Prawo Zobowiązań-zarys

1. Pojęcie zobowiązania

Zobowiązanie – stosunek prawny, w którym jedna osoba (wierzyciel) może żądać świadczenia od drugiej strony (dłużnik), która zobowiązana jest to świadczenie spełnić. Zobowiązanie jest stosunkiem prawnym, więzią o charakterze prawnym, którą należy odróżnić od innych więzi o charakterze społecznym.

Wyróżnia się trzy elementy:
- podmioty (osoby), między którymi stosunek istnieje
- przedmiot
- treść stosunku prawnego

Podmiotem uprawnionym jest wierzyciel, zobowiązanym jest dłużnik. Przedmiotem zobowiązania jest świadczenie, tj. określone zachowanie dłużnika, którego realizacji może domagać się wierzyciel. Treść zobowiązania stanowią uprawnienia wierzyciela i obowiązki dłużnika. Osobami uczestniczącymi w zobowiązaniu jest w zasadzie wierzyciel i dłużnik, istnieją jednak modele komplikujące klasyczny – najprostszy model:
a) umowa na korzyść osoby trzeciej, umowa o świadczenie przez osobę trzecią, wzięcie obowiązku spełnienia świadczenia przez dłużnika przez osobę trzecią
b) wielość wierzycieli i dłużników  odróżnienie pojęcia podmiotów i stron, w tym schemacie są nadal dwie strony, lecz więcej podmiotów
c) wielostronne stosunki zobowiązaniowe (np. umowa spółki cywilnej)
d) gdy jedna osoba występuje w roli zarówno wierzyciela jak i dłużnika (w zobowiązaniach wzajemnych)

Konkretyzacja roli osoby następuje w momencie zawiązania stosunku zobowiązaniowego, lecz są wyjątki, gdy taka konkretyzacja dokonuje się później: przyrzeczenie publiczne, wystawienie dokumentu na okaziciela. Dłużnik jednak musi być oznaczony w chwili zawiązania z obowiązania, treść stosunku lub przepis mówi o tym w jaki sposób ma być oznaczony. Zjawiskiem codziennym w obrocie jest posługiwanie się przez strony w stosunku zobowiązaniowym innymi osobami.

Przedmiotem jest świadczenie. Nie musi mieć ono wartości majątkowej, wystarczy by spełniało jakiś godny ochrony interes prawny. Należy rozróżnić świadczenie (określone zachowanie dłużnika i polegające na zadośćuczynieniu godnemu ochrony interesowi wierzyciela, polega z reguły na działaniu lub zaniechaniu) od przedmiotu świadczenia (np. rzeczy) co do której realizowane jest świadczenie, do którego świadczenie się odnosi.

Treścią zobowiązania są zawsze uprawnienia wierzyciela i odpowiadające im obowiązki dłużnika.

Celem zobowiązania jest przede wszystkim zapewnienie sprawnej wymiany ekonomicznej, dóbr i usług. Istnieją wszak inne cele, w których chodzi o zaspokojenie interesów jednej tylko strony (obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym)

2. Uprawnienia wierzyciela – obowiązki dłużnika

Stosunki zobowiązaniowe należą do kategorii stosunków cywilnoprawnych, stwarzających między ich uczestnikami więzi o charakterze względnym – inter partes. W przeciwieństwie do skuteczności bezwzględnej erga omnes. Nie oznacza to, że nie występują elementy wzmacniające ochronę wierzytelności, skierowane przeciwko osobie stojącej poza stosunkiem zobowiązaniowym. Są to następujące instytucje:
- art. 59 KC – w przeciągu roku od zawarcia umowy, gdy strony zawierające umowę wiedziały o roszczeniu osoby trzeciej lub gdy umowa była nieodpłatna to osoba trzecia może żądać uznania umowy, której wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie jej roszczeniom, za bezskuteczną w stosunku do niej
- art. 527 KC – actio Pauliana – gdy działa się na szkodę wierzyciela dokonując umowy umniejszającej majątek dłużnika, w skutek czego staje się on niewypłacalny albo powiększa on stopień swojej niewypłacalności to wierzyciel może wnieść roszczenie o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną w stosunku do niego. Dłużnik musi działać świadomie co do pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy należytej staranności mogła się tego dowiedzieć
- art. 415 i następne KC – odpowiedzialność z tytułu czynów niedozwolonych
- instytucje prawa rzeczowego (wpis do księgi wieczystej, instytucja posiadania)
Z uprawnieniami względnymi łączy się z reguły zachowanie dłużnika w sposób „czynny”, podczas gdy w więzi skutecznej erga omnes jest to zachowanie bierne, powstrzymywanie się.

Spojrzenie na stosunek zobowiązaniowy od strony wierzyciela pozwala postrzegać wierzytelność jako prawo podmiotowe, w którym może się mieścić jedno lub kilka uprawnień. Może on żądać realizacji konkretnego zachowania się (roszczenie). Uprawnienia wierzyciela dzielimy na główne i uboczne. Główne to: uprawnienia do uzyskania świadczenia lub odszkodowania zamiast lub oprócz świadczenia. Uboczne mają charakter pomocniczy, uzupełniający wobec uprawnień zasadniczych, przygotowują uzyskanie świadczenia, ułatwiają ich realizację (np. uprawnienie do uzyskania od dłużnika wiadomości o przedmiocie świadczenia). Istnienie uprawnień pomocniczych jest uzależnione od uprawnienia głównego.

Przymusowa realizacja uprawnień wierzyciela może odbyć się na drodze sądowej (lub przed innymi organami do tego powołanymi). Środkiem przymusu jest w szczególności egzekucja sądowa. Wyjątkowo dopuszcza się samopomoc (instytucja wykonania zastępczego, samopomoc sensu stricto przy zobowiązaniach ex delicto).

Uprawnieniom wierzyciela odpowiadają obowiązki dłużnika, zespół tych obowiązków składa się na treść długu. Doktryna nie zna odpowiednika „prawa podmiotowego” wierzyciela dla dłużnika. Wyróżnienie to mogłoby być pomocne przy realizacji uprawnień wierzyciela. To samo tyczy się uprawnień ubocznych i głównych.

