Mała Konstytucja 20.02.1919 r.
Obradujący w lutym sejm ustawodawczy uchwalił tzw. Małą Konstytucję, która stanowiła tymczasową regulację ustroju politycznego państwa polskiego. Przyjmowała ona zasadę jednolitości władzy, czyli koncentracji władzy w sejmie. Był to system rządów parlamentarnych z jednoizbowym sejmem.
Zadania Sejmu: *opracowanie nowej konstytucji; *uchwalenie zasad ustroju państwa; *prawo inicjatywy ustawodawczej, czyli prawo zgłaszania projektów ustaw. Nie określono kadencji sejmu ani ostatecznej jego liczby, ponieważ zakładano jego krótkotrwałą działalność. Sejm działał w sposób ciągły.
Władza wykonawcza należała do Naczelnika Państwa i do Rządu.
Kompetencje Naczelnika Państwa: *reprezentował państwo na zewnątrz; *stał na czele administracji cywilnej i wojskowej; *powoływał Rząd w porozumieniu z Sejmem; *ponosił odpowiedzialność konstytucyjną i polityczną, a każdy akt Naczelnika Państwa wymagał kontrsygnatury, czyli podpisu premiera lub ministra, który tym samym brał na siebie odpowiedzialność za podjęte decyzje.
Odpowiedzialność konstytucyjna (prawna) – odpowiedzialność na złamanie konstytucji (za zbrodnie pospolite, zdradę stanu, krzywoprzysięstwo).
Odpowiedzialność polityczna (parlamentarna) – odpowiedzialność za decyzje i działania polityczne, ponoszona najczęściej w procesie votum nieufności, które bezwzględną większością głosów musi być przegłosowane przez Sejm.
Kompetencje rządu obejmowały:
- wydawanie rozporządzeń,
- kontrasygnowanie ustaw uchwalonych przez sejm
- prawo inicjatywy ustawodawczej, którego nie posiadał naczelnik.
Pozycja Naczelnika była stosunkowo słaba, ale w praktyce odbiegała od założeń konstytucji ze względu na jego autorytet polityczny, silna osobowość i sprawowanie kontroli nad siłami zbrojnymi.
Niespójność postanowień konstytucji spowodowana była przekonaniem, że będzie obowiązywała tylko kilka tygodni. Chociaż w praktyce czas jej obowiązywania trwał aż do końca listopada 1920r.
Konstytucja marcowa z 17.03.1921 r.
Konstytucja będąca ustawą zasadniczą wprowadziła dwuizbowość parlamentu (Sejm i Senat) (bikameralizm), instytucję prezydenta jako głowy państwa o charakterze ceremonialnym, reprezentacyjnym. Ustrój państwa oparto na następujących zasadach: * podział władzy na: -ustawodawczą (legislacyjna), -wykonawczą (egzekutywa), -sądowniczą (judykaturę); *zasada zwierzchnictwa narodu (źródłem władzy w państwie był naród jako zbiór wszystkich obywateli); *zasada przedstawicielstwa, zgodnie z którą parlament uznany jest za jedynego reprezentanta narodu, który sprawuje swoją władzę poprzez wybranych przedstawicieli. Jest to forma demokracji pośredniej.
Zgodnie z konstytucyjną zasadą podziału władz, władza ustawodawcza należała do dwuizbowego parlamentu. Władza wykonawcza do Prezydenta i Rządu, a władza sądownicza do niezawisłych sądów.
Władza ustawodawcza (legislatywa): *wybory do sejmu i senatu odbywały się co 5 lat; *rozwiązanie sejmu było równoznaczne z rozwiązaniem senatu; *czynne prawo wyborcze w wyborach do sejmu – 21 lat, bierne – 25 lat; *czynne prawo wyborcze do senatu – 30 lat, bierne – 40 lat; *sejm liczył 440 posłów, a senat 111 senatorów.
Kompetencje Sejmu: *ustawodawcze (uchwalanie ustaw); *kontrolne (prawo odwołania rządu, prawo interpelacji, pociąganie do odpowiedzialności przez Trybunałem Stanu); *elekcyjne (wybór prezydenta); *ustrojodawcze (prawo zmiany konstytucji); * obie izby miały prawo inicjatywy ustawodawczej, a ponadto senat miał prawo wnoszenia poprawek i współuczestniczył w wyborze prezydenta); *uchwalanie budżetu państwa i kontrola jego wykonania; *wyrażanie zgody na wypowiedzenie wojny przez prezydenta; *wprowadzanie stanu wojennego za zgodą rządu.
