Reformacja

Przez całe niemal średniowiecze występowały ruchy heretyckie, których zwolennicy kwestionowali m.in. prawo papieży do władania nad światem chrześcijańskim, ale wkrótce Rzym je pokonywał. Jedynym wyjątkiem były Czechy, gdzie przez pewien czas panował husytyzm. Dopiero w XVI w. kryzys wewnętrzny, nurtujący Kościół katolicki od dawna , doprowadził w wielu krajach Europy do powstania niezależnych od niego organizacji kościelnych.
1. Marcin Luter.
Marcin Luter (1483-1546) w 1517 r. Ogłosił w Wittenberdze 95 tez, wymierzonych przeciwko nadużyciom towarzyszącym udzielaniu odpustów. Dwa lata później zerwał on ostatecznie z Rzymem. Luter głosił konieczność powrotu do takiego kościoła, jaki miał istnieć w pierwszych wiekach chrześcijaństwa. Zasadniczym autorytetem w sprawach wiary czynił Pismo św., przekreślając tym samym wagę orzeczeń papieży, uchwały soborów i autorytet Ojców Kościoła, tzw. tradycję. Do komentowania Biblii dopuszczał wszystkich wiernych, a ich zbawienie uzależniał od wiary. Dobre uczynki miały być zaledwie jej następstwem, a zarazem sprawdzianem. Zredukował liczbę sakramentów do 2: chrztu i komunii, udzielanej pod dwiema postaciami duchownym jak i wiernym. Głosił też likwidację zakonów, zniesienie celibatu księży i odebranie majątków ziemskich posiadanych przez Kościół.
2. Społeczeństwo niemieckie wobec reformacji.
Hasła te szybko zyskały popularność i rozgłos w całych Niemczech, ponieważ z ich realizacją wszystkie siły polityczne i grupy społeczne wiązały określone nadzieje. Reformację poparła część książąt niemieckich, widząc w niej szansę umocnienia swej władzy, rycerstwo, które na równo z książętami zainteresowane było w przejęciu dóbr kościelnych, mieszczanie też poparli reformację ponieważ musieli od dawna wnosić wysokie opłaty na rzecz Kościoła. Chłopi niemieccy łączyli z reformą wyznaniową nadzieje na radykalną poprawę własnego położenia. Kiedy jednak z takimi właśnie hasłami wystąpili zbrojnie w latach 1524-1525 spotkał ich gorzki zawód, tzw. wielka wojna chłopska została krwawo stłumiona, co spotkało się z całkowitą aprobatą ze strony Lutra.
3. Reformacja a kultura.
Reformacja głosząc potrzebę bezpośredniego kontaktu z Bogiem, stanowiła ona reakcję na sformalizowaną obrzędowość, panującą u schyłku średniowiecza. Dokonany przez Lutra przekład Biblii na język niemiecki oraz wprowadzenie go do liturgii odpowiadało narodowym aspiracjom i ambicjom. Stosunkowo niedawno wynaleziony druk służył propagandzie luteranizmu co powodowało wzrost liczby drukarni i podwyższenie wysokości nakładów. Towarzyszył temu rozwój szkolnictwa od elementarnego do uniwersyteckiego. Na tym właśnie polu zasłużył się wybitny teolog i grecysta, Filip Melanchton (1497-1560), współpracownik Lutra. Przeprowadził reorganizację szkolnictwa na zasadach humanistycznej pedagogiki.
4. Postępy reformacji w Europie.
Do połowy XVI w. luteranizm zatryumfował w krajach skandynawskich. Ich władcy w podporządkowanej sobie organizacji kościelnej zyskali wierną podporę tronu. Natomiast w Szwajcarii i Niderlandach, gdzie warstwą dominującą było zamożne i oświecone mieszczaństwo zdobył sobie poparcie kalwinizm od nazwiska założyciela Jana Kalwina (1509-1564).