3. Odpowiedzialność dłużnika a dług

Dług (obowiązek określonego zachowania się, wyraz pewnej powinności) vs. Odpowiedzialność (możliwość przymusowego wyegzekwowania określonego zachowania się). Pojęcia te są rozłączne, choć blisko ze sobą związane. Najczęstszą sytuacją jest taka gdy dług istnieje i istnieje też odpowiedzialność za ten dług. Są jednak takie sytuacje:
- gdy istnieje dług i nie ma odpowiedzialności  zobowiązania niezupełne
- gdy istnieje odpowiedzialność bez długu  odpowiedzialność za cudzy dług, gdy ta osoba sama nie jest dłużnikiem)

W  odpowiedzialność + dług – D
 odpowiedzialność O3 (bez długu)

Rodzaje odpowiedzialności:
- odpowiedzialność osobista (dłużnik odpowiada za dług całym swoim majątkiem, zarówno obecnym jak i przyszłym, majątek – ogół aktywów majątkowych)
- odpowiedzialność rzeczowa (dłużnik odpowiada z konkretnych składników majątkowych wydzielonych z jego majątku – nie należy ona do prawa zobowiązań – zachodzi wtedy gdy mówi o tym treść czynności prawnej lub przepis – skuteczna bezwzględnie – istnieją konkretne instytucje: hipoteka, zastaw, przewłaszczenie na zabezpieczenie)

Porównanie:
- odpowiedzialność osobista jest odpowiedzialnością o szerszej skali
- odpowiedzialność osobista daje mniejszą pewność zaspokojenia roszczeń uprawnionego, gdyż zależna jest od stanu majątkowego dłużnika
- odpowiedzialność osobista nie uznaje w zasadzie przywilejów na korzyść jednych wierzycieli przeciwko innym

4. Zobowiązania niezupełne

Zobowiązanie niezupełne (łać. obligationes naturales), inaczej naturalne to takie zobowiązanie, któremu ustawodawca odmawia pełnej skuteczności przez pozbawienie wierzyciela możności przymusowego dochodzenia świadczenia. Posiadają one dwie cechy charakterystyczne:

- niezaskarżalność
- przyznanie mocy prawnej spełnieniu tego zobowiązania przez dłużnika, co oznacza, że wierzyciel może zatrzymać uzyskane świadczenie w swoim majątki u nie ma obowiązku jego zwrotu jako nienależnego.

Ze względu na różne przyczyny istnienia w nowoczesnym prawie cywilnym zobowiązań naturalnych, nie można wyprowadzić generalnej reguły jakie skutki zobowiązań zupełnych towarzyszą lub odpadają zobowiązaniom niezupełnym. W szczególności chodzi o kompensację, exceptio, możliwość wznowienia zobowiązania i inne.

W KC do zobowiązań naturalnych należą:
- takie, w których roszczenie wierzyciela uległo przedawnieniu
- zobowiązania pochodzące z gry lub zakładu, poza tymi zatwierdzonymi przez państwo
- zobowiązania, w których obowiązek świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego

We wszystkich tych przypadkach dobrowolne spełnienie świadczenia przez dłużnika uznane jest za ważne wypełnienie ciążącego na nim obowiązku i nie podlega zwrotowi, nawet jeśli dłużnik spełnił świadczenie w błędnym mniemaniu, że wykonuje zobowiązanie zupełne.

5. Ogólne uwagi o świadczeniu

Świadczenie jest przedmiotem stosunku zobowiązaniowego. Jest to zachowanie się dłużnika zgodnie z treścią zobowiązania i polegające na zadośćuczynieniu godnemu ochrony interesowi wierzyciela. Interes ten najczęściej ma wartość majątkową. Świadczenie wynika:

- z ustawy
- z czynności prawnych
- z elementów korygujących

Świadczenie według prawa rzymskiego polega na:
- dare (przeniesienie własności)
- facere (każde czynienie inne niż dare)
- non facere (zaprzestanie)
- pati (znoszenie)

Czachórski wyróżnia tylko działanie i zaniechanie

Podział doktrynalny zaadoptowany z literatury francuskiej, użyteczny z praktycznego punktu widzenia:
- wynikające ze zobowiązań rezultatu (obowiązek osiągnięcia określonego celu np. z umowy odzieło)
- wynikające ze zobowiązania starannego działania (obowiązek starania się przy osiąganiu celu np. zlecenie)

Oznaczenie świadczenia – wierzyciel musi wiedzieć czego może domagać się od dłużnika, a dłużnik jak się zachować wobec wierzyciela. Oznaczenie musi zajść w momencie zawarcia zobowiązania, świadczenie może też być oznaczone później, jeśli w momencie zawarcia zobowiązania wskaże się sposób oznaczenia świadczenia w przyszłości.

Świadczenie musi być możliwe do spełnienia (impossibilium nulla obligatio est). Nauka i praktyka określa granice możliwości spełnienia świadczenia. Wyróżnia się:
- niemożliwość pierwotną (gdy od samego początku nie jest możliwe do spełnienia to zobowiązanie w ogóle nie powstaje)
- niemożliwość następcza (gdy świadczenie staje się niemożliwe do spełnienia już po powstaniu zobowiązania, samo zobowiązanie jest ważne może ono wygasnąć lub być utrzymane w mocy, dłużnik będzie obowiązany do dania odszkodowania w miejsce świadczenia)

Pojęcie niemożliwości świadczenia według doktryny jest stanem niemożliwości obiektywnej, a więc odnoszącej się do wszystkich, a nie tylko do oznaczonego dłużnika. Stan subiektywnej niemożliwości świadczenia bywa określany terminem „niemożność” i jest eliminowany z zakresu kategorii „niemożliwości świadczenia”. Możliwe są jednak wyjątki kiedy traktujemy niemożność na równi z niemożliwością.