Władza wykonawcza należała do rządu i prezydenta.
Prezydent wybieramy był przez Zgromadzenie Narodowe (sejm+senat) na 7 letnią kadencję. Zastępował go marszałek sejmu. Jako głowa państwa reprezentował państwo na zewnątrz. Akredytował ambasadorów i przedstawicieli państw obcych, zawierał umowy międzynarodowe oraz traktaty, które wymagały zatwierdzenia przez senat. Mianował i odwoływał premiera. Obsadzał urzędu cywilne i wojskowe. Wydawał rozporządzenia wykonawcze do ustaw. Był zwierzchnikiem sił zbrojnych (nie mógł być dowódcą). Zwoływał, zamykał i odraczał sesje sejmu. Miał prawo rozwiązywania sejmu (za zgodą senatu). Proklamował ustawy. Ponosił odpowiedzialność tylko konstytucyjną (prawną).
Rada ministrów powoływana przez prezydenta z większości parlamentarnej. Składała się z premiera (zwanego prezesem) i ministrów. Ponosili oni solidarną odpowiedzialność przed sejmem za podejmowane decyzje i działanie polityczne oraz odpowiedzialność konstytucyjną.
Kompetencje rządu: *prawo inicjatywy ustawodawczej; *podejmowanie decyzji o wprowadzeniu stanu wyjątkowego; *wydawanie decyzji wykonawczych do ustaw; *przygotowywanie projektu budżetu państwa; *prowadzenie polityki wewnętrznej i zagranicznej; *ponoszenie odpowiedzialności politycznej w procedurze votum nieufności, które mógł uchwalić sejm.
Przewrót majowy i nowela sierpniowa 1926 r.
Kryzys rządów parlamentarnych i niezadowolenie społeczeństwa spowodowane sytuacja ekonomiczną oraz kolejny rząd pod przewodnictwem W. Witosa reprezentującego koalicję Chjeno-Piasta: chrześcijańskiej demokracji, endecji i PSL Piasta (ludowcy) skłoniło Piłsudskiego do działania. 12.05.1926 r. na czele wojsk kierowanych przez gen. Żeligowskiego, Piłsudski wkroczył do stolicy żądając dymisji prezydenta S. Wojciechowskiego i rządu W. Witosa. Celem akcji wojskowej było zmuszenie władz do radykalnych zmian politycznych prowadzących do wzmocnienia władzy wykonawczej. Wobec odmowy ze strony prezydenta dowodzone przez Piłsudskiego wojska wkroczyły do Warszawy. Walki trwały 3 dni uzyskując szerokie poparcie społeczeństwa. Wówczas prezydent Wojciechowski podał się do dymisji, a jego obowiązki przejął marszałek Rataj. Nastąpiła także dymisja rządu Witosa, a władzę w państwie przejęła sanacja, czyli obóz zwolenników Piłsudskiego, głoszący odrodzenie państwa.
Nowela sierpniowa (02.08.1926 r.) – była to ustawa zmieniająca i uzupełniająca konstytucję marcową, która zawierała następujące ustalenia: *prezydent miał prawo rozwiązania sejmu; *prezydent mógł wydawać rozporządzenia z mocą ustawy; *jeżeli parlament nie uchwalił budżetu w przewidzianym terminie prezydent ogłaszał rządowy projekt ustawy; *wniosek o votum nieufności dla rządu nie mógł być głosowany na tym samym posiedzeniu, na którym był wybrany. Nowela sierpniowa rozszerzając kompetencje prezydenta i rządu kosztem parlamentu wzmacniała wole wykonawcze z parlamentu na władzę wykonawczą.
W praktyce sprawami państwa kierował J. Piłsudski, pełniąc dwukrotnie funkcję premiera i sprawując jedynie urząd generalnego inspektora sił zbrojnych. Nie przyjął stanowiska prezydenta, a sam wybór w maju 1926 r. potraktował jako legitymację dokonanego zamachu stanu. Okres rządów do 1930 r. określa się mianem reżimu pozakonstytucyjnego, ponieważ Piłsudski nie liczył się ze zdaniem parlamentu, świadomie ograniczając jego kompetencje. Równocześnie postępowała przebudowa ustroju państwa od demokracji do autorytaryzmu. Władzę sprawowała grupa polityczna skupiona wokół Piłsudskiego, nie tworząc odrębnej partii, a jedynie blok partyjny, czyli BBWR utworzony w 1928 r.