5. Jan Kalwin.
Działał w połowie XVI w. w Szwajcarii. Kamieniem węgielnym jego doktryny była wiara w rygorystycznie pojmowane przeznaczenie. Ponieważ Bóg już przed wiekami podzielił wszystkich ludzi na wybranych i potępionych, ich postępowanie w życiu doczesnym może być tylko potwierdzeniem tego podziału. Ludzie zostają potępieni nie dlatego że grzeszą, ale grzeszą dlatego że Bóg ich potępił. W stosunku do dogmatyki i obrzędowości Kościoła katolickiego Kalwin zajmował o wiele bardziej radykalne stanowisko od Lutra. Tak jak Luter uznawał 2 sakramenty, ale negował możliwość przemiany chleba i wina w ciało i krew Chrystusa. Przejawem łaski bożej miało być prowadzenie cnotliwego życia, na które składa się nieustanna praca i rezygnacja z jakichkolwiek przyjemności. Nakazy te dotyczyły obchodzenie dni świątecznych dlatego niedziela stała się w świecie protestanckim najnudniejszym dniem tygodnia.
6. Organizacja kościoła kalwińskiego.
Kalwin aprobował pobieranie procentów przy pożyczkach, zwalczane w średniowieczu przez Kościoły jako lichwa, w bogactwie upatrywał zaś nagrodę za cnotliwe życie oraz zapowiedź zbawienia. Stąd też z jednej strony rozwój gospodarki rynkowej w Europie zachodniej sprzyjał sukcesom doktryny Kalwina z drugiej zaś torowała ona drogę nowym stosunkom społecznym i gospodarczym. Organizacja tego Kościoła była o wiele bardziej demokratyczna od luterańskiej. Decydujący głos miał w niej bowiem ogół wyznawców, a nie jak w luteranizmie król czy książę. Zgromadzenie wiernych powoływało pastorów oraz wybierało świeckich seniorów, którzy w ich imieniu zarządzali gminą kalwińską dlatego też kalwinizm znajdował zwolenników pomiędzy szlachtą a magnaterią. Uniezależniał on do pewnego stopnia te warstwy od króla, przyznając stanom prawo opory wobec tyrana, zwłaszcza gdyby ten próbował narzucić poddanym swą wiarę. Rygorystyczna polityka kalwińska przyczyniła się do powstania nowego typu cywilizacji, której wpływy są po dziś dzień widoczne, szczególnie w społeczeństwach anglosaskich.

7. Reformacja w Anglii.
Wprowadzony na wyspach brytyjskich anglikanizm wzmacniał niepomiernie władzę monarchy. W 1534 r. Król Henryk VIII został głową tamtejszego Kościoła, który w ten sposób odłączył się od Rzymu. Zniesiono zakony oraz skonfiskowano dobra kościelne, zachowano pozostałą po katolicyzmie hierarchię duchowną, z biskupami na czele. Do obrzędów wprowadzono język angielski, skasowano celibat księży oraz zaczęto udzielać komunii pod dwiema postaciami. Zwycięska w Anglii reformacja posłużyła za sztandar w walce z arcykatolicką Hiszpanią.
8. Wojny religijne.
Zwolenników nowej wiary nazywano również protestantami ponieważ w 1529 na sejmie rzeszy niemieckiej zaprotestowali przeciwko podjętej tam uchwale, zabraniającej szerzenia haseł reformacyjnych. Konflikty wyznaniowe doprowadziły do wybuchu wojen religijnych. Objęły znaczną część Niemiec, i sąsiednią Francję. W Niemczech zakończył je dopiero pokój w Augsburgu w 1555 r., przyznając jednak książętom prawo narzucania poddanym swego wyznania według zasady- czyj kraj, tego religia. We Francji wojny toczone z przerwami do schyłku XVI w. pociągnęły za sobą wiele ofiar ludzkich i strat materialnych. Na czele zwalczających się obozów stały tam dwie gałęzie ruchu królewskiego, panujący Walezjusze- obrońcy katolicyzmu i Burbonowie- zwolennicy kalwinizmu. Szczególnym echem odbiła się noc św. Bartłomieja 1572 r., kiedy to w Paryżu dokonano podstępnie napadu i rzezi zgromadzonych tam przywódców protestantów. Kres wojnom położył dopiero edykt nantejski w 1598 r., w którym Henryk IV Burbon przyznawał tamtejszym kalwinistom, zwanym hugenotami, ograniczone wolności religijne.