Niemożliwość świadczenia może mieć charakter zarówno faktyczny jak i prawny, istotnym jest by miała charakter trwały, niemożliwość powinna być nieprzemijająca. Strona, która w chwili zawarcia umowy wiedziała o niemożliwości świadczenia, a drugiej strony z błędu nie wyprowadziła, obowiązana jest do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o niemożliwości świadczenia.

6. Rodzaje świadczeń

Kryterium czasu:
- jednorazowe (jednorazowe zachowanie się dłużnika, nawet jeśli składa się z kilku czynności faktycznych)  umowa o dzieło, może być spełniane w ratach
- ciągłe (spełnienie świadczenia wymaga jakiegoś zachowania się dłużnika przez pewien przeciąg czasu i gdy nie może być ono wykonane jednorazowo)  przechowanie
- okresowe (w ramach jednego stosunku dłużnik ma spełnić wiele świadczeń jednorazowych, których przedmiotem są pieniądze lub rzeczy oznaczone rodzajowo, a które mogą nie składać się na całość z góry określoną, istotne jest powtarzanie się kolejnych świadczeń w regularnych odstępach czasu)  opłata czynszu

Kryterium właściwości przedmiotu:
- podzielne (gdy może być spełnione częściowo bez zmiany przedmiotu lub wartości)  tam gdzie pieniądze lub rzeczy oznaczone rodzajowo
- niepodzielne  wynajęcie rzeczy oznaczonej co do tożsamości

Kryterium odniesienia do przedmiotu:
- oznaczone indywidualnie (gdy przedmiotem świadczenia jest rzecz oznaczona co do tożsamości, według przymiotów jej tylko właściwych)
- oznaczone rodzajowo (gdy przedmiotem jest rzecz oznaczona co do gatunku)  w takim zobowiązaniu dłużnik ma znacznie większą swobodę, może zaciągnąć zobowiązanie co do rzeczy która nie jest w jego dyspozycji, ale którą może nabyć lub wyprodukować później. Świadczenie rodzajowe można spełnić tylko przez świadczenie rzeczy konkretnej. Przedmiotem in obligatione jest gatunek, a in solutione – rzecz konkretna spośród rzeczy tego gatunku. Rzecz konkretna, która jest świadczona powinna być „średniej jakości”.

Zniszczenie rzeczy a spełnienie świadczenia:
- indywidualnie – niemożliwość świadczenia, ryzyko ponosi wierzyciel, ewentualnie odszkodowanie
- rodzajowo – „gatunek nie ginie”, lecz gdy jest już skonkretyzowany to następuje przeniesienie ryzyka zniszczenia rzeczy z dłużnika na wierzyciela

Zachowanie należytej staranności:
- indywidualnie – odpowiedzialność dłużnika
- rodzajowo – odpowiedzialność zachowania należytej staranności wyłania się z momentem konkretyzacji świadczenia.

7. Świadczenia pieniężne

Rodzaje:
- sensu stricto (podstawowe według treści stosunku prawnego w zobowiązaniach pieniężnych)
- zastępcze i w zobowiązaniach niepieniężnych

Pieniądz – nie jest ani rzeczą oznaczoną indywidualnie, ani co do gatunku. Jest to określona wartość ekonomiczna pod postacią środka płatniczego, któremu państwo nadaje moc umarzania zobowiązań pieniężnych (pieniądz w znaczeniu ściślejszym). Jest to pieniądz gotówkowy. W Polsce pieniądzem w są bilety bankowe i monety NBP.

Wartość pieniądza:
- nominalna (imienna) – nadawana przez państwo, wyrażona w napisie lub znaku, wynika z przepisów prawa
- wewnętrzna (materialna)
- kursowa (w odniesieniu do innych walut)
- wartość nabywcza – określona przez rynek, wartość nabywcza w stosunku do innych dóbr i towarów

Zasada walutowości – Zobowiązania pieniężne na obszarze RP mogą być wyrażone tylko w pieniądzu polskim z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie.

Zasada nominalizmu – Jeśli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Sumy nominalnej – niezależnej od realnej wartości nabywczej pieniądza, może to prowadzić do pokrzywdzenia zarówno wierzyciela jak i dłużnika, zależnie od wzrostu lub spadku wartości nabywczej.

Zasada waloryzacji – przeciwieństwo zasady nominalizmu, polega na ustaleniu zniżki lub dopłaty do sumy nominalnej. Uregulowania w KC:
- umowna klauzula waloryzacyjna (strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika płatności – złoto, srebro, drogie kamienie, zboże, waluty obce)
- sądowa waloryzacja świadczeń pieniężnych (w razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd po rozważeniu interesów stron może, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone wcześniejszym orzeczeniem lub umową)  można jej dokonywać wielokrotnie, tylko gdy wartość nabywcza pieniądza zmieni się w sposób istotny i gdy odpowiada to zasadom współżycia społecznego
- wyłączenie możliwości żądania waloryzacji sądowej wobec podmiotów prowadzących przedsiębiorstwo, gdy świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa  krytykowana, ze względu na praktyczną potrzebę!!!
- umowne klauzule waloryzacyjne i waloryzacja sądowa nie mogą prowadzić do zmiany cen i innych świadczeń pieniężnych wynikających z ustaw szczególnych o charakterze bezwzględnie obowiązującym

8. Odsetki

Odsetki – wynagrodzenie za korzystanie z pieniędzy lub innych rzeczy oznaczonych rodzajowo, obliczane wedle stopy procentowej. Mają one charakter uboczny i pobierane są periodycznie. Ustawa wymaga szczególnego tytułu w postaci:
- ustawy
- czynności prawnej
- orzeczenia sądowego
- decyzji organu właściwego

Wysokość odsetek jest określona przez źródło, z którego wywodzi się tytuł do ich pobierania, W braku takiego określenia należą się wierzycielowi odsetki ustawowe określane rozporządzeniem Rady Ministrów na podstawie przesłanek ekonomicznych. Ustawa nie przewiduje górnego pułapu odsetek, wynikają one z gry rynkowej. Wprowadzony jest ustawowy zakaz umawiania się z góry na zapłatę odsetek od zaległych odsetek – anatocyzm.

