Władza centralna a samorząd terytorialny.

Ludzie organizują się w grupy, by móc skutecznie rozwiązywać problemy dotyczące najbliższego otoczenia oraz ulepszać funkcjonowanie całej społeczności. Zazwyczaj łączy ich wspólny cel lub sytuacja, w jakiej się znajdują. Aby sprawniej funkcjonować, zbiorowości wyłaniają na pewien czas swoje przedstawicielstwa, których zadaniem jest reprezentowanie danej grupy oraz zajmowanie się bieżącymi sprawami. Współpracę obywateli i sposób, w jaki osiągają oni własne cele poprzez wybrane przez siebie organy, nazywane samorządem. Powszechnie określenie to jest używane w odniesieniu do części administracji publicznej. Samorząd składa się z zespołu osób reprezentujących daną społeczność. Grupa ta samodzielnie i niezależnie od władzy centralnej pełni dla dobra ogółu funkcje administracyjne na podstawie przepisów obowiązującego prawa. Samorząd terytorialny jest drugim, po administracji rządowej, ważnym elementem administracji publicznej. W Polsce po reformie z 1 stycznia 1999 r. tworzą go niepodporządkowane sobie wzajemnie gminy, powiaty i województwa. Obszary ich działań zostały wyznaczone w taki sposób, aby uwzględnić więzi społeczne, gospodarcze i kulturowe łączące ludzi zamieszkałych na określonym terytorium. Celem podziału było również umożliwienie sprawnego funkcjonowania poszczególnych samorządów. Istnienie samorządu terytorialnego jest przejawem decentralizacji władzy publicznej. Oznacza to, że władza centralna przekazuje niektóre uprawnienia wspólnocie mieszkańców niezależnej od administratorów rządowej. W ten sposób realizowana jest charakterystyczna dla demokratycznych państw zasada solidarności. Zgodnie z nią władze centralne zajmują się tylko sprawami, których nie mogą skutecznie rozwiązać samorządy terytorialne. Decyzje dotyczące obywateli podejmują oni sami lub ich przedstawiciele. Samorząd terytorialny bierze udział w sprawowaniu władzy publicznej. Samodzielnie wykonuje te zadania wskazane w ustawach, które mogą służyć zaspokajaniu potrzeb danej wspólnoty mieszkańców. Działania takie dotyczą m.in.: edukacji, ochrony środowiska, kultury i porządku publicznego na terenie konkretnej społeczności. Określa się je jako zadania własne samorządu. Wspólnota samorządowa pełni również niektóre funkcje ogólnopaństwowe, przejęte od administracji rządowej na podstawie porozumienia lub w wyniku obowiązku zapisanego w ustawie. Takie czynności to zadanie zlecone. Należy do nich m.in. przygotowanie i przeprowadzenie wyborów oraz referendów, a także prowadzenie ewidencji ludności. Zadania własne samorząd wykonuje z posiadanych środków oraz m.in. z subwencji. Natomiast zadania zlecone finansuje się ze środków, które przekazuje na ich realizacje państwo. Każda jednostka samorządu terytorialnego może uchwalać prawo lokalne. Skłaniają się na nie normy prawne ustanowione przez samorząd i dotyczące wszystkich obywateli w gminie, powiecie lub województwie. Prawo miejscowe reguluje jednak tylko sprawy wyraźnie wskazane w ustawach parlamentarnych, np. zasady organizacji urzędu lub tworzenia przepisów porządkowych. Aktem prawa miejscowego nie jest natomiast przepis prawny wydany przez władze centralne, odnoszący się do określonego terytorium, dotyczący np. wprowadzenia stanu klęski żywiołowej. Gminy, powiaty i województwa wykonują zadania publiczne, dlatego w interesie państwa jest nadzorowanie ich działalności. Polega ono głównie na zagwarantowaniu tego, aby samorząd terytorialny funkcjonował w ramach obowiązującego prawa. Nadzór nad działaniami samorządów i realizowanymi przez nie zadaniami pełni przede wszystkim prezes Rady Ministrów, a także mianowany przez niego przedstawiciel rządu w terenie, czyli wojewoda. Finanse administracji lokalnej kontroluje natomiast Regionalna Izba Obrachunkowa.