Doktryna socjaldemokracji.

Powstanie doktryny socjaldemokracji przypadło na koniec XIX wieku. Wtedy to w większości partii robotniczych, ruch robotniczy ukształtował się jako rewolucyjny i antykapitalistyczny ruch polityczny. Nazwa wiąże się z powstaniem w 1869 roku Socjaldemokratycznej Partii Robotników (SPR) w Niemczech. Powstające wówczas partie i ugrupowania często zawierały w swoich nazwach słowo socjaldemokratyczna lub socjalistyczna.

Do podstawowych wartości socjaldemokratycznych należą:
• demokracja jako najlepszy system polityczny, służący zachowaniu wolności jednostki oraz będący gwarantem jej praw;
• istnienie systemu wielopartyjnego
• wzrost dobrobytu obywateli celem gospodarki
• wyrównanie wszelkich nierówności społecznych poprzez chociażby system socjalnych świadczeń
• państwo – państwem opiekuńczym
• przestrzeganie zasady sprawiedliwości społecznej
• w sferze gospodarki – możliwość istnienia obok sektora państwowego także i sektora prywatnego
• system państwowego planowania w gospodarce

Teoretyczne źródła socjaldemokracji tkwią w rewizji marksizmu. Marksizm był ówczesną rewolucyjną doktryną. Karol Marks w swych licznych publikacjach konstytuujących ideologię socjalistyczną przewidywał, że kapitalizm upadnie w wyniku rewolucji proletariackiej z powodu narastania sprzeczności klasowych i zaniku konserwatywnej klasy średniej, która zasili proletariat. Nadzieja na rewolucję opierała się tedy na przekonaniu, że kapitalistów będzie coraz mniej, a będą coraz bogatsi, a równocześnie nie będą zdolni do żadnych ustępstw o charakterze socjalnym. Rewizji marksizmu dokonał Edward Bernstein, teoretyk niemieckiej partii robotniczej SPD. W pracy Zasady socjalizmu i zadania socjalnej demokracji z 1901 roku skrytykował główne tezy rewolucyjnego przejęcia władzy przez proletariat. Choć krytykował kapitalizm i wskazywał, że jego likwidacja a zarazem nadejście ustroju socjalistycznego nastąpi na drodze ewolucyjnej. Sugerował, że proletariat zdobędzie władzę poprzez demokrację i powszechne wybory ale robotnicy muszą stać się uczestnikami życia politycznego. Właśnie powszechne prawo wyborcze i zasady demokratyczne Edward Bernstein uznał za strategie socjaldemokracji. A działania proletariatu ku zdobyciu władzy za cofanie się. Bernstein proponował zamiast doktryny klasowej demokrację, która oznacza „zasadnicze zniesienie panowania klasowego”.
Analizy Bernsteina prowadziły do wniosków, że socjalizm ma szansę być realizowany drogą pokojową w demokratycznych warunkach w krajach najbardziej rozwiniętych ekonomicznie. Jednak aby do tego doszło władzę polityczną muszą przejąć ludzie pracujący.
Wśród ruchu robotniczego doszło do podziału. Powstał nurt rewolucyjny ( partie skupione w Międzynarodówce Komunistycznej) oraz nurt reformistyczny (partie potępiające rewolucję). Nie było mowy o kompromisie i czymś pośrednim. Od tej pory nurt reformistyczny przybrał nazwę socjaldemokracji. W okresie międzywojennym prowadził swą działalność pod nazwą Socjalistycznej Międzynarodówki Robotniczej; w tym czasie obydwa nurty oddaliły się od siebie. Okres wojny przewartościował na jakiś czas politykę partii socjaldemokratycznych realizowanej tuż po wojnie. W niektórych krajach europejskich socjaldemokracji i komuniści zaczęli ze sobą współpracować. Jednak bardzo szybko sojusze polityczne z komunistami zostały zerwane. Socjaldemokraci współpracowali też z partiami liberalnymi, chadeckimi czy konserwatywnymi, co miało wpływ na ewolucję doktrynalną. Nastąpiła szybsza integracja z kapitalizmem, ale nie rezygnowano z socjalizmu. Miał on być budowany na drodze reform społeczno-ekonomicznych w warunkach demokracji.