Powyższy zakaz nie obejmuje przypadku gdy zaległość w zapłacie odsetek już powstała lub gdy wytoczono o nie powództwo.

Termin płatności określany jest przez źródło, z którego wywodzi się tytuł do ich pobierania. W braku takiego określenia dłużnik winien płacić odsetki co roku z dołu, a gdy należność główna była mu oddana na czas krótszy, wraz z zapłatą tej należności. Należność z tytułu odsetek przedawnia się z upływem 3 lat.

9. Szkoda

Szkoda – uszczerbek jakiego doznaje poszkodowany we wszelkiego rodzaju dobrach przez prawo chronionych (życie, zdrowie, wolność, cześć, majątek itd.). Chodzi więc zarówno o uszczerbek majątkowy, jak i niemajątkowy. W polskiej doktrynie pojęcie szkody odnosi się raczej do uszczerbku majątkowego. Dla niemajątkowego uszczerbku rezerwuje się pojęcie „krzywda” i „zadośćuczynienie”.

Trzy główne grupy przypadków, w których przedmiotem świadczenia jest odszkodowanie:
- z czynów niedozwolonych (gdy szkoda powstaje niezależnie od istniejącego uprzednio między stronami stosunku prawnego i rodzi nowy stosunek zobowiązaniowy)
- przypadki szkody kontraktowej (niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania przez dłużnika)
- w drodze umowy (zobowiązuje się wobec kontrahenta do świadczenia odszkodowawczego z tytułu szkody, którą temu kontrahentowi wyrządzi on sam, osoba trzecia lub zajście jakiegoś zdarzenia – umowy gwarancyjne i ubezpieczenia)
- inne sytuacje

Funkcje odszkodowania:
- przewaga funkcji kompensacyjnej
- funkcja prewencyjno-wychowawcza
- funkcja represyjna (istnieją pewne elementy ale odrzucana przez nowoczesne ustawodawstwo)

Rozróżnienie szkody:
a) szkoda na mieniu (odnosi się do uszczerbku dotyczącego majątku poszkodowanego) vs. szkoda na osobie (bezpośrednio dotyczy osoby poszkodowanego, jest konsekwencją naruszenia jego dóbr osobistych, zdrowia, czci, integralności cielesnej)
b) w świetle przepisów KC:
- damnum emergens (straty które poszkodowany poniósł)
- lucrum cessans (utrata korzyści jakie mógłby poszkodowany osiągnąć)

Ustalenie wysokości szkody:
- ustalenie uszczerbku majątkowego za pomocą sposobu dyferencyjnego (różnicowego)
- chwila decydująca o wysokości szkody (art. 363 par 2 – rozwiązanie ustalające wysokość szkody w momencie ustalania odszkodowania przez organ właściwy)  najwłaściwsze jest ustalenie wysokości szkody w chwili jej ujawnienia się
- miernik wartości (wartość rynkowa, wartość pretium singulare – ze względu na szczególny sposób użycia, wartość z upodobania – emocjonalny – KC uznaje raczej tylko wartość rynkową, choć trwają spory w doktrynie ;)

Ustalenie wysokości odszkodowania:
- związek przyczynowy
- wola stron (strony mogą ograniczyć wysokość odszkodowania oraz umawiać się za jakie szkody dłużnik ponosi odpowiedzialność)
- przepisy ustawy (za jaką szkodę się odpowiada i czy szkoda ma być pełną kompensacją)
- ius moderandii przyznawana organowi orzekającemu o obowiązku naprawienia szkody, art. 440 KC – W stosunkach między dwiema osobami fizycznymi istnieje możliwość ograniczenia zakresu obowiązku naprawienia szkody jeżeli wymagają takiego ograniczenia zasady współżycia społecznego ze względu na stan majątkowy poszkodowanego i osoby odpowiedzialnej za szkodę)

Naprawienie szkody powinno nastąpić, według wyboru poszkodowanego:
- przez przywrócenie stanu poprzedniego
- przez rekompensatę; jeśli przywrócenie jest niemożliwe, pociągałoby za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty to roszczenie ogranicza się do świadczenia w pieniądzu. Rekompensata może być pieniężna i naturalna.

10. Zwrot nakładów i wydatków

Nakład – dobrowolne użycie własnych przedmiotów majątkowych lub środków w interesie drugiej strony lub na jej rzecz. KC mówi o nakładach koniecznych i innych nakładach. Nakłady konieczne są podejmowane na utrzymanie jakiejś rzeczy i można je określić jako niezbędne do utrzymania stanu danej rzeczy lub też dla normalnego korzystania. Drugie podejmowane są w celu zwiększenia wartości (użyteczne) lub osiągnięcia celów ubocznych (zbytkowne).

Obowiązek zwrotu najczęściej dotyczy nakładów koniecznych, już rzadziej użytecznych. Zwrot ten może polegać albo na ich restytucji w naturze, albo na wydaniu wartości. Brak tutaj reguły ogólnej. Gdy nakład polega na zaciągnięciu zobowiązania wobec osoby trzeciej, zwrot może polegać na zaspokojeniu tej osoby albo na przejęciu długu dotychczasowego dłużnika. Niekiedy nie ma obowiązku zwrotu nakładów, strona, która je zainwestowała, jest uprawniona do ich zabrania – ius tollendi.

11. Świadczenia w zobowiązaniach przemiennych

Zobowiązania przemienne to zobowiązania, których wykonanie może nastąpić przez spełnienie jednego z dwóch lub kilku świadczeń, zależnie od wyboru osoby do tego uprawnionej. Uprawnionym do dokonania takiego wyboru może być zarówno dłużnik, jak i wierzyciel, a także osoba trzecia. Wyboru dokonuje się przez złożenie stosownego oświadczenia woli drugiej stronie. Gdy robi to osoba trzecia, to wobec obydwu stron zobowiązania. Świadczenie muszą być określane jako różne, różnice mogą dotyczyć, charakteru, przedmiotu, jak i sposobu wykonania świadczenia. Jeżeli strona uprawniona do wyboru świadczenia nie dokona tego wyboru, druga strona może wyznaczyć jej w tym celu odpowiedni termin, po jego upływie uprawnienie przechodzi na drugą stronę.

