Konflikty w Afganistanie

W wielu opracowaniach poświęconych konfliktom występuje wiele różnych definicji, które ukazują różne aspekty zjawiska jakim jest konflikt. Nie ma jednak uniwersalnej definicji, która by jednoznacznie omawiała to pojęcie. Według Encyklopedii Powszechnej konflikt to: „proces, w którym jednostka (lub grupa) dążąc do osiągnięcia celu eliminuje, podporządkowuje lub niszczy innych, którzy zdążają do celów podobnych, identycznych bądź całkiem odmiennych; inaczej antagonizm, kolizja; może przebiegać w różnych postaciach walki, a nawet wojny”.

Uwarunkowania konfliktu mogą mieć między innymi charakter:
- społeczny, gdy są wynikiem przesłanek związanych np. ze złym funkcjonowaniem danej struktury społecznej;
- ekonomiczny, gdy wynikają z nierówności majątkowych, zagrożeń w sferze gospodarczej;
- polityczny, gdy są związane z udziałem w sprawowaniu władzy, z krytyką sposobu jej sprawowania;
- ideologiczny, gdy są następstwem kolizji systemów wartości ideowych, moralnych , religijnych;
- kulturowych, spowodowanych przez istniejące różnice, spowodowane nierównomiernym rozwojem cywilizacyjnym, kulturalnym grup społecznych czy całych zbiorowości;

Dzisiaj, jednym z najpopularniejszych sposobów rozwiązywania „wielkich” konfliktów jest walka zbrojna. Ponosi ona za sobą straty ludności, zniszczenia miast i pochłania masę pieniędzy. Historia świata pełna jest jednak wojen: walk o niepodległość, pozycje polityczną, racje. I mimo tych wielkich strat i doświadczenia z poprzednich wieków, nie nauczyło to ludzi, jak radzić sobie z konfliktami nie wszczynając wojny. W dzisiejszych czasach ciągle mamy z nią do czynienia jak na przykład w Afganistanie.

Islamska Republika Afganistanu to państwo położone w południowej części Azji Środkowej, które powstało w 1747 roku z rozpadu państwa perskiego. Początkowo w wyniku wojen domowych, kraj podzielił się na mniejsze księstwa, które w XIX w. zostały połączone w jedno państwo przez Dost Mohammada Chana. Spory wewnętrzne kraju wynikały z dużego zróżnicowania etnicznego. Afganistan zamieszkiwały, poza ludami afgańskimi, plemiona turkmeńskie, Uzbecy, Tadżykowie oraz ludy irańskie: Hazarowie i Beludżowie. Po 1836 roku o kontrolę nad Afganistanem zaczęły rywalizować Wielka Brytania i Rosja (I wojna angielsko-afgańska, II wojna angielsko-afgańska, III wojna angielsko-afgańska), co skończyło się uznaniem niepodległości i suwerenności Afganistanu przez rząd Anglii.

Podczas I i II wojny światowej Afganistan nie poparł żadnej ze stron i pozostał neutralny.

W 1947r. powstał Pakistan. Gdy Indie przestały być brytyjską kolonią władze afgańskie chciały, aby Pasztuni mieszkający na terenach odłączonych od Afganistanu (w 1893r.) mogli swobodnie zadecydować o losie swoich terenów. Niestety, zaoferowano im jedynie wybór między Pakistanem a Indiami. Wybrali to pierwsze. Afganistan naciskał na przyznanie pakistańskim Pasztunom autonomii, ale te działania również nie przyniosły efektów i przyczyniły sie do długotrwałego kryzysu na linii Afganistan-Pakistan. Najważniejszym sojusznikiem Afganistanu pozostał wówczas Związek Radziecki, który miał tam coraz większe wpływy.

