywamy to hormonalną terapią zastępczą.
Udowodniono, że hormonalna terapia zastępcza HTZ, stosowana we wczesnym okresie, zmniejsza o połowę częstość złamań kości przedramienia, szyjki kości udowej i kręgów. Zmniejsza ona również ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej i śmiertelność u kobiet po menopauzie. Hormony żeńskie wpływają na gruczoły piersiowe oraz błonę śluzową macicy. Mogą jednak być niebezpieczne, jeśli w narządach tych już były zmiany mogące być początkiem choroby nowotworowej. Po wykonaniu odpowiednich badań wykluczających ryzyko zmian w gruczole piersiowym i macicy terapia ta jest całkowicie bezpieczna. Hormonalną terapię zastępczą stosuje się w krajach rozwiniętych u prawie 20 % kobiet po menopauzie, natomiast w Polsce tylko u 3 %. Jest ona szczególnie skuteczna w pierwszych 15 latach menopauzy. Nowoczesne preparaty hormonalne zmniejszają do minimum ryzyko powikłań i mogą być podawane w formie tabletek, przylepców, iniekcji lub dopochwowo.

Bisfosfoniany

Bisfosfoniany stosowane są w osteoporozie od wielu lat. Stosunkowo od niedawna są szeroko dostępne również w Polsce. Preparaty te zmniejszają rozpuszczalność kości uniemożliwiając komórkom kostym jej niszczenie. W ten sposób przewagę uzyskują komórki tworzące kość. Wykazano, że bisfosfoniany zmniejszają złamania kręgosłupa o 48 % oraz złamanie szyjki kości udowej o 51 %. Preparatów tych nie mogą zażywać osoby ze schorzniami żołądka. Tabletki bisfosfonianów dostępne obecnie w Polsce muszą być spożywne na czczo i popijane czystą wodą. Przez okres ok. 30 minut po spożyciu nie wolno się kłaść. Równoczesne spożyćie soku lub pokarmu spowoduje, że lek się po prostu nie wchłonie.

Kalcytoniny

Kacytonina jest naturalnym hormonem występujacym w organiźmie człowieka. Do leczenia stosuje się współcześnie kalcytoniny łososiowe kalcytoniny, nie powodują one praktycznie żadnych powikłań. Można ją podawać w postaci injekcji lub lepiej w postaci areozolu. Udowodniono, że podawanie akcynonu zmniejsza złamania kregosłupa o 40 %. Nie wykazano wpływu kalcytoniny na złamanie szyjki kości udowej.

Fluor

Fluor jest jednym z najstarszych leków w leczeniu osteoporozy. Specyficznie odkłada się w kości zmniejszając jej rozpuszczalność i pobudzając tworzenie kości. Podając fluor można uzyskać bardzo duży wzrost gęstości mineralnej kości. Niestety jego wpływ na zmniejszenie ryzyka złamania jest niewielki. Możliwe jest jednak, że odpowiednie preparaty fluoru i niewielkie dawki mogą być skuteczne w profilaktyce złamań również.

SERM - selektywne modulatory receptorów estrogenowych

Jest to stosukowo najnowsza grupa leków skutecznych w osteoporozie. Leki te działają podobnie jak estrogeny na kość ale nie mają wpływu na macicę i gruczoł sutkowy. Eliminuje się wiec całkowicie ryzyko choroby nowotworowej. Leki te zwiększają gęstość mineralną kości i zmniejszają ryzyko złamania.
Osteoporoza jest chorobą uleczalną. Można i należy jej zapobiegać. Podstawą zapobiegania jest dostarczanie organizmowi wapnia (mleko i przetwory), witaminy D oraz ćwiczenia fizyczne. Szczególnie narażone na osteoporozę są osoby z wywiadem rodzinnym i o wątłej
budowie ciała. Znaczą grupę stanowią kobiety po zakończeniu okresu miesiączkowania oraz osoby cierpiące na niektóre schorzenia.