Upoważnienie przemienne – uprawnienie dłużnika do jednostronnego zwolnienia się z długu przez wykonanie innego świadczenia niż świadczenie główne. Przedmiot świadczenia jest od początku jeden, wierzyciel nie może domagać się od dłużnika niczego innego niż świadczenie główne tak jak w zobowiązaniach przemiennych. Upoważnienie to może przysługiwać także wierzycielowi, gdy w razie zajścia okoliczności przewidzianych ustawowo lub umownie, będzie mógł żądać innego świadczenia niż to, które mu się należy.

12. Zobowiązania podzielne i niepodzielne a wielość dłużników i wierzycieli

Świadczenie jest podzielne, jeżeli może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości – czyli dotyczy to właściwości fizycznych jak i wartości ekonomicznej.

Ogólna reguła jest następująca: Jeżeli jest kilku dłużników albo kilku wierzycieli, a świadczenie jest podzielne, zarówno dług, jak i wierzytelność dzielą się na tyle niezależnych od siebie części, ilu jest dłużników albo wierzycieli. Części te są równe, jeżeli z okoliczności nie wynika nic innego.

Gdy zobowiązanie jest niepodzielne to mogą nastąpić następujące sytuacje:
a) kilku współdużników zobowiązanych do świadczenia niepodzielnego
b) kilku współwierzycieli uprawnionych do otrzymania świadczenia niepodzielnego

ad a) odpowiadają tacy dłużnicy w taki sposób jak odpowiadają dłużnicy solidarni, nie są oni dłużnikami solidarnymi, mają tylko analogiczne obowiązki, każdy z dłużników odpowiada za całość długu, wierzyciel może żądać całości świadczenia od wszystkich łącznie, od niektórych z nich lub od każdego z osobna.

W zobowiązaniach wzajemnych jeśli nie ma odmiennej umowy dłużnicy są odpowiedzialni za spełnienie świadczenia solidarnie, jeśli wzajemne świadczenie wierzyciela jest niepodzielne.

Regres – analogicznie jak w zobowiązaniach solidarnych

ad b) każdy z wierzycieli może żądać spełnienia całego świadczenia, jednakże w razie sprzeciwu chociażby jednego z wierzycieli dłużnik obowiązany jest świadczyć wszystkim wierzycielom łącznie albo złożyć przedmiot do depozytu sądowego. Jeżeli jeden z wierzycieli uprawnionych zwolni dłużnika z takiego obowiązku to nie ma to skutku względem pozostałych wierzycieli. Natomiast zwłoka dłużnika i przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia względem jednego z wierzycieli rozciąga się także na pozostałych.

Regres – analogicznie jak wierzyciele solidarni

13. Zobowiązania solidarne

Przymiot solidarności jest niezależny od podzielnego lub niepodzielnego charakteru świadczenia. Wyróżniamy solidarność bierną i czynną.

Solidarność dłużników (bierna) – kilku dłużników może być zobowiązanych w ten sposób, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych. Wszyscy dłużnicy są zobowiązani aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela.

Solidarność wierzycieli (czynna) – kilku wierzycieli może być uprawnionych w ten sposób, że dłużnik może spełnić całe świadczenie do rąk jednego z nich, a przez zaspokojenie któregokolwiek z wierzycieli dług wygasa względem wszystkich. Można spełnić to świadczenie według wyboru dłużnika, do rąk któregokolwiek z wierzycieli solidarnych do czasu wytoczenia przez jednego z nich powództwa, wtedy należy spełnić świadczenie do jego rąk.

Szczególny tytuł jest wymagany do przyjęcia solidarności. Może to wynikać z:
- ustawy – gdy przewidują, że dane zobowiązanie jest solidarne (np. czyny niedozwolone)
- gdy dorozumiewa się solidarność w braku odmiennych zastrzeżeń umownych (np. 370 KC – zaciągnięcie zobowiązania dotyczącego wspólnego mienia)
- umowy stron

Zakres więzi wspólnej wynikającej z solidarności dłużników:
- działania i zaniechania jednego z dłużników solidarnych nie mogą szkodzić współdłużnikom
- przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia w stosunku do jednego z dłużników solidarnych nie ma skutku względem współdłużników
- zwolnienie z długu lub zrzeczenie się solidarności przez wierzyciela względem jednego z dłużników nie rozciąga się na pozostałych
- odnowienie dokonane między wierzycielem a jednym z dłużników zwalnia współdłużników, chyba, że wierzyciel zastrzegł zachowanie przeciwko nim swoich praw
- zwłoka wierzyciela względem jednego z dłużników solidarnych ma skutek względem pozostałych
- dłużnik solidarny może bronić się zarzutami, które przysługują mu osobiście względem wierzyciela
- dłużnik solidarny może również bronić się zarzutami wspólnymi wszystkim dłużnikom ze względu na sposób powstania lub treść zobowiązania
- wyrok zapadły na korzyść jednego ze współdłużników zwalnia pozostałych, jeśli uwzględnia zarzuty, które są im wspólne

Zakres więzi wspólnej wynikającej z solidarności wierzycieli:
- zwłoka dłużnika, przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia względem jednego z wierzycieli solidarnych ma skutek także względem pozostałych

Regresy [spełnienie świadczenia to spełnienie zewnętrznej więzi obligacyjnej, między stronami istnieją wewnętrzne stosunki i muszą się oni ze sobą rozliczyć]:
- między współdłużnikami – treść istniejącego między współdłużnikami stosunku prawnego rozstrzyga o tym, czy i w jakich częściach dłużnik który spełnił świadczenie może żądać zwrotu od współdłużników. Domniemuje się, iż może on żądać zwrotu w częściach równych. Część przypadająca na dłużnika niewypłacalnego rozkłada się między współdłużników
- między dłużnikami gdy źródłem jest wyrządzenie szkody czynem niedozwolonym – decydujące znaczenie ma nie stosunek wewnętrzny łączący dłużników, lecz stosunek osób współodpowiedzialnych za szkodę do wyrządzenia szkodę  pogląd Czachórskiego
- między współwierzycielami – treść istniejącego między współwierzycielami stosunku prawnego rozstrzyga o tym, czy i w jakich częściach wierzyciel przyjmujący świadczenie jest odpowiedzialny względem współwierzycieli. Domniemuje się odpowiedzialność w częściach równych

14. Podział źródeł zobowiązań

Obecny podział zdaniem Czachórskiego:

- umowy
- jednostronne czynności prawne (przyrzeczenie publiczne)
- bezpodstawne wzbogacenie
- czyny niedozwolone
- decyzje administracyjne
- inne nie dające się zakwalifikować





15. Decyzja administracyjna jako źródło zobowiązań

W systemie gospodarki nakazowo-rozdzielczej decyzje administracyjne pełniły istotną rolę jako źródła zobowiązań. W gospodarce rynkowej uległo ono znacznej redukcji, lecz nie wyeliminowaniu. Indywidualny akt administracyjny musi jednak mieć wyraźne upoważnienie ustawowe. Powoduje on skutki cywilnoprawne bezpośrednie albo pośrednie, gdy wynikają one z ustawy na podstawie której został wydany.

16. Umowy jako źródło zobowiązań, rodzaje umów.

Umowa jest czynnością prawna co najmniej dwustronną obejmującą zgodny zamiar stron, skierowany na wywołanie powstania, zmiany lub ustania skutków prawnych. Istnieją rozbieżności co do tego czy umowa obejmuje uzgodnienie woli zewnętrznej, czy to uzgodnienie oświadczeń woli stron zawierających umowę. W polskim prawie znalazła wyraz druga z tych koncepcji.

Umowy rozporządzające (przeniesienie, obciążenie, ograniczenie lub zniesienie prawa podmiotowego) vs. zobowiązujące (zobowiązanie do świadczenia) vs. umowy o podwójnym skutku (zobowiązujące do świadczenia w postaci przeniesienia prawa powoduje na mocy 155 KC równoczesne przeniesienie takiego prawa)

Umowy jednostronnie zobowiązujące (darowizna, zrzeczenie się zobowiązania) vs. dwustronnie zobowiązujące (sprzedaż, umowa o dzieło, najem) – w zależności od tego, czy obowiązek świadczenia ciąży na jednej, czy na obydwu stronach.

Umowy wzajemne - to takie umowy w której świadczenie jednej strony jest odpowiednikiem świadczenia strony drugiej. Istnieje tutaj równowaga, ekwiwalentność świadczeń, które się zazębiają. (sprzedaż, dostawa, najem, dzierżawa etc.). Rażące naruszenie równowagi świadczeń może stanowić podstawę do zastosowania przepisów o wyzysku. Przeznaczeniem umów wzajemnych jest doprowadzenie do wymiany świadczeń między stronami. Wyróżnienie to ma znaczenie praktyczne, gdyż w KC znajduje się wiele przepisów szczególnych dotyczących takich umów.

Umowy odpłatne vs. nieodpłatne (darme) – zakres obowiązków dłużnika w tych ostatnich jest z reguły mniejszy niż przy umowach odpłatnych. Umowy nieodpłatne to: darowizna, użyczenie, przechowanie. Podział ten można przeprowadzać według kryteriów obiektywnych lub subiektywnych ze względu na wolę stron.

Umowy konsensualne vs. umowy realne – przeważa przywiązywanie wagi do samego porozumienia stron, umowy realne dochodzą do skutku przez porozumienie stron i wydanie rzeczy są to umowy użyczenia, przechowania, składu, zadatek.

Umowy losowe – umowy, w których według ich treści rozmiar świadczenia, a nawet samo jego istnienie zależą od przypadku. Od tych zawartych pod warunkiem różnią się tym, że warunek dotyczy skutku, natomiast losowość dotyczy świadczenia. Przykłady: umowy gry lub zakładu.

Umowy kauzalne vs. abstrakcyjne – kauza to jakiś wyobrażony stan rzeczy strony, która zawiera umowę. Jest to jakaś przyczyna, element treści czynności prawnej, ze względu na który dokonano czynności. KC stoi na gruncie reguły kauzalności czynności prawnych. Jedyny wyjątek stanowią przepisy o przejęciu długu, wedle ustaw szczególnych jako oderwane traktuje się czynności normowane przez prawo wekslowe i czekowe.

Umowy nazwane, nienazwane, mieszane – umowy nazwane to takie których esentialia negotii są objęte przepisami prawa, gdy treść umowy nie jest przewidziana przez żadną z postaci umów nazwanych, można taką umowę określić jako nienazwaną. Występuje ona wówczas jedynie w stosunku prawnym, który strony tak właśnie ukształtowały. Dopuszczalność stosowania umów nienazwanych wynika z zasady swobody umów. Umowy mieszane wywołują kontrowersje w doktrynie. Są bądź uznawane za złożony wycinek umów nienazwanych, bądź za zbiór różnorodnych umów, w których musi znaleźć się zawsze jakiś element połączenia treści występujących w innych umowach, najczęściej nazwanych.