Reformy wprowadzane w Afganistanie w latach 60. wywołały niezadowolenie radykalnej opozycji. W wyborach z roku 1969 miejsca w parlamencie uzyskali również komuniści afgańscy, wywodzący się z LDPA (Ludowo-Demokratyczna Partia Afganistanu). LDPA zyskała po wyborach silniejszą pozycję i zaczęła prowadzić antyrządową i antymonarchistyczną kampanię propagandową.
Dotkliwa susza, której następstwem była śmierć dziesiątków tysięcy ludzi, a także eskalacja inspirowanych przez LDPA i wywiad radziecki KGB protestów społecznych i niepokojów, doprowadziła w roku 1973 do zamachu stanu i obalenia króla Zahera przez Muhammeda Dauda. W 1975 roku doszło do nieoczekiwanego zwrotu w polityce afgańskiej i odsunięcia komunistów od rzeczywistego wpływu na politykę międzynarodową państwa - Muhammad Daud zaczął zawierać umowy gospodarcze także z państwami zachodnimi, Iranem oraz Indiami. Mimo iż współpraca z ZSRR trwała nadal, istniała istotna rozbieżność między Kabulem a Moskwą co do kształtu i wpływu ZSRR na politykę Afganistanu. Było to główną przyczyną kolejnego zamachu stanu (nazywanego też rewolucją kwietniową lub rewolucją saurską) z dnia 27 kwietnia 1978 roku, w wyniku którego Muhammad Daud został obalony.

30 kwietnia 1978 utworzono oficjalnie Demokratyczną Republikę Afganistanu . Na czele utworzonego rządu stanął Nur Mohammed Taraki.

Zaczęto wprowadzać radykalne reformy społeczne i gospodarcze, które w rezultacie miały doprowadzić do zniszczenia tradycji i przeobrażenia struktury społecznej. Mimo, iż zlikwidowano zadłużenie gospodarstw wiejskich, obciążenie hipotek gruntowych i wprowadzono obowiązek edukacji dla dzieci, zastosowano jednocześnie masowy terror polityczny i agresywną kampanię antyreligijną. Wymierzony w przywódców religijnych terror, przejawiał się m.in. publicznym paleniem Koranu, mordowaniem islamskich duchownych, ustanowiono także zakaz praktyk religijnych wszystkich wyznań. Reformy te napotkały opór konserwatywnego i bardzo religijnego społeczeństwa afgańskiego. W największym przejawie niezadowolenia w marcu 1979 roku w Heracie wybuchło krwawe powstanie. Sowieckie MiG-i dokonały nalotu bombowego powodując śmierć od 5-25 tysięcy ludzi. Następnie do miasta wkroczyła armia afgańska dokonując dalszych mordów i aresztowań przeciwników politycznych. Miesiąc później Afgańczycy zmuszeni byli prosić ZSRR o wsparcie wojskowe, a do grudnia 1979 takich próśb było około 20.

Równolegle zaostrzała się rywalizacja wewnątrz LDPA, podzielonej na 2 główne frakcje: umiarkowaną Parczam (Sztandar) i radykalną, marksistowską Chalk (Lud) z Tarakim na czele.
W łonie Chalk doszło do walki o władzę między Tarakim a Hafizullahem Aminem, którą wygrał ten drugi. Amin nie zamierzał podporządkować się wezwaniom Moskwy do złagodzenia reform i zaczął poszukiwać wsparcia w Pakistanie i USA;

Tymczasem rząd tracił kontrolę nad wieloma terytoriami na rzecz islamskich rebeliantów. Narastający terror osiągnął swoje apogeum 15 sierpnia 1979 roku, kiedy dokonano masakry 300 Hazarów podejrzanych o sprzyjanie rebeliantom (150 żywych Hazarów zagrzebano w ziemi a resztę oblano benzyną i spalono żywcem). Zdarzenie to wraz z innymi aktami bestialstwa spowodowało faktyczny wybuch wojny domowej w Afganistanie.