Konstytucja Kwietniowa 1935 r.
Upodmiatwiała i przyznawała szerokie prorongatywy prezydentowi i rządowi na czele z premierem kosztem sejmu. Pozycja senatu uległa wzmocnieniu.
Konstytucja wprowadzała zasadę nadrzędności państwa. Kolejne zasady to zasada solidaryzmu społecznego i zasada koncentracji władzy w osobie prezydenta.
Podwyższono cenzus wieku w wyborach do sejmu, gdzie czynne prawo wyborcze obowiązywało od 24 lat, a bierne od 30, natomiast wybory do senatu były elitarne – stąd nazwa senat mianowańców, ponieważ bierne prawo przysługiwało z tytułu zasług, wykształcenia i przy niezmienionym cenzusie wieku.
Wybór prezydenta odbywał się przez kolegium elektorów liczące 80 osób lub w wyborach powszechnych.
Kadencja prezydenta trwała 7 lat.
Był on nieodpowiedzialny ponosząc odpowiedzialność jedynie przed bogiem i historią.
Kompetencje prezydenta dzieliły się na uprawnienia zwykłe za kontrasygnatą i uprawnienia osobiste niewymagające kontrasygnaty.
Prerogatywy prezydenta
- wskazanie kandydata na następcę
- wyznaczenie następcy w czasie wojny
- mianowanie premiera
- mianowanie naczelnego wodza
Ponadto prezydent posiadał kompetencje obejmujące zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi.
- decydowanie o wojnie i pokoju,
- wydawanie dekretów z mocą ustawodawczą
- prawo weta wobec ustaw,
- prawo inicjatywy w sprawie zmiany konstytucji,
- prawo rozwiązania sejmu i senatu,
- prawo odwołania premiera i ministrów.
Prezydent mianował:
- prezesa Sądu Najwyższego,
- prezesa NIK,
- naczelnego wodza,
- 1/3 składu senatu,
- sędziów Trybunału stanu,
Miał prawo łaski.
RADA MINISTRÓW.
Prezes i ministrowie powoływani przez prezydenta.
Kompetencje:
- prawo inicjatywy ustawodawczej,
- wydawanie rozporządzeń wykonawczych,
- decydowanie o kierunkach polityki wewnętrznej i zagranicznej państwa.
Członkowie rządu ponosili odpowiedzialność polityczną zarówno przed prezydentem jak i sejmem.
Konstytucja zmniejszała liczbę członków obu izb parlamentarnych.
Sejm liczył 208 posłów, a senat 96 senatorów.
Parlament miał ograniczenia inicjatywę ustawodawczą, mógł uchwalać ustawy z wyłączeniem administracji sił zbrojnych, miał prawo pociągać rząd do odpowiedzialności politycznej, ale prezydent mógł odmówić odwołania rządu bądź rozwiązać parlament.
Relatywnie wzrosła pozycja senatu, a sejm odgrywał rolę coraz bardziej fasadową.
Mała Konstytucja 19.02 1947 r.
Mała konstytucja odwoływała się do postanowień konstytucji marcowej – formalnie akceptując jej zasady ustrojowe, oraz strukturę najwyższych władz państwa.
Konstytucja dzieliła się na 9 rozdziałów i 32 artykuły.
Tytuły rozdziałów:
1. Najwyższe organy władzy,
2. Sejm ustawodawczy,
3. Prezydent,
4. Rada Państwa,
5. Rząd
6. NIK
7. Wymiar sprawiedliwości
8. Przepisy przejściowe
9. Przepisy Końcowe
Sejm ustawodawczy liczył 444 posłów wybranych na 5 letnią kadencję.
Organy wewnętrzne sejmu:
- marszałek,
- sekretarze,
- komisje.
Kompetencje sejmu:
- uchwalanie nowych konstytucji
- ustawodawstwo,
- określanie kierunków działań państwa,
- kontrola rządu.
Posłowie mieli prawo inicjatywy ustawodawczej i legitymowali się immunitetem parlamentarnym, czyli zwolnieniem ich z odpowiedzialności za działalność parlamentarną i gwarancją nietykalności sądowej bez zgody sejmu.
