Liberalizm arystokratyczny, ludowy radykalizm, konserwatyzm.

KAROL MONTESKIUSZ – 1689-1755 (lib. aryst.)
 DZIEŁA: O duchu praw, Listy perskie, Rozważania o przyczynach wielkości i upadku Rzymu, w pracach tych wyraża potępienie despotyzmu, pochwałę zasad tolerancji i wolności (w zawoalowanej formie)
 Głosi determinizm – wszelkie rzeczy i zjawiska funkcjonują wedle właściwych sobie reguł.
 Okres przedpaństwowy nie jest stanem wojny.
 PRAWA NATURY dot. istoty społeczeństwa – prawom tym czł. podlegał przed powstaniem państwa.
4 podstawowe prawa natury:
1. pokój między słabymi, równymi sobie jednostkami
2. zaspokajanie potrzeby pożywienia
3. potrzeba łączenia się w pary, wzmocniona uczuciem przyjemności ze współżycia seksualnego
4. pragnienie życia w społeczeństwie
 Wraz z powstaniem państwa pojawia się nowe prawo –
• narodów – reguluje stos. między wszystkim społecznościami
• polityczne – ma na celu utrzymanie rządu
• cywilne – ma za zadanie utrzymać jedność społeczeństwa
 Prawo ma iść za duchem narodu – dopasowywać się do zmiennych warunków życia społecznego
 WOLNOŚĆ to zdolność do czynienia tego, na co ustawy pozwalają.
 Wyróżniał 3 USTROJE: monarchiczny (najlepszy), republikański, despotyczny (najgorszy)
 Gwarancją właściwego ustroju jest odpowiedni podział kompetencji –
stąd koncepcja trójpodziału władzy w państwie:
• prawodawcza – dwuizbowy parlament
• wykonawcza rzeczy należących do prawa narodów - monarcha
• wykonawcza rzeczy należących do prawa cywilnego (sądzenia) – niezawisłe sądy
 Najbardziej ograniczana powinna być legislatywa.
 Władza wykonawcza stanowi część prawodawczej jedynie poprzez „zdolność przeszkadzania”
 Sędziowie związani są ustawami parlamentu, a ich wyroki egzekwuje władza wykonawcza. Sędziowie są jedynie „ustami ustawy”
 koncepcja miała na celu ochronę społeczeństwa przed absolutyzmem, ochronę własności.
 znalazła wyraz w późniejszych aktach prawnych: Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela – 1789, Konstytucji USA – 1787, Konstytucji 3 Maja – 1791
 Wolność ze strony państwa ma zabezpieczać prawo, wolność jednostki rodzą zaś obyczaje, nawyki i niektóre prawa cywilne.

JEAN JACQUES ROUSSEAU – 1712–1788
 DZIEŁA: Umowa społeczna, Rozprawa o naukach i sztukach, Rozprawa o pochodzeniu nierówności między ludźmi, Uwagi o rządzie polskim
 zakwestionował charakterystyczną dla epoki wiarę w postęp
 Pesymistycznie zapatrywał się na osiągnięcia ludzkiej cywilizacji – deprawuje ona bowiem człowieka;
 Stan natury był okresem pomyślności jednostek (bez wojen i własności)
 Pierwszą i naturalną formą życia społecznego jest rodzina. Wszystkie inne twory są wynikiem umowy.
 Umowa społeczna wg Rousseau: (2 umowy – o powstanie ciała politycznego i o zwierzchnictwo)
• zawarta przez wszystkich i na równych prawach
• na zasadach pełnego egalitaryzmu
• utrwalała pełną równość wszystkich ludzi
 Prezentuje się jako zwolennik demokracji i suwerennej władzy ludu, opartej na woli powszechnej, czyli wspólnym interesie wszystkich.
 PRAWO (konsekwencja umowy społecznej) – normy postępowania o char. generalnym i abstrakcyjnym
 Rodzaje praw:
• polityczne – fundamentalne, dot. praw rządu
• cywilne – regulują stosunki między jednostkami i między jednostkami a państwem
• karne – sankcja wszystkich innych praw
• zwyczajowe – zapisane w sercach obywateli, tworzące „prawdziwą konstytucję państwa”
 SUWERENNOŚĆ: niezbywalna, niepodzielna, jedynym jej nosicielem lud  stąd krytyka zrzeczenia się mocą umowy społecznej wolności (Grocjusz, Hobbes) oraz krytyka teorii podziału władzy.
 nie jest istotne, jaką formę przybierze państwo – każda forma może dobrze i źle realizować założenia dobra powszechnego
 WŁADZA także powstaje drogą umowy społecznej
 Dwa rodzaje wiary: w sensie teologicznym, obywatelska

Konserwatyzm:

EDMUND BURKE – 1729-1797
 uważany za ojca konserwatyzmu, krytykował Wielką Rewolucję Francuską
 DZIEŁA: A vindication of Natural Society, Speech on American Taxation
 Odrzucał koncepcję umowy społecznej, zakładając ewolucyjny charakter powstania państwa.
 Społeczeństwa rozwijają się spontanicznie wraz z właściwymi im instytucjami politycznymi.
 Był przeciwny egalitaryzmowi, rządzić powinni ludzie cnotliwi, mądrzy, a nie lud.
 zwracał uwagę na szczególne znaczenie wiary dla jednostki i narodu – człowiek jest ze swej natury zwierzęciem religijnym.


KONSERWATYZM NA ZIEMIACH POLSKICH – lata 60. XIX wieku
 ks. Adam Czartoryski, Andrzej Zamoyski, Aleksander Wielopolski
 jednocześnie ruch ideowy, jak i program polityczny
 Krytyka I Rzeczypospolitej, włącznie z instytucją liberum veto, krytyka demokracji.
 Podstawą siły państwa miał być solidaryzm społeczny i polityczny
 Odrzucano odzyskanie niepodległości metodą rewolucji, powstań, ponieważ może się to odbyć kosztem takich wartości jak religia, rodzina, własność, a je należy chronić.
 Konserwatyści wschodniogalicyjscy – „Podolacy", konserwatyści zachodniogalicyjscy – krakowscy stańczycy – pozostawali w opozycji wobec siebie

ALEKSANDER WIELOPOLSKI – 1803-1877
 nie odsuwał się od udziału w powstaniu listopadowym, ale po jego klęsce przyjął postawę lojalizmu wobec władz zaborczych
 uważał, że odzyskanie niepodległości walką zbrojną jest niemożliwe, dążyć trzeba do jak największej autonomii. Trzeba pracować nad własnym narodem, jego wychowaniem i bogactwem.
 Udało mu się przywrócić odrębny rząd KP, trwał on w latach 1862-1863. W. przyczynił się do wprowadzenia nowej ustawy szkolne, oczynszowania oraz nadania praw Żydom

ANDRZEJ ZAMOYSKI – 1800-1874
 opowiadał się za polityką ugodową z caratem
 nie wykluczał unii personalnej między Polską a Rosją, był przeciwny wszelkim działaniom powstańczym.
WŁODZIMIERZ SPASOWICZ – 1829-1906
 był darwinistą, pozytywistą i konserwatystą
 koncepcja wolności i nieufności do państwa pozwala traktować go jako liberała
 prezentował postawę ugodową, był przeciwny wszelkim ruchom powstańczym Polaków, głosił konieczność rezygnacji z myśli o własnym państwie, bo to przeszkadza próbom ugody.
 był przeciwnikiem despotyzmu, odrzucał socjalizm
 PAŃSTWO wg niego miałoby zapewniać pokój i pewien zakres świadczeń socjalnych.