Kiedy ludzie starożytni poznali technologię obróbki ziemi i zaczęli uprawiać role, nastąpiło skoncentrowanie się ludności. Ludność ta zaczęła tworzyć pierwsze osady. Na początku były to małe skupiska, które bez problemu radziły sobie bez praw, organizacji oraz władzy. Stopniowo jednak następował rozwój cywilizacyjny i narodziła się potrzeba organizacji społeczeństwa, ich pracy oraz ich obowiązków i funkcji pełnionych w danych osadach. W wyniku tych potrzeb narodziły się pierwsze ustroje polityczne.
Organizacja społeczna miała zapewniać bezpieczeństwo i dobro ogólne wszystkich obywateli. Pierwszym ustrojem politycznym było tzw. państwo rodowe, które opierało się na zwyczaju i tradycjach. Prawa wtedy ustanowione wywodziły się od tzw. prawa zwyczajowego - czyli reguł zachowania się ludzi, które zostały uznane w wyniku zwyczaju za obowiązujące i podlegały egzekwowaniu.
Na początku występowała równość rodów, jednak ze względu na podział pracy, niektóre grupy społeczne stawały się bardziej zamożne, a co za tym idzie bardziej pragnęły władzy od innych. W wyniku tego wykształciła się klasa ludzi, która przechwyciła sprawowanie władzy. Stworzyli oni z tego zwyczaju formę obowiązującą.
W osiągnięciu wysokiego stanowiska w społeczeństwie pomagały kosztowności oraz dobre i szlachetne urodzenie. W mniemaniu starożytnych władze otrzymywano od społeczeństwa - ludu, od Boga itp. Stąd różne formy ustrojów państwa.
Po wspólnotach pierwotnych (państwa rodowe oraz organizacje plemienne) mamy do czynienie (jak już pisałam) z podziałem klasowym, podziałem niewolniczym, czyli klasą posiadaczy - panów niewolników oraz oczywiście niewolnikami. Taki stan rzeczy utrzymywał się przez całą starożytność. Spowodowane było to między innymi polaryzacją majątkową społeczeństwa oraz wojnami.
W starożytności wykształciły się główne ustroje polityczne, które dały początek wszystkich organizacji państwowych. Była to monarchia, gdzie jedna osoba sprawowała mniejszą lub większą władzę (był to król, faraon, cesarz, lugal itp.). Innym ustrojem była republika (res publica) oraz demokracja.
Despotie wschodnie
Były to pierwsze i najstarsze formy państwa. Cywilizacje te rozwinęły się w dolinie wielkich rzek o ciepłym klimacie, gdzie występowały żyzne gleby, a co za tym idzie szybki rozwój rolnictwa. Narodziła się tam pierwsza monarchia czyli władza despotyczna.
Nastąpiło skupienie władzy w rękach jednego monarchy, który mógł podejmować decyzje samodzielnie bez konieczności konsultacji ze społeczeństwem. Tron obejmowana dożywotnio i dziedzicznie. Władza miała charakter religijny, władca był najwyższym kapłanem, pośrednikiem między bogami, cieszącym się szczególną opieką, synem boga. On stał ponad prawem, on te prawa tworzył.
EGIPT
W centrum tego wielkiego imperium stał Nil, był on najważniejszym, był uważany za bóstwo. To on dawał życie, jedzenie i pracę dla wszystkich mieszkańców. Rzeka była błogosławieństwem, nad którą jednak trzeba było czuwać. W wyniku tego powstała wielka sieć irygacyjna, nastąpiła organizacja pracy. Człowiek musiał ingerować w stan naturalny krainy. Trzeba było sypać wały ziemne i umacniać je co rok, należało kopać kanały odwadniające, cały czas rozciągać kanały irygacyjne. Wszystkie te prace mogły być podejmowane jedynie przez społeczności dostatecznie liczne i dobrze zorganizowane, a więc takie, wewnątrz których ukształtowała się grupa podejmująca decyzje i kierująca pracą innych, nie zatrudniona bezpośrednio w toku produkcji i narzucająca swą wolę innym, i to rozmaitymi środkami, nie tylko perswazją, ale i siłą. Innymi słowy potrzebne było państwo.
I tak oto powstało państwo Egipt (na początku podzielony na Egipt dolny i górny, jednak w roku 3200 p.n.e. faraon Menes zjednoczył królestwo).
Na szczycie piramidy społeczności egipskiej stał boski faraon - właściciel całego kraju i wszystkich jego mieszkańców; król, naczelny kapłan, sędzia oraz wódz armii. Ale oprócz tego był kimś więcej - faraon zajmował pośrednie stanowisko pomiędzy bogiem i ludźmi. W rozlicznych obowiązkach wspierała monarchę wybrana grupa najbogatszych arystokratów, w wielu przypadkach blisko spokrewnionych z władcą. Oprócz faraona i jego dworu w Egipcie istniała armia urzędników. Wśród nich pierwsze miejsce zajmował wezyr. Urząd ten piastowała jedna lub dwie osoby. Wezyr był największym pomocnikiem faraona. Podstawę administracji egipskiego państwa tworzył bardzo liczna grupa pisarzy. Tym co decydowało w Egipcie o karierze było wykształcenie - klucz do społecznego awansu. W egipskim społeczeństwie ceniono umiejętność pisania i rachowania. Wiedza ta była bardzo trudna i nieosiągalna dla przeciętnego obywatela.
Poszczególnymi prowincjami, nomami, kierowały lokalne rody arystokratyczne. Nomarchowie, stanowiący grupę uprzywilejowaną, byli potomkami wodzów, którzy stali na czele przeddynastycznych plemion Doliny Nilu. Z początku urząd monarchy pochodził z królewskiej nominacji, później stał się dziedziczny, tak iż powstawały lokalne, książęce dynastie.
Sumując w Egipcie władze sprawował jeden człowiek, mający za sobą sztab urzędników i pisarzy. Władza była dziedziczna, tak więc panowały dynastie. Dynastii było około 30. Urzędy obejmowała zamożna i wykształcona arystokracja. W Dolinie Nilu panował duży konserwatyzm - ten sam ustrój przez wieki. Społeczeństwo stanowili rolnicy, którzy formalnie byli wolni, jednak nie jeden faraon traktował ich jak swoich niewolników.
Państwa - miasta greckie
Grecy określali swoje niewielkie państwa mianem polis. Pod względem obszaru były one zwykle małymi organizacjami, obejmującym miasto oraz tereny wiejskie. Liczba znanych nam poleis przekracza tysiąc. Wedle znanej definicji Arystotelesa polis było wspólnotą obywateli, ale w okresie archaicznym pełne prawa mieli wyłącznie arystokraci. W wyniku przemian społecznych, w części państw greckich nastąpiła pewna egalitaryzacja, której rezultatem było pojawienie się ustroju demokratycznego - wszyscy dorośli, bez względu na swój stan majątkowy, korzystali z praw politycznych. W pozostałych krajach politycznych ukształtował się model oligarchiczny, w którym przywileje zależały od stopnia zamożności.
Wielkość polis sprzyjała powstaniu społeczeństwa obywatelskiego, którym wszyscy odczuwali odpowiedzialność za losy państwa. W okresie klasycznym publiczne głosowanie podczas zgromadzenia ludowego rozbudzało świadomość polityczna/ podejmując decyzje, których skutki sami następnie ponosili. Przyczyniało się to także do rozwoju kultury politycznej. W tej strukturze niewiele było miejsca na manipulację. Obywatele demokratycznego polis mogli bez cienia przesady powiedzieć państwo to my, gdyś nie było niezależnych od nich władz, które sprawowały rządy w ich imieniu.
Zgromadzenie ludowe - Ekklezja spotykało się 3 - 4 razy w miesiącu, podejmowało decyzje we wszystkich ważnych sprawach. Stanowili go dorośli obywatele po ukończeniu obowiązującego dwu letniego stażu w wojsku. Zgromadzenie podejmowało pracę w obecności najmniej 6000 obywateli. Na zebraniach wybierano urzędników i kontrolowano ich dotychczasowe poczynania. Przyjmowano i wysłuchiwano posłów. Zgromadzenie ludowe było najwyższym sądem, do którego zawsze można było się odwołać. Do tego organu władzy należała władza ustawodawcza. Najpierw podejmowano projekt, następnie rozpoczynano dyskusję na dany temat, a po czym następowało głosowanie każdego z obecnych.
Wielka Rada - Bule - była to stała władza, która określała codzienny porządek. Rada ta istniała już za monarchii. Na początku składała się z 400 później z 500 członków. Dzieliła się ona na dziesięć zespołów po pięćdziesięciu członków. Roztrząsali oni sprawy codzienne, sądzili urzędników i sprawowali nad nimi kontrolę.
Urzędnicy - pełnili oni władze wykonawczą, wykołowywali to co zostało uchwalone przez eklezje lub bule. Mieli ściśle określone kompetencje. Obowiązywało ich pięć żelaznych zasad:
- mogli swoją funkcję pełnić tylko raz w życiu
- ich kadencja obejmowała jeden rok
- odpowiadali i rozliczali się ze swojej pracy przed Zgromadzeniem Ludowym
- ich stanowiska były bezpłatne (dopiero Perykles w V w. p.n.e. wprowadziły diety)
- obowiązywała zasada kolegialności (każdy urząd był piastowany przez co najmniej dwóch urzędników, miało to zapobiec nadużyciom i korupcji)
Główni urzędnicy to:
- Eponimos - zarząd cywilny polis
- Polemarchos - sprawy wojskowe
- Basileus - sprawy religijne
- Thesmothet sądy cywilne
+ sekretarz
Podsumowując starożytni Grecy są twórcami klasycznej triady, która wedle liczby osób sprawujących władzę wyróżniała trzy formy ustroju:
- rządy jednego - monarchia
- rządy nielicznej grupy - oligarchia
- rządy ogółu obywateli - demokracja
W większości polis istniała oligarchia lub demokracja
Hellenizm
W IV wieku p.n.e. rozbite państewka greckie zostały zjednoczone. Wszystkie polis dostały się pod panowanie Macedonii, kraju położonego na północy Grecji. Po podbojach Filipa II i Aleksandra Wielkiego (nie będę się wgłębiać w ten temat, gdyż jest zbyt obszerny) powstało wielkie imperium. Aleksander dążył do stworzenia globalnej monarchii. Próbował on to stworzyć poprzez asymilację różnych narodów. Prowadził ekspansje kultury polityczno - prawno - duchowej na wschód.
Hellenizm jest to synteza bliskowschodnia i grecka jednak z większą dominacją i wyższością greków. Jej cechy to silna władza króla, która miała być dziedziczna, a nawet posiadała cechy boskie (w Egipcie Aleksandra od razu uznano za bóstwo jednak w Grecji proces ten był długotrwały i żmudny, tak, że dopiero pod koniec swego życia Aleksander oficjalnie ogłosił się bogiem). Po raz pierwszy nastąpiło uszanowanie prawa przez monarchę. Władca nie stał ponad prawem tylko miał go przykładnie egzekwować. Także po raz pierwszy nastąpiła hierarchizacja urzędów oraz silna rozbudowa administracji. Nastąpiła stopniowa globalizacja: budowa dróg, rozwój komunikacji. Większy nacisk kładziono na kulturę i naukę.
Wynikiem hellenizmu była pierwsza próba stworzenia państwa uniwersalnego, którego ustrój obowiązywał nad tak wielkim terytorium. Jednak przedwczesna śmierć jednego z najwybitniejszych wodzów i władców spowodowało zaprzepaszczenie tego przedsięwzięcia. Po śmierci Aleksandra przez prawie 50 lat toczyły się walki o zdobyte przez niego terytorium. Ostatecznie rozpadło się ono na trzy najważniejsze części:
Macedonie z Grecją rządzoną przez Antygonów
Północną Syrie, Azję Mniejszą i Mezopotamię - rządzoną przez Seluecydów
Egipt - rządzoną przez Ptolomeuszy
Starożytny Rzym
Rzym odgrywał rolę kolejnego centrum cywilizacyjnego w starożytności. Rzym powstał w 753roklu p.n.e., a jego legendarnymi założycielami byli bracia bliźniacy Romulus i Remus. Potęga Rzymu zaczęła się od podboju całej Italii, a następnie basenu Morza Śródziemnego. Rzym pod względem politycznym dzielimy na cztery okresy:
I Panowanie królów. Wedle legendy najstarsi mieszkańcy Rzymu wywodzili się od uciekinierów z ginącej Troi. Pierwszym królem stał się wspomniany już wcześniej Romulus. Po nim wedle legendy, rządziło jeszcze sześciu królów: Numa Pompiliusz, Tullus Hostiliusz, Ankus Marcjusz, Tarkiwsz Priscus, Sergiusz Tuliusz oraz Tarkwiusz Pyszny. Król był naczelnym wodzem, sędzią, najwyższym kapłanem. Pierwszym monarchą przypisuje się organizację życia wewnętrznego miast: kult bogów, ustrój, armię, Prowadzili oni również wiele energicznych walk z sąsiadami Rzymu, które zakończyły się sukcesem. Jednak z biegiem czasu coraz większego znaczenia zaczęły nabierać takie ciała jak Zgromadzenie Ludowe i Senat. Wedle tradycji, ostatni król swymi tyrańskimi postępkami wywołał bunt i został wygnany. Wydarzenie to oznaczało kres monarchii oraz przejście do republiki. Od tej pory rzymianie mieli zachować zdecydowaną niechęć do monarchii. Już nigdy więcej żaden z rządzących nie przyjął tytułu rex - król.
II Republika (od 509 roku p.n.e.) czyli formy ustroju państwa, w którym najwyższe władze wybierane są prze obywateli na określony czas. Rzym stał się republiką arystokratyczną. Władza należała bowiem do patrycjuszy czyli reprezentantów starych, rzymskich rodów. Plebejusze, wolni obywatele rzymscy nie mogli piastować urzędów. ten podział na uprzywilejowanych i pozbawionych przywilejów doprowadził do konfliktu. Plebs poprze odmowę udziału w kampanii wywalczył uprawnienia dla urzędników tzw. trybuny plebejskie, dzięki którym plebejusze mogli powoływać nowy urząd - trybunów ludowych, którzy bronili ich prawa, a co najważniejsze posiadali prawo weta i byli nietykalni. Od tej pory władze piastowali uprzywilejowani nobile.
W ustroju republikańskim znaczenie miały:
Comitia - Zgromadzenie ludowe złożone z obywateli, zbierające się z różnych celów i według określonych kluczy organizacyjnych. W przeciwieństwie do ustroju greckiego zgromadzeń było ich kilka i miały różne znaczenie. Zgromadzenia te różniły się również tym, że nie prowadzono na nich dyskusji, a inicjatywa znajdowała się w rękach urzędników. Także nie każdy obywatel miał swój własny głos tylko każda kuria, centurie itp. dysponowały jednym głosem. Na zgromadzeniach wybierano także urzędników oraz podejmowano decyzje w sprawach wojny. Zgromadzenie było także sądem odwoławczym dla kary śmierci.
Zgromadzenia dzielimy na:
Contines - zebrania informacyjno sprawozdawcze
Comita curiata - zwoływane w porządku rodo - plemiennym i były dostępne tylko dla patrycjuszy
Comita centuriata, które istniały od VI wieku p.n.e., zwoływane według oddziałów wojskowych. Zgromadzenie to miało charakter oligarchiczny i miało duże znaczenie ze względu na współprace z najważniejszymi urzędnikami.
Comita tributa - zwoływane według miejsca zamieszkaniaw terytorialnych tribus. Miało ono większe znaczenie dla wsi.
Cocilia plebis - dostępne tylko dla plebejuszy. Na nich wybierano trybunów ludowych i edylów plebejskich. Zgromadzenia te dotyczyły tylko uchwały obejmujące plebejuszy
Senatus Consulta - Senat - istniał już od czasów królewskich i był organem doradczym. W jego skład wchodzili urzędnicy, którzy swoją funkcję pełnili dożywotnio, dodatkowo senat miał wsparcie najbogatszych rodów, a więc praktycznie to on pełnij główną władze w państwie. Dodatkowo to on wyznaczał dyktatora (nadzwyczajny urząd w republikańskim Rzymie, powoływany w sytuacji zewnętrznego lub wewnętrznego zagrożenia).
Magistrtus - urzędy, na czele urzędników stała dwójka konsulów, którzy byli wybierani na rok spośród patrycjuszy i posiadali najwyższa władzę cywilną i wojskową. Urzędników obowiązywała zasada kadencyjności oraz kolegialności. Inni urzędnicy to między innymi: cenzorzy (robili spis ludności i dokonywali podziału na klasy), pretorzy (tworzyli system prawa, przewodnicząc sądom oraz zarządzając prowincjami), edylowie (dbali o porządek w Rzymie i organizowali igrzyska dla ludzi) oraz kwestorzy (zajmowali się finansami państwa i armii).
Ustrój ten sprawdzał się dla miasta - państw, którym na początku był Rzym, jednak w wyniku ekspansji terytorialnej Rzym stał się wielkim imperium, któremu była potrzebna stała i doświadczona władza, a nie jak do tej pory zmieniana co rok. Proces przebudowy ustroju był konieczny i nie odwracalny. Przekształcenie republiki zapoczątkował Juliusz Cezar, powodując wojny domowe między wielkimi politykami. Trwały one od 31 roku p.n.e. do 27 roku p.n.e., ich losy były bardzo burzliwe i zmienne, aż doprowadziły do
III Pryncypatu czyli "komedii republiki". Ustrój ten stworzył siostrzeniec Juliusza Cezara Oktawian August (należy pamięć, że bez pomocy wujka nigdy by tego nie dokonał). Nowy monarcha przybrawszy tytuł cesarza zniósł zgromadzenia ludowe, jednak zdając sobie sprawę z przywiązania rzymian do republiki zostawił senat, jednak znacznie ograniczył jego zasięg. Sam natomiast ustanowił się prokonsulem i naczelnym wodzem. Praktycznie władza cesarska była absolutna i przypisywano jej pochodzenie boskie. Oktawian powołał nowy aparat urzędniczy, który był ściśle od niego uzależniony i był mu wierny. Wybierał on ludzi tylko sobie poddanych bez sprzeciwu przyjmujących jego zdanie.
W czasach pryncypatu przeprowadzono reformę armii i dokonywał się dalszy etap romanizacji zdobytych terenów i ich urbanizacja.
Pryncypat przetrwał do roku 284. Jego kryzys nastąpił między innymi poprzez pojawienie uzurpatorów (usurpator - ten, kto zagarnia władzę, nie mając ku temu podstaw prawnych), byli to z reguły ambitni wodzowie, który przy poparciu dowodzonych prze siebie armii próbowali zawładnąć tronem i rozpętywali wojny domowe. W ciągu najgorszego półwiecza cesarzami obwołano blisko pięćdziesiąt osób, z których żadna nie zmarła spokojna śmiercią.
IV Dominat. Dopiero cesarz Dioklecjan definitywnie zerwał z tradycja demokratyczną. Skupił w swoim ręku niepodzielną władzę oraz wprowadził wschodni ceremoniał na dworze. Stworzył on tzw. tetrarchię, czyli współrządy czterech władców. Dwaj starsi byli agustami, a dwaj młodsi cezarami. Po 20 latach władza była przekazywana przez augustów cezarom. Imperium rzymskie zostało podzielone na cztery okręgi, a te na dwanaście diecezji złożonych z prowincji. Dominat stworzył przy boku cesarza nowy doradczy organ zbiorowy w postaci Świętego Konsystorza (składał się z najwyższych urzędników, miał skład fachowy, jego członkowie nosili tytułu komesów, zajmował się także sądownictwem i miał rozbudowaną kancelarię).
Dominat utrzymał się do końca istnienia Cesarstwa Zachodnio Rzymskiego czyli do roku 476.
Temat ten obejmuje powstanie i rozkwit pierwszych organizacji społecznych i ustrojów prawnych, które są również podstawą dzisiejszego świata politycznego. Starożytni stworzyli od podstaw monarchię, republikę oraz demokrację dowodząc tym swoją wielkość oraz ogromna wiedzę. Organizacje te niejednokrotnie były bardzo skomplikowane i złożone, dając tym podstawę dla ustrojów dalszych epok.
Dorobek starożytności w tej dziedzinie jest bardzo ogromny i bogaty.
gola2008 dobra praca ;]]]
odpowiedz