Sytuacja stała się na tyle groźna, iż instrukcje wkroczenia wojsk armii radzieckiej do Afganistanu zostały wydane już 12 grudnia 1979 roku. Interwencja w rzeczywistości zaczęła się w nocy między 24 a 25 grudnia 1979 roku. Przeistoczyła się ona w długotrwały, krwawy i kosztowny konflikt z islamskimi bojownikami (mudżahedinami), wspieranymi przez państwa arabskie (zwłaszcza stanowiący bazę wypadową Pakistan oraz Arabię Saudyjską) oraz USA i państwa Europy Zachodniej. W wojnie tej żadna ze stron nie zdołała uzyskać decydującej przewagi nad wrogiem. Wybrany w 1985 roku na sekretarza generalnego KPZR Michaił Gorbaczow postanowił o stopniowym ograniczaniu zaangażowania militarnego w Afganistanie. 14 kwietnia 1988 roku w Genewie Afganistan, Pakistan, USA i ZSRR podpisały porozumienia o uregulowaniu sytuacji w Afganistanie. Zgodnie z nimi 15 maja rozpoczęło się oficjalne wycofywanie wojsk radzieckich, zakończone 15 lutego 1989 roku.

Ewakuacja radziecka nie oznaczała jednak zakończenia wojny w Afganistanie. Reżim komunistyczny, którym od maja 1986 roku kierował Mohammad Najibullah, trwał nadal, a wśród mudżahedinów zaczęły ujawniać się podziały na tle religijnym i etnicznym. 25 kwietnia 1992 roku mudżahedini wkroczyli do Kabulu. Prezydent został pozbawiony władzy, rząd przejęła Rada Kierownicza, a prezydentem został Rabbani. W 1993 r. postanowiono zakończyć walki.

Tymczasem na południu kraju pojawiło się nowe ugrupowanie – Talibowie, (Taliban- student, uczeń) tj. członkowie fundamentalistycznego ugrupowania muzułmańskiego (sunnickiego), którzy chcieli wprowadzić w kraju prawo islamskie. W październiku 1994 roku zajęli oni Kandahar na południu kraju. Talibowie uzyskali pomoc Pakistanu i przejmowali kontrolę nad coraz większymi terenami m.in. opanowując Herat we wrześniu 1995 roku. 27 września 1996 roku zdobyli Kabul, a 8 sierpnia 1998 Mazar-i-Sharif (ostatnie duże miasto). Sprawowali wówczas kontrolę nad 95% terytorium Afganistanu, na którym wprowadzili surowe prawo zwyczajowe, m.in. drastycznie ograniczające prawa kobiet. Największe obawy społeczności wywołało jednak udzielenie schronienia międzynarodowej organizacji terrorystycznej Al-Kaidzie i jej szefowi Osamie bin Ladenowi. Już w 1998r. Stany Zjednoczone zażądały jego wydania za zamachy bombowe na ambasady USA w Kenii i Tanzanii. Talibowie jednak odmówili, przez co 20 sierpnia armia amerykańska dokonała ostrzału rakietowego domniemanych obozów treningowych Al-Kaidy. W związku z takim stanowiskiem Talibów pod koniec 1999 roku ONZ nałożyła na Afganistan sankcje ekonomiczne, również żądając wydania bin Ladena. Sankcje wzmocniono w styczniu 2001r. (m.in. zakazem sprzedaży broni do Afganistanu) mimo to nie przyniosło to oczekiwanych skutków.

9 września 2001r. zamachowcy udający algierskich dziennikarzy zdetonowali bombę podczas rozmowy z Masudem (wybitny afgański dowódca wojskowy i polityk walczący przeciw talibom), a dwa dni później dokonano zamachów na budynki World Trade Center w Nowym Jorku i Pentagon w Waszyngtonie. Stany Zjednoczone prawie natychmiast uznały, że winę ponosi Al-Kaida. Prezydent USA George W. Bush postawił Talibanom ultimatum – mieli wydać liderów Al-Kaidy przebywających na terytorium Afganistanu, uwolnić wszystkich uwięzionych obcych narodowości, zapewnić ochronę zagranicznym dziennikarzom, dyplomatom i osobom niosącym pomoc humanitarną, zamknąć obozy treningowe organizacji terrorystycznych oraz udostępnić przedstawicielom ONZ pełen dostęp do tych obozów treningowych celem weryfikacji ich zamknięcia.