Odbudowywanie światowej organizacji ruchu socjaldemokratycznego trwało kilka powojennych lat. Pierwszy Kongres odrodzonej Międzynarodówki Socjalistycznej odbywał się w dniach 30 czerwca – 3 lipca 1951 roku we Frankfurcie nad Menem. Podczas kongresu przyjęto deklarację Cele i zadania socjalizmu demokratycznego. Stanowiła ona w pewnym sensie podsumowanie praktycznych działań reformowania kapitalizmu przez socjalistów-reformistów mających wpływ na działania rządów poszczególnych krajów. Jak czytamy w książce „Doktryny polityczne XIX i XX wieku” pod red. K. Chojnickiej i W. Kozuba-Ciembroniewicza: „Deklaracja charakteryzowała się: krytyką istniejącego systemu społecznego – kapitalizmu[...]; oparciem wizji socjalizmu na ugruntowanych wcześniej tezach rewidujących marksizm i w związku z tym rezygnacją z marksizmu jako głównej ideologii socjaldemokratów; podkreśleniem, że doktryna socjaldemokracji składa się z dwu części: socjalizmu, nawiązującego do tradycji walki o wyzwolenie pracujących, walki o likwidację wyzysku kapitalistycznego, oraz demokracji odrzucającej przemoc w walce z kapitalizmem, odrzucającej dyktaturę, propagującej równość obywateli i rządy większości(„socjalizm demokratyczny”); potępieniem komunizmu jako nowej formy imperializmu.”
Deklaracja krytykowała zarówno kapitalizm jak i komunizm. Stwierdzała, że właściwą drogą do likwidacji kapitalizmu jest doktryna socjalizmu demokratycznego. Doktryna ta oznaczała połączenie socjalizmu z demokracją opartą na wolności człowieka. Podsumowując deklaracja Cele i zdania socjalizmu demokratycznego głosiła, że istotą socjalizmu jest dążenie do likwidacji nierówności społecznych i wyzysku a realizacja socjalizmu nastąpi na drodze konkretnych reform. Deklaracja podkreślała również, że socjalizm nie jest związany ani z określoną teorią ani z określoną klasą społeczną. Odtąd celem socjaldemokracji była walka z wyzyskiem, potępienie komunizmu, budowa państwa dobrobytu i zapewnienie godnych warunków życia.
Po drugiej wojnie światowej w programach działania socjaldemokratycznych partii politycznych obecne były idee uspołecznienia własności. I tak na przykład rząd Partii Pracy w Wielkiej Brytanii w 1946 roku przeprowadził nacjonalizację kopalni węgla i elektrowni, w 1948 – gazowni, a w 1949 – kopalni rudy żelaza i przemysłu stalowego. Nie było to jednak dobrym rozwiązaniem o czym przekonały się między innymi Niemcy. Powoli uspołecznianie własności odchodziło w zapomnienie. Ideę uspołeczniania zastąpiono ideą uczestnictwa pracujących w zarządzaniu i programem polityki ekonomiczno-finansowej państwa, który miał pomóc realizować zasadę równości.
Ewolucja doktryny socjaldemokratycznej nadal polegała na odejściu od marksizmu, Choć to zjawisko wspólne dla całej socjaldemokracji uwidoczniło się w różnych partiach w różnym czasie i z różna intensywnością. Analiza kapitalizmu zawsze prowadziła do podobnych wniosków. Trzeba zlikwidować kapitalizm i budować nowy system społeczny – socjalizm. Ale odrzucenie marksizmu było też konsekwencją przyjętych założeń dotyczących istoty socjalizmu. A istota socjalizmu polega na przyjęciu podstawowych wartości: równości społecznej, demokracji i wolności. Niemieccy socjaldemokraci na zjeździe SPD w Bad Godesberg oficjalnie odcięli się od marksizmu.
Uchwalili mianowicie, że tworzą partię wolności ducha, stanowiącą wspólnotę ludzi o różnych ideologiach i wyznaniach, których łączy uznawanie wspólnych wartości – wolności, sprawiedliwości i solidarności. Wśród wartości program wymienia też „godność człowieka”. Za korzenie socjaldemokracji uznano treści humanizmu, filozofii klasycznej i etyki chrześcijańskiej. Socjaldemokraci nadal głosili, że istotą socjalizmu ciągle jest usuwanie przywilejów klas panujących i danie ludziom wolności, sprawiedliwości i dobrobytu. Popierali również koncepcję „państwa dobrobytu” ( welfare state), określanej czasem jako „państwo pomocy społecznej” czy „państwo opiekuńcze”. Głosiła ona naturalne stopniowe „ulepszanie się” kapitalizmu, dzięki szybkiemu wzrostowi gospodarczemu, pobudzanemu poprzez rewolucję naukowo-techniczną. Powoduje to zmniejszanie nierówności społecznych, poprawę egzystencji pracowników najemnych oraz zanikanie sprzeczności klasowych. Proces ten nie jest jednak automatyczny i wymaga aktywnej roli państwa, angażującego się w reformy socjalne. Koncepcja „państwa dobrobytu” pojawiła się jako wyraz optymizmu i wiary w możliwość przyjętej strategii reformistycznej. Jako najbardziej dobitny przykład takiego państwa podawano Szwecję i Wielką Brytanię. Potwierdzają to oficjalne dokumenty partii socjaldemokratycznych. Socjaldemokraci zwracali również uwagę na zmianę charakteru gospodarki kapitalistycznej. Rzeczywista władza w wielkich organizmach gospodarczych przesuwała się z prawnych właścicieli na menadżerów, którzy posiadają odpowiednie przygotowanie profesjonalne do podejmowania decyzji ekonomicznych. Wizerunek klasycznego kapitalisty odchodzi więc w przeszłość. Źródłem władzy jest w coraz większym stopniu zarządzanie, a w coraz mniejszym własność. Skoro tak, to traci na znaczeniu postulat uspołecznienia własności.