Konstytucja wprowadzała jednolity parlament tzw. unikameralizm, ponieważ wcześniej na mocy referendum z 1946 r. zlikwidowano senat.
Władza wykonawcza należała do prezydenta i rządu. Prezydenta wybierał sejm na 7 letnią kadencję bezwzględną większością głosów. Zastępcą prezydenta był marszałek sejmu.
Kompetencje prezydenta:
- reprezentował państwo na zewnątrz
- mianował i odwoływał premiera i członków rządu,
- był zwierzchnikiem sił zbrojnych,
- zwoływał sesje parlamentarne,
- wydawał rozporządzenia wykonawcze do ustaw za kontrasygnatą.
- nie ponosił odpowiedzialności politycznej tylko konstytucyjną ( prawna odpowiedzialność za złamanie prawa)
- miał prawo łaski
RADA PAŃSTWA
Była nową instytucją. Przewodniczącym rady Państwa był z urzędu prezydent, a w jej skład wchodzili
- marszałek sejmu
- 3 vice marszałków
- Prezes NIK
W czasie wojny naczelny Dowódca.
Uprawnienia Rady Państwa
- prawo inicjatywy ustawodawczej ( prawo zgłaszania projektów ustaw)
- zatwierdzanie dekretów – wyrażenie zgody na ogłoszenie niektórych ustaw
- nadzór nad NIK
- podejmowanie uchwał o wprowadzeniu stanu wyjątkowego lub wojennego,
- nadzór nad radami narodowymi
Rada państwa była jedną z instytucji władzy wykonawczej w skład, której również wchodził prezydent i rada ministrów.
RADA MINISTRÓW
Stanowili ją premier i ministrowie powoływani przez prezydenta.
Rada ministrów ponosiła solidarną odpowiedzialność polityczną przed sejmem, która mogła być realizowana w procedurze wotum nieufności.
Ponadto ministrowie ponosili indywidualną odpowiedzialność polityczną
Rada Ministrów ponosiła też odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu.
Akty Urzędowe głowy Państwa były kontrasygnowane przez premiera lub odpowiednich ministrów.
Rada Ministrów określała kierunki polityki zagranicznej i wewnętrznej państwa.
Opracowywała projekt budżetu państwa.
Mogła wydawać dekrety z mocą ustawy za zgoda rady Państwa promulgowane przez prezydenta.
Dekrety te musiały być zatwierdzone przez sejm na najbliższej sesji. Obok Rady Ministrów działała rada gabinetowa, czyli rada ministrów pod przewodnictwem prezydenta, zbierała się w sytuacjach wyjątkowych. W praktyce pozycja rządu była bardzo słaba.
ADMINISTRACJA LOKALNA – ustawa z marca 1950r. znosiła lokalne organy administracji rządowej, czyli urzędu wojewodów, starostów, oraz organy administracji Samorządowej, czyli stanowiska prezydentów miast, burmistrzów i wójtów.
Całość Kompetencji przekazywała w ręce rad narodowych, podzielonych na szczeble:
-wojewódzkie,
- powiatowe,
- gminne.
Na czele stały prezydia rad narodowych.
Konstytucja PRL
Konstytucja PRL uchwalona 22.07.1952r. składała się ze wstępu i 11 rozdziałów.
Rozdział I – ustrój polityczny
Rozdział II – ustrój społeczno-gospodarczy
III – naczelne organy władzy państwa.
IV – naczelne organy administracji państwowej
V – terenowe organy władzy Państwa
VI – Sąd i prokuratura
VII – podstawowe prawa i obowiązki obywatelskie
VIII – zasady prawa wyborczego,
IX – godło, hymn, stolica,
X – zmiana konstytucji.
Podstawowe zasady ustrojowe obejmowały
- republikańską formę państwa,
- zasada ludowładztwa,
- zasada jednolitej władzy państwowej. Zakłada ona pionową strukturę systemu władzy w odróżnieniu od poziomej, czyli zasady podziału władz
Na czele pionowej struktury władzy znajdował się najwyższy organ przedstawicielski, któremu podporządkowano organ wykonawczy, czyli radę ministrów.
RADA PAŃSTWA
RADA MINISTRÓW Sejm
-prezes 444 posłów
-vice prezesi od 1960 -460 posłów
-ministrowie 4 letnia kadencja
RADY NARODOWE
Prezydium
Rady ministrów
Prezydium
Rad narodowych
Konstytucja likwidowała Urząd prezydenta, ponieważ naruszał on zasadę ludowładztwa zgodnie, z którą na czele władzy nie może stać jednostka, lecz organ kolegialny.
Takim organem była rada państwa, czyli kolegialna głowa państwa wybierana przez sejm.
W jej skład wchodził przewodniczący, 4 zastępców, 11 członków, sekretarz wybrany z grona posłów.
Kompetencje rady państwa
- zarządzanie wyborów do sejmu i rad narodowych
- zwoływanie sejmu na sesje zwyczajne
- uchwalenie dekretów z mocą ustawy
- ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych
- kontrola rządu
- dokonywanie wykładni ustaw
- powoływanie prokuratora generalnego
- reprezentacja państwa na zewnątrz w osobie przewodniczącego rady państwa
- prawo inicjatywy ustawodawczej
Chociaż rada państwa nie była organem przedstawicielskim, to jej pozycja była bardzo znacząca, sprowadzając się do zastępowania sejmu w okresie między kadencjami.
Rada Państwa sprawowała bezpośredni nadzór nad Radami Narodowymi.
Sejm był organem jednoizbowym składającym się z marszałka, prezydium sejmu, konwentu seniorów i komisji sejmowych.
Liczył 444 posłów, a od 1960r. 460. kadencja 4 letnia.
Marszałek
Prezydium Sejmu
Konwent seniorów
Komisje sejmowe
Kompetencja sejmu:
- prawo inicjatywy ustawodawczej
- uchwalanie ustaw
- uchwalanie budżetu państwa
- prawo zmiany konstytucji
- wybór organów państwowych (sejm wybierał radę ministrów)
- kontrola aparatu państwowego
- uchwalanie planów gospodarczych
- zatwierdzanie dekretów z mocą ustawy
RADA MINISTRÓW
Powoływana przez sejm, a w okresie między sesjami przez radę państwa.
W jej skład wchodził
- prezes
- wiceprezesi
- ministrowie
- przewodniczący komisji
W składzie rady ministrów funkcjonowało prezydium rządu obejmujące prezesa i wiceprezesów, które miało uprawnienia do załatwiania spraw należących do rządu i sprawowało nadzór nad prezydium rad narodowych, czyli terenowymi organami władzy państwowej.
Prezydium rządu miało prawo inicjatywy ustawodawczej
Kompetencje rady ministrów
- kierowanie administracją
- wydawanie aktów do ustaw
- określanie kierunków polityki zagranicznej i zewnętrznej państwa
- funkcje kierowniczo – koordynacyjne
Konstytucja nie zagwarantowała kontroli nad konstytucyjnością i legalnością aktów ustawodawczych i wykonawczych państwa (brak TK)
ZAGADNIENIA NA EGZAMIN
Rodzaje większości:
- większość względna lub zwykła – to większość matematyczna np. 5.3
- większość bezwzględna lub absolutna to większość 50% + 1 głos,
- większość kwalifikowana to najczęściej 2/3 głosów lub ¾, 4/5, 9/10.
Kworum – to połowa uprawnionych do głosu.
Kontrasygnata jest to podpis premiera lub odpowiedniego ministra pod aktami państwa i uniknięcie za nie odpowiedzialności politycznej.
Odpowiedzialność polityczna to jest odpowiedzialność za decyzje i działania członków rządu ponoszona w procedurze votum nieufności.
Wotum nieufności – oznacza zakwestionowanie rządu, lub określonego ministra.
Odpowiedzialność solidarna – ustąpienie premiera jest równoznaczne z ustąpieniem całego rządu.
Odpowiedzialność konstytucyjna – prawna za złamanie prawa.
Promulgacja – to jest podpisanie ustawy i nadanie jej mocy wykonawczej.
Pluralizm – różnorodność, wielość.
Czynne prawo wyborcze – prawo głosowania
Bierne prawo – prawo kandydowania
Unikameralizm – jednoizbowość ( mała konstytucja 19919,1947, Konstytucja PRL – 1952 r.)
Kameralizm – (kont. Marcowa, kwietniowa)
Legislatywa – zasada podziału władz.
Egzekutywa – zasada jednolitości (kont. PRL)
Legitymizacja władzy – to jest jej uprawomocnienie.