17. Zasada swobody umów – treść i forma umów

Zasada swobody umów w ogólności:
- pełna swoboda wejścia w stosunek obligacyjny
- pełna swoboda wyboru kontrahenta
- kształtowanie treści umowy przez zawierające je strony tak by odpowiadała ich interesom (normy iuris dispositivi i ius cogens, które ograniczają możliwości kształtowania)
- uwolnienie stron od formalizmu prawnego

Zasada swobody umów w KC:
Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Trzy ograniczenia:
a) ustawa – zakazy i nakazy zawarte w różnych sferach prawa, od konstytucyjnego, przez karne i administracyjne oraz przepisy iuris cogentis w prawie cywilnym
b) właściwość (natura):
- interpretacja szersza – nakaz respektowania podstawowych cech stosunku obligacyjnego, takich których brak może doprowadzić do podważenia istoty nawiązanej więzi prawnej jak na przykład uniemożliwienie dłużnikowi sądowego dochodzenia wierzytelności.
- interpretacja węższa – takie zniekształcenie umowy typowej, które wykracza poza ramy stosunku umownego, akceptowanego przez dane ustawodawstwo, gdy istnieją logiczne sprzeczności, a jednocześnie nie istnieje podstawa do uznania to za umowę o charakterze mieszanym czy nienazwanym.
WARIANTY INTERPRETACYJNE NIE KONKURUJĄ ZE SOBĄ!
c) zasady współżycia społecznego – pojęcie wywodzące się z okresu powstawania KC, miało ono zastąpić znane kodeksowi pojęcia „zasad dobrej wiary”, „zasad słuszności”. Rozumiało się te pojęcia jako nakaz nieprzekraczania granic uczciwości czy lojalności w prowadzeniu interesów – zasady te należy rozumieć inaczej w odniesieniu do przepisów 353 ze znaczkiem 1 i 5 KC. W pierwszym chodzi o ograniczenie zasady swobody umów, w drugiej chodzi o wykonywanie prawa podmiotowego. Konsekwencją jest fakt, że jeśli umowa nie sprzeciwia się w swojej treści zasadom współżycia społecznego, nie wyklucza możliwości podniesienia zarzutu nadużycia prawa przez stronę w trakcie jej wykonywania.

58 KC wprowadza sankcję nieważności umów sprzecznych z ustawą albo mających na celu jej obejście.

Jeśli z mocy ustawy lub z woli stron nie wynika nic innego, umowa może być zawarta w dowolnej formie, nawet ustnie. Stanowi to wyraz odformalizowania czynności prawnych i stosunków obrotu. Przepisy ustawy wprowadzają wyjątki, kiedy wymagają jakiejś specjalnej formy:
- ad solemnitatem (pod rygorem nieważności)
- ad probationem (w celach dowodowych)
- ad eventum (dla osiągnięcia określonych skutków)
Szczególną formę czynności prawnej strony zawsze mogą zastrzec w umowie, mimo że ustawa takiej formy nie wymaga. Uważa się wówczas, że czynność nie dochodzi do skutku bez zachowania zastrzeżonej formy. Jeśli jednak strony zastrzegły formę pisemną, bez określenia skutków jej niezachowania, poczytuje się w razie wątpliwości, że była ona zastrzeżona do celów dowodowych. Umowa zawarta na piśmie, winna być zmieniana, rozwiązania także na piśmie.

18. Wyzysk

Jedna ze stron, wyzyskując:
- przymusowe położenie
- niedołęstwo
- niedoświadczenie drugiej strony
w zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub dla osoby trzeciej, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia – nazywamy to wyzyskiem. Rażąca niewspółmierność świadczeń jest jedną z przesłanek.
Druga strona może żądać zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia należnego jej świadczenia, a w wypadku gdy jest to nadmiernie utrudnione, może ona żądać unieważnienia umowy. Jest to ostateczność, przyjęcie nieważności z mocy prawa mogłoby być niekorzystne czasem dla samego wyzyskanego. Uprawnienia strony pokrzywdzonej wygasają z upływem 2 lat od zawarcia umowy.

19. Wzorce umowne

Wraz z rozwojem masowej produkcji towarowej oraz świadczenia w skali masowej różnego rodzaju usług, upowszechnił się typ umów masowych. Kształtowały się one i upowszechniły poprzez wzorce umów wydawanych przez przedsiębiorstwa, które się nimi posługiwały. Nosiły one różne nazwy: ogólne warunki umów, wzory umów, regulaminy, umowy typowe, taryfy itp.

We wcześniejszym stanie prawnym pewne rodzaje wzorców miały charakter normatywny, obecnie w związku z art. 87 Konstytucji RP nie może być mowy o takim rozwiązaniu. Nie ma znaczenia w jaki sposób określony lub nazwany został wzorzec. Kodeks nie czyni tutaj dystynkcji między ogólnymi warunkami umów, wzorcami czy regulaminami. Zasadniczym celem regulacji KC jest ochrona słabszej strony w obrocie, jakkolwiek przepisy dotyczące wzorców mają charakter uniwersalny i dotyczą wszelkich postaci obrotu, także profesjonalnego.

Kodeks definiuje konsumenta jako osobę fizyczną zawierającą umowę z przedsiębiorcą w celu bezpośrednio nie związanym z działalnością gospodarczą lub zawodową. Powyższa regulacja stanowi inkorporację dyrektyw wspólnotowych.

Zawarcie umowy:
Przepisy dotyczące związania wzorcem mają charakter iuris cogentis. Podstawowym warunkiem skutecznego związania drugiej strony jest dostarczenie jej wzorca umowy przy jej zawieraniu. Od tej zasady jest wyjątek – w razie gdy posługiwanie się wzorcem jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjęte, wiąże on także wtedy, gdy druga strona mogła z łatwością dowiedzieć się o jego treści, co nie dotyczy umów zawieranych z udziałem konsumentów, z wyjątkiem umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego, co należy interpretować wąsko.

Gdy strona posługuje się wzorcem umowy w postaci elektronicznej, powinna udostępnić go drugiej stronie przed zawarciem umowy, w taki sposób, aby można było ten wzorzec przechowywać i odtwarzać w zwykłym toku czynności.

W zobowiązaniach ciągłych wzorzec wydany w czasie trwania takiego stosunku wiąże drugą stronę, jeśli zostały zachowane powyższe przesłanki, a strona nie wypowiedziała umowy w najbliższym terminie wypowiedzenia. Czachórski podkreśla jednak, że samo uwzględnienie tych przesłanek nie przesądza jednak o skuteczności zmiany warunków umowy. Mogą tutaj wchodzić w grę inne przesłanki, jak na przykład właściwość stosunku prawnego.

Teoretyczne uzasadnienie mechanizmu kształtowania przez wzorzec treści stosunku prawnego jest dokonywane na gruncie dwóch wariantów:
- konsensu normatywnego (wzorce mają charakter oświadczeń woli)
- specyficzny charakter wzorców, szczególny instrument kreowania treści stosunku prawnego

Wymaga się by wzorzec był sformułowany jednoznacznie i zrozumiale. Postanowienia niejednoznaczne tłumaczy się na korzyść konsumenta. W razie sprzeczności wzorca z umową strony są związane umową.

Niedozwolone klauzule:
Regulacja kodeksowa dotyczy umów zawieranych z udziałem konsumentów, definicja także stanowi implementację prawa wspólnotowego. Za niedozwolone klauzule uważa się takie które (koniunkcyjnie):
- nie zostały uzgodnione z konsumentem indywidualnie
- kształtujące jego prawa i obowiązki sprzecznie z dobrymi obyczajami
Nie dotyczy to jednak postanowień określających główne świadczenie, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały jednoznacznie sformułowane. Postanowienia takie nie wiążą konsumenta ex lege, w pozostałym zakresie strony są związane postanowieniami umowy. Ocena zgodności postanowień umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, bierze się pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględnia umowy pozostające w związku z ocenianą umową.

Kodeks wprowadza także katalog niedozwolonych klauzul umownych, który ma jedynie charakter przykładowy i pomocniczy w razie wątpliwości. Każdą umowę należy jednak oceniać konkretnie.

Art. 385 ze znaczkiem 4 określa coś co w doktrynie anglosaskiej zwane jest „Battle of Forms” i określa iż, umowa między przedsiębiorcami stosującymi różne wzorce umów nie obejmuje tych postanowień wzorców, które są ze sobą sprzeczne. Ma tutaj zastosowanie reguła knock-out. Umowa nie zostaje zawarta, gdy po otrzymaniu oferty strona niezwłocznie zawiadomi, że nie zamierza zawierać umowy w warunkach konfliktu formularzy.

20. Szczególne zagadnienia związane z zawarciem umowy

Culpa in contrahendo – w związku z problematyką zawierania umów pojawia się pytanie, czy ten, kto prowadząc negocjacje, poniesie w czasie ich trwania szkodę wywołaną zachowaniem się drugiej strony, ma podstawę domagania się do jej naprawienia. W takich sytuacjach doktryna mówi o culpa in contrahendo – uznając że odpowiedzialność za szkodę może być usprawiedliwiona ilekroć zachowanie się strony, która wywołała powstanie szkody jest naganne.

KC normuje tą sytuację artykułami 72 i kolejnym.
Strona, która rozpoczęła lub prowadziła negocjacje z naruszeniem dobrych obyczajów (w szczególności bez zamiaru zawarcia umowy), jest zobowiązana do naprawienia szkody, jaką druga strona poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy.

Jeżeli w toku negocjacji strona udostępniła informacje z zastrzeżeniem poufności, druga strona jest zobowiązana do nieujawniania i nieprzekazywania ich innym osobom oraz do niewykorzystywania tych informacji do własnych celów, chyba że strony uzgodniły inaczej. W razie niewykonania lub nienależytego wykonania tego obowiązku uprawniony może żądać naprawy szkody lub wydania uzyskanych przez drugą stronę korzyści.

Powyższe uregulowania nie wykluczają odmiennej regulacji tzw. Umową o negocjację zawieraną przez strony, stanowią natomiast wskazówkę interpretacyjną w przypadku gdy takiej umowy nie ma.

Pactum de contrahendo – jest to umowa przez którą jedna ze stron lub obie zobowiązują sie do zawarcia oznaczonej umowy, winna ona zawierać esentialia negotii umowy przyrzeczonej. Drugą przesłanką jest termin, w ciągu którego umowa przyrzeczona ma być zawarta. Jeśli termin nie został oznaczony w umowie przedwstępnej to uprawnienie do wyznaczenia terminu ma strona uprawniona do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej. Jeśli obie strony są uprawnione i każda z nich wyznaczyła inny termin, to strony są związane terminem wyznaczonym przez stronę, która oświadczyła go wcześniej. Termin powinien być odpowiedni (elastyczność – uznaje się za nieodpowiedni termin, który jedna strona kwestionuje. Jeśli w ciągu roku od zawarcia umowy przedwstępnej nie został wyznaczony termin do zawarcia umowy przyrzeczonej, nie można żądać jej zawarcia.

Skutki prawne dzielimy doktrynalnie na:
- silniejsze (gdy umowa przedwstępna czyniła zadość wymaganiom co do formy umowy przyrzeczonej – polega on na możliwości dochodzenia zawarcia umowy przez stronę uprawnioną)
- słabsze (gdy strona zobowiązana do zawarcia umowy uchyla się od jej zawarcia, druga strona może żądać naprawienia szkody jaka wynika z tego, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej – strony mogą odmiennie określić zakres odszkodowania)
- roszczenia przedawniają się w czasie roku od terminu w którym miała być zawarta umowa lub roku od dnia kiedy sąd prawomocnie orzekł o oddaleniu żądania zawarcia umowy

Umowy takie zawiera się w celu „przeczekania” przeszkód faktycznych lub prawnych.
21. Umowy o świadczenie przez osobę trzecią i na rzecz osoby trzeciej

Umowa o świadczenie przez osobę trzecią:
Dłużnik, który w umowie zastrzega, że osoba trzecia zaciągnie określone zobowiązanie albo spełni określone świadczenie, odpowiedzialny jest za szkodę, którą druga strona ponosi przez to, że osoba trzecia odmawia zaciągnięcia zobowiązania albo nie spełnia świadczenia. Może jednak zwolