Sztuka pozytywistyczna

Główne założenia sztuki pozytywistycznej

Pozytywizm wywodzi się z nurtu filozoficznego oświecenia. Ponownie uwydatnia się dążenie do wiernego oddania natury, jednak artyści rezygnują zarówno z norm akademickich, jak i z romantycznego "efekciarstwa" na rzecz wiarygodności (weryzmu) i realizmu. Realizm odrzucił wzniosłe tematy na rzecz tego, co do tej pory było uważane jedynie za banalną, "nieartystyczną" rzeczywistość.

Z drugiej zaś strony pozytywizm podobnie jak oświecenie kontynuuje klasyczny ideał sztuki. Ponowne nawiązanie do sztuki antycznej nosi w XIX w. miano neoklasycyzmu.

Architektura

Przeważają koncepcje synkretyczne (patrz hasło: synkretyzm), jednocześnie architekci stosują nowe konstrukcje i materiały (żelazo, żelbet). Przykładem może być wieża Eiffla w Paryżu, jedno z największych i najbardziej kontrowersyjnych osiągnięć architektonicznych XIX w. Pojawiają się nowe style "neo-": neoarabski, neoindyjski, neochiński, neobizantyjski, neoromański, neogotycki, neorenesansowy. Wśród nich poczesne miejsce zajmuje neogotyk, który dominował w architekturze sakralnej, a także w budownictwie użyteczności publicznej. Styl neogotycki reprezentuje londyński parlament ze słynnym Big Benem na jednej z wież.

Sztuki plastyczne

W malarstwie klasycystycznym najczęściej stosowany jest pejzaż, w którym pojawiają się pewne elementy poetyzacji natury, a także dążenie do przelania na płótno wszystkich wrażeń wzrokowych, co wiąże się z wielostronnym wykorzystaniem światła i koloru. Mistrzem klasycystycznego pejzażu był Francuz C. Corot.

W malarstwie i rzeźbiarstwie drugiej połowie XIX w. dominuje realizm, wiarygodne odzwierciedlenie natury. Pojawiają się tematy z życia codziennego, jak np. u J.-F. Milleta, zwanego malarzem wieśniaków, w którego twórczości dominuje właśnie tematyka wsi. Również H. Daumier czerpie tematy z codzienności - życie proletariatu miejskiego, politycy, robotnicza ulica, pociągi i przedmieścia. Typowym przedstawicielem realizmu jest G. Courbet, który, obracając się wokół tematyki pracy i ludzi pracujących, całkowicie rezygnuje z archetypicznego piękna, znamionującego malarstwo klasycystyczne. Nadeszła bowiem moda na opisywanie świata w sposób naukowy (eksperymentalny), naturalistyczny i antyakademicki. Do ulubionych motywów tego nurtu należały również pejzaże nadmorskie (plaża), pikniki, miasto (ulice, kawiarnie, bale), rodzina, życie światowe, wreszcie śmierć, tyle że strywializowana, pozbawiona patosu i wzniosłej symboliki.

Dbałość o wierne, naukowe oddanie szczegółów wymaga od artysty dużej wiedzy fachowej, zwłaszcza jeżeli jest to - bardzo popularne w drugiej połowie XIX w. - malarstwo historyczne (np. J.Matejko). Do najwybitniejszych polskich malarzy - realistów należą: J. Matejko, H. Rodakowski, J. Chełmoński.

Lektura dodatkowa:
- I. Coll Mirabent, "Klucze do sztuki neoklasycyzmu"
- C. Reyero, "Klucze do sztuki. Od romantyzmu do impresjonizmu"