Dzień później przedstawiciele Talibanu w ambasadzie w Pakistanie odrzucili ultimatum Busha, wobec czego 7 października 2001 roku wojska amerykańskie i brytyjskie rozpoczęły kampanię powietrzno-rakietową w Afganistanie, zaś na lądzie do ofensywy przystąpił opozycyjny Sojusz Północny (złożony głównie z Tadżyków i Uzbeków). Reżim Talibów upadł w ciągu kilku tygodni. Od 9 listopada 2001 roku rozpoczęły się działania wokół największego ośrodka miejskiego północnego Afganistanu tj. wokół Mazar-i-Szarif. Po czterogodzinnej bitwie miasto zostało zdobyte a to spowodowało kompletne załamanie obrony Talibów i w szybkim tempie siły Aliansu Północnego zajęły pięć prowincji. Już 13 listopada 2001 roku jednostki SP zajęły Kabul, a 7 grudnia Talibowie opuścili swoją ostatnią twierdzę – Kandahar. Do stycznia 2002 siły Talibów i Al-Kaidy zostały całkowicie rozbite. Nie zdołano jednak złapać przywódców.

Władzę w Afganistanie objął Pasztun Hamid Karzai a do kraju przybyło kilkadziesiąt tysięcy żołnierzy sił pokojowych pod dowództwem NATO. Członkowie zwycięskiej koalicji zajęli się odbudową kraju zniszczonego ponad 20-letnią wojną. W styczniu 2002 roku odbyła się konferencja w Tokio, na której społeczność międzynarodowa obiecała wspomóc Afganistan kwotą 4,5 miliarda dolarów w ciągu 5 lat. Poszczególne państwa wzięły na siebie odpowiedzialność za konkretne aspekty rekonstrukcji kraju: USA za budowę afgańskiej armii, Niemcy za trening sił policyjnych, Włochy za reformę systemu prawnego, a Wielka Brytania – za kampanię antynarkotykową. W marcu-kwietniu 2004 roku w Berlinie odbyła się druga konferencja w sprawie odbudowy Afganistanu, na której złożono obietnice pomocy w wysokości 8,2 miliarda dolarów w ciągu 3 lat. Trzecia konferencja międzynarodowa miała miejsce w Londynie w styczniu-lutym 2006 roku; uruchomiono wówczas tzw. kompakt – plan współpracy Afganistanu ze społecznością międzynarodową na następne 5 lat.

Talibowie jednak ciągle nie odpuszczają. Poważnym problemem pozostała przemoc, która nadal jest jednym ze sposobów na załatwianie sporów politycznych.

5 września 2002 roku miała miejsce nieudana próba zamachu na prezydenta Karzai. 6 lipca 2002 roku zamordowany został wiceprezydent a 14 lutego 2002 roku minister lotnictwa. W 2004 i 2005 roku zaznaczyło się wzmożenie aktywności Talibów i grup rebelianckich z nimi powiązanych. Ich najbardziej spektakularnym sukcesem w tym okresie było zestrzelenie 28 czerwca 2005 roku amerykańskiego śmigłowca Chinook, w którym zginęło 16 żołnierzy. W całym roku 2005 straty amerykańskie w Afganistanie wyniosły około 125 żołnierzy, co przewyższało straty z wszystkich poprzednich 3 lat konfliktu. Równolegle nastąpił wzrost przestępczości, zwłaszcza aktywności gangów porywających ludzi – według ministerstwa obrony w kraju grasowało w sumie około 1800 grup zbrojnych liczących 10 tysięcy członków.