Ostatnią próbę uspołeczniania własności podjął rząd Pierre'a Muroya, który objął władzę we Francji w 1981 roku. Znacjonalizowano wtedy część przemysłu, która dawała 20 procent produktu krajowego brutto oraz około 90 procent sektora bankowego. Szybko jednak wystąpiły negatywne skutki tej polityki - wysoka inflacja, ujemny bilans handlowy - i trzeba było z niej zrezygnować. Socjaldemokraci zaczęli się więc koncentrować w polityce ekonomicznej na kwestii redystrybucji (ponownego podziału) dochodu narodowego. Stwierdzono, że podział pierwotny, dokonujący się w sferze produkcji, jest niesprawiedliwy bo nie przyczynia się do zmniejszania nierówności między bogatymi a biednymi. Stąd też pomysł na przeprowadzenie redystrybucji posługując się instrumentami finansowymi. Konkretnie wprowadzając podatek progresywny oraz państwową kontrolę cen, która będzie przeciwdziałać inflacji i monopolizacji. Dzięki środkom uzyskanym z podatków państwo realizuje politykę socjalną. Jej najistotniejszymi elementami są: powszechna opieka zdrowotna, powszechny system ubezpieczeń społecznych na wypadek choroby i bezrobocia oraz system pomocy socjalnej, obejmujący między innymi dodatki rodzinne i pomoc dla nieuleczalnie chorych.
Postulat pełnego zatrudnienia zaczęto zastępować postulatem walki z bezrobociem. W ciągu kilkunastu lat stał się on jednym z głównych punktów programu partii socjaldemokratycznych. Podjęto też reformy zmiany czasu pracy. Dotyczyły one przede wszystkim uczestnictwa pracujących w zarządzaniu, zmniejszenia liczby pracujących godzin w tygodniu, obniżenia wieku emerytalnego i podnoszenia minimalnej gwarantowanej płacy. W latach 70. socjaldemokracja zaczęła również m.in. „walczyć” o równe prawa kobiet w życiu społecznym czy przywrócenie pełnych praw obywatelskich imigrantom. Ewolucja programowa partii socjaldemokratycznych doprowadziła do globalizacji doktryny i programów tych partii. Zaczęto odnosić się do głównych problemów światowych takich jak: ochrona środowiska, bezpieczeństwo, pomoc ekonomiczna, rola ONZ. W ostatnich latach programy partii socjaldemokratycznych poddały się pragmatycznemu traktowaniu problemów społeczno-ekonomicznych, przede wszystkim kwestii bezrobocia, opieki socjalnej, inflacji i minimum płacowego. Socjaldemokraci głoszą, że wysokie bezrobocie i marginalizacja społeczna stanowią najpoważniejszy problem społeczny i i znaczącą groźbę dla demokracji. Konkretnym celem jest zredukowanie bezrobocia bez niebezpieczeństwa inflacji. Wymaga to większego i lepszego inwestowania, materialnego i tego w sferze ludzkiego kapitału. Zwraca się tu uwagę na rolę małych i średnich przedsiębiorstw w tworzeniu nowych miejsc pracy czy możliwości tkwiące w nowej technologii.
W środowisku socjaldemokracji na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat zaszły bardzo istotne zmiany świadomościowe: mentalność walki klasowej, mająca swe korzenie w marksizmie, została zastąpiona dążeniem do pokoju społecznego i partnerstwa. Podsumowując istotą współczesnej socjaldemokracji jest idea równości w społeczeństwie demokratycznym opartym na mechanizmie gospodarki konkurencyjnej , przy równoczesnym zapewnieniu kontroli społecznej gospodarki rynkowej, wzrostu gospodarczego i rozwoju mechanizmów tejże gospodarki. Ważne jest również wtopienie uniwersalności doktryny wraz ze społecznymi aspektami w globalne procesy współczesnego świata.
Źródła:
1) Doktryny polityczne XIX i XX wieku, red. K. Chojnicka, W. Kozub-Ciembroniewicz,
Kraków 2000.
2) Dubel L., Historia doktryn politycznych i prawnych do schyłku XX wieku,
Warszawa 2005.
3) Tokarczyk R., Współczesne doktryny polityczne, Warszawa 2008.
4) http://bielecka.com.pl/Doktryny%20Polityczne.doc
5) www.wikipedia.pl
6) www.wosna5.pl