Wiedza o pozytywizmie

Gazety pozytywistyczne: Przegląd Tygodniowy, Tygodnik Ilustrowany, Prawda, Nowiny, Kłosy, Ateneum.
CECHY NOWELI
1. Niewielki utwór narracyjny o wyraźnie zarysowanej akcji;
2. Utwór jednowątkowy charakteryzujący się prostotą, przejrzystością;
3. Ma zaznaczony punkt kulminacyjny.

Janko muzykant Henryk Sienkiewicz
Chorowity, wiejski chłopiec zauroczony czarem muzyki, zakrada się do dworu, żeby dotknąć prawdziwych skrzypiec. Zostaje przyłapany, skazany przez sąd gminny na chłostę. Zostaje ciężko pobity przez bezwzględnego stójkowego. W wyniku ciężkiego pobicia umiera, nadal marząc, że w niebie otrzyma skrzypce.

Kamizelka Bolesław Prus
Opowiada o losie dwojga ubogich mieszkańców Warszawy. Mężczyzna ciężko choruje, ale nie stać go na skuteczne leczenie, jego żona stara się sama utrzymać dom. Kobieta stara się pocieszyć chorego męża i skraca pasek w jego kamizelce. Natomiast mężczyzna nie chcąc martwić żony przesuwa dziurki w pasku. W końcu mężczyzna umiera. Narrator zauważa, że patrząc na kamizelkę chorego mężczyzny można zauważyć, że przerabiały ją dwie osoby: żona i mąż.

Mendel gdański Maria Konopnicka
Nowelka opowiada o Żydzie, Mendlu, który mieszka w Gdańsku i jest z tym miastem bardzo związany. Pracuje jako introligator i wychowuje swojego małego wnuka Kubusia. Mendel jest lubiany przez mieszkańców, pracuje dla Gdańska, który traktuje jako swoje miasto. Pewnego dnia sąsiedzi ostrzegają go przed pogromem Żydów. Jednak Mendel z odwagą staje wraz z wnukiem w oknie swojego warsztatu i zostaje zaatakowany przez manifestantów. Rzucony kamień rani w głowę Kubusia. Mendel płacze, ponieważ czuje, że umarła jego miłość do Gdańska.

POWIEŚĆ TENDENCYJNA – odmiana powieści, w której świat przedstawiony i sposób narracji podporządkowane są przyjętym przez autora założeniom ideologicznym lub politycznym. Powieść ma przekonać czytelnika do wyznawanych przez autora idei. Bohaterowie podzieleni są na złych i dobrym. pozytywnymi bohaterami powieści byli najczęściej młodzi fabrykanci, rzemieślnicy, inżynierowie, nauczyciele oddani idei pracy organicznej lub pracy u podstaw. Natomiast negatywnymi bohaterami byli przedstawiciele próżniaczej szlachty, arystokracji – osoby zajęte wyłącznie zabawą i troską o samych siebie. Utwory tendencyjne pisali: Prus, Orzeszkowa, Sienkiewicz (Marta Eliza Orzeszkowa).
Stanisław Wokulski – romantyk czy pozytywista
CECHY POZYTYWISTYCZNE
1. Kult wiedzy – Wokulski uczy się w Szkole Przygotowawczej, później w Szkole Głównej, praca naukowa na Syberii;
2. Współpraca z naukowcami (Geist, Ochocki);
3. Realizacja postulatu pracy organicznej – rozbudowa sklepu, założenie spółki handlowej jako przyczynianie się wzmocnienia gospodarki kraju; zgodnie z poglądami pozytywistów bogacąca się jednostka ma wpływ na wzrost zamożności narodu;
4. Działalność charytatywna;
CECHY ROMANTYCZNE
1. Udział w powstaniu styczniowym i zesłanie na Syberię;
2. Wielka miłość do Izabeli Łęckiej, rozczarowanie nią, cierpienie z powodu miłości, miłość niespełniona, przeszkody społeczne dla miłości;
3. Próba samobójstwa;

NATURALIZM – kierunek w literaturze w drugiej połowie XIX wieku. Nurt ten nawiązuje do filozofii Taine’a (determinizm). Naturaliści uważali, że w literaturze należy posługiwać się metodami naukowymi i przedstawiać świat w sposób jak najbardziej obiektywny.
CECHY NATURALIZMU: mimetyzm – wierne odtwarzanie rzeczywistości, determinizm – naukowa zasada zakładająca stały porządek w relacjach zachodzących między zjawiskami; każde wydarzenie, sytuacja i zjawisko są zdeterminowane przez określające je warunki; literatura zdeterminowana jest przez rasę, środowisko, moment historyczny, klimat.
CECHY POWIEŚCI NATURALISTYCZNEJ: podporządkowanie bohatera biologii – kieruje się przede wszystkim instynktami i popędami, m. In.: popędem płciowym; w życiu człowieka ważną rolę odgrywają prawa przyrody, dobór naturalny i walka o byt; człowiek jest zdeterminowany przez dziedziczone cechy, których wyeliminować; opisywanie z wielką dokładnością i szczegółowością; brak tematów tabu; wykorzystywanie brzydoty, opisywanie tego co odrażające i wstrząsające; dominacja opisu nad opowiadaniem i dialogami; brak komentarzy i oceny autora.

HASŁA POZYTYWISTYCZNE W DZIEŁACH LITERACKICH
KWESTIA DZIECIĘCA – pisarze wprowadzają utalentowane wiejskie dziecko, które z przyczyn społecznych nie może realizować swoich uzdolnień artystycznych (Janko muzykant, Antek, Katarynka).
ASYMILACJA ŻYDÓW – (Mendel gdański)
PRACA U PODSTAW – (Nad Niemnem – Witold Korczyński, pragnie doradzać mieszkańcom wsi w lepszym prowadzeniu gospodarstwa, nakłania ich do wybudowania młyna, który unowocześni gospodarkę, ulży kobietom, które mielą zboże, doradza wprowadzenie trójpolówki; Justyna Orzelska, pragnie uczyć wiejskie dzieci; Lalka – Wokulski, pomaga biednym ludziom zyskać pracę)
PRACA ORGANICZA – Lalka handel Wokulskiego i powiększenie sklepu sprawia, że Wokulski bogaci polską gospodarkę.