Dalsze pogorszenie się sytuacji w Afganistanie w pierwszej połowie 2006 roku zmusiło USA do przeprowadzenia operacji „Mountain Thrust” ("Pchnięcie w góry"). Prowadzona była w czterech prowincjach na południu kraju w dniach 15 maja - 31 lipca 2006 i oparta była na intensywnych bombardowaniach. Nie doprowadziła ona jednak do osłabienia działalności Talibów, np. 8 września 2006 roku w samobójczym zamachu na konwój amerykański koło ambasady w Kabulu zginęło 14 Afgańczyków i 2 żołnierzy amerykańskich. Po nasileniu się walk w 2006 roku powszechnie spodziewano się wiosennej ofensywy Talibów na wiosnę 2007 roku, ale nie doszło do niej, natomiast Talibowie ponieśli duże straty w wyniku zapobiegawczych operacji koalicji międzynarodowej na południu kraju. Rebelianci zaczęli na większą skalę stosować techniki walki partyzanckiej znane z konfliktu w Iraku – bomby przydrożne i zamachy samobójcze: 17 czerwca 2007 roku w Kabulu zginęły 24 osoby, 10 września 2007 roku w Gereshk w prowincji Helmand zginęło 26 osób zaś 29 września 2007 roku w Kabulu w zamachu na wojskowy autobus zginęło 30 osób, w tym 28 żołnierzy. Bezprecedensowy był zamach samobójczy w cukrowni w mieście Baghlan na północy kraju: zginęło 75 osób (w tym 59 uczniów), a około 100 osób zostało rannych. Według danych ONZ w 2005 roku zanotowano 17 zamachów samobójczych, w 2006 roku – 123 zamachy i 305 ofiar śmiertelnych, zaś w pierwszych 8 miesiącach 2007 roku – już 103 zamachy i ponad 200 zabitych.
Stany Zjednoczone od 2006 roku przeprowadziły (bądź nadal przeprowadzają) wiele działań mających na celu usunięcie Talibów: oblężenie Sangin (trwające niespełna rok od czerwca 2006 do kwietnia 2007), bitwa o Panjwaii , bitwa pod Pandżwai, operacja Sokół (prowadzona przez siły NATO, zakończona w 2007, rozpoczęła się z zamiarem wydalenia talibów z Panjawi i Zhari), operacja Achilles (prowadzona w dniach 6 marca - 30 maja 2007 w afgańskich prowincjach Helmand i Herat przez siły ISAF ,W operacji brało udział 80 polskich komandosów z GROM-u) , operacja Pickaxe-Handle (kontynuacja operacji Achilles), bitwa pod Chorą (15 czerwca - 19 czerwca 2007, w prowincji Oruzgan), operacja Hammer (prowadzona przez NATO w dniach 24 lipca 2007- 1 listopada 2007) operacja Harekate Yolo, bitwa pod Musa Qala (w dniach 7 grudnia - 12 grudnia 2007 w prowincji Helmand), operacja Karez (przeprowadzona w dniach 13 maja 2008 - 23 maja 2008 przez ISAF z udziałem wojsk norweskich i niemieckich wspieranych przez siły rządowe w Afganistanie), bitwa pod Arghandab (bitwa w dniach 18 - 19 czerwca 2008 pod kryptonimem Operacja IBRAT skierowana przeciwko talibom w odpowiedzi za wyzwolenie więzienia w Kandaharze), bitwa pod Wanat (13 lipca 2008), walki w Dolinie Uzbin (19 sierpnia 2008).

22 sierpnia 2008 doszło do śmierci 90 cywilów (60 dzieci, 15 mężczyzn, 15 kobiet) w wyniku feralnego nalotu bezzałogowych samolotów lotnictwa USA. W wrześniu dramatycznie pogorszyła się sytuacja na pograniczu afgańsko-pakistańskim. Z terytorium Afganistanu wojska amerykańskie odpalają rakiety, które zazwyczaj spadają na plemienne ziemie bojowników w Pakistanie. Zdarza się też, że bezzałogowe samoloty USA naruszają przestrzeń powietrzną Pakistanu. Władze pakistańskie nie są zadowolone tym faktem i ty samym 16 września generał wojsk Pakistanu Athar Abbas wydał oświadczenie, z którego wynika iż siły pakistańskie mają strzelać do amerykanów, którzy naruszają terytorium Pakistanu. W nocy z 21 na 22 października doszło do niefortunnego nalotu międzynarodowych sił w prowincji Chost. W owym nalocie okręgu Dowa Manda, zginęło 9 afgańskich żołnierzy, a 4 zostało ciężko rannych. [8]3 listopada miał miejsce nalot w rejonu Szah Wali Kot w prowincji Kandahar. W bombardowaniu zginęli cywile, uczestniczący w weselnych uroczystościach.

Mimo że zamachowcy atakowali wyłącznie cele rządowe i wojskowe, 80% ofiar stanowili cywile.

Końca konfliktu nie widać. 20 grudnia głównodowodzący armii amerykańskiej admirał Michael Mullen zapowiedział, że przed początkiem lata 2009 roku USA wzmocnią swoje siły w Afganistanie (w tym momencie 31 tysięcy żołnierzy) o kolejne 20-30 tysięcy.

Skutki tej wojny mogą być niewyobrażalne nie tylko dla Afganistanu czy Stanów Zjednoczonych, lecz również dla całego świata. Pierwszym ogromnym problemem może być wysoki odsetek uchodźców w tym islamskim kraju. Zniszczona doszczętnie gospodarka państwa także nie zamierza się w obecnej chwili polepszyć. Ogromne ubóstwo i szerzące się choroby dziesiątkują ludność. Zaś ci, którzy pozostali przy życiu ledwo wiążą koniec z końcem lub emigrują do sąsiednich państw.Kolejnym problemem może stać się mentalność Afgańczyków. Wielcy przywódcy religijni z wielką łatwością potrafią manipulować wyznawcami swoich religii. Organizacje terrorystyczne takie jak Al-Kaida potrafią przyłączyć w swoje szeregi wielu młodych ludzi, gotowych na śmierć w imię Allaha. Tak więc terroryzm jest ogromnym zagrożeniem związanym z państwami islamskimi. Nigdy nie wiadomo kiedy zaatakują i jaką broń dokładnie posiadają. Wojna ta niesie za sobą także skutki w postaci załamania się gospodarek wielu krajów na świecie. W kilka godzin po zamachach na Nowy Jork giełda nowojorska zanotowała największy spadek od kilkudziesięciu lat. Wkrótce po niej, następne rynki, nawet te najbardziej stabilne poupadały o wiele procent.

To udowadnia, iż działania wojenne mają ogromny wpływ na gospodarkę całego świata.

Ciekawostka
Trzon wojskowy operacji składa się głównie z wojsk amerykańskich, ale w całej operacji biorą udział oddziały wojskowe z łącznie 37 państw: Australia (zginęło 7 żołnierzy), Belgia (0 zabitych), Kanada (100 żołnierzy poległych), Chorwacja (0), Czechy (3), Dania (21), Finlandia (1 zabity), Francja (zginęło 23), Estonia (3), Republika Federalna Niemiec (zginęło 28), Irlandia (dotychczas 0), Japonii(0), Jordania (dotychczas 0), Korea Południowa (1), Litwa (1), Łotwa (1), Holandia (17), Norwegia (3), Nowa Zelandia (0), Pakistan (0), Polska (stacjonuje 1590 żołnierzy, zginęło 9), Portugalia (2), Rumunia (8), Szwecja (2 zabitych), Węgry (2), Wielka Brytania (132), Włochy (zginęło 13), USA (dotychczas 629 zabitych), Uzbekistan (0), Hiszpania (25)