Kto lub co jest winien śmierci Michasia "Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela".

Uważam, że bardzo wiele rzeczy i osób przyczyniło sie do śmierci Michasia. Na pierwszym miejscu stawiam sytuację, która panowała wtedy w Polsce. Chłopiec zył w latach 70.XIX wieku. Poznań znalazł sie pod panowaniem pruskim. Od poczatku wobec ludności polskiej prowadzona była ostra polityka germanizacyjna, mająca na celu "przerobienie" Polaków na Niemców.

W szkołach zaprzestano nauki języka polskiego. Dzieci musiały słuchać żartów i kpin nauczycieli niemieckich, zohydzano historię, kulturę polską, ośmieszano niedawno upadłe powstanie styczniowe.

To też dotyczyło Michasia. Profesorowie w szkole oceniali go jako chłopca tępego i leniwego, zupełnie mijając sie z prawdą. Chłopiec nie miał akcentu niemieckiego, dlatego bardzo często dostawał złe stopnie. Kazali mu się dużo uczyć, ale nawet gdy umiał wysmiewali się z niego i mówili, że wszystko jest źle. Za to, że na przerwach rozmawiał po polsku i opowiadał o swoim kraju został wyrzucony ze szkoły.

Winna smierci Michasia jest również jego mama. Wszystkie swoje nadzieje ulokowała w nim, myśląc, że jej syn został odarzony nadzwyczajnymi zdolnościami i że w przyszłości zostanie kimś wielkim i zasłużonym dla kraju. Jednak Michaś nie był bardzo uzdolniony; był dzieckiem średnich zdolności. Chłopiec wiedział doskonale o tych pragnieniach mamy i dokładał wszystkich sił, aby je spełnić. Presja psychiczna, jaką pani Maria wywierała na syna, była tak wielka, że wprawiała dziecko w stan ciągłego lęku , iż nie spełni jej oczekiwań.

Również pan Wawrzynkiewicz przyczynił się do śmierci swego podopiecznego. Nie powinien pozwalać Michasiowi na tak dużo nauki, uczenie się po nocach, ale za to powinien bardziej dbać o jego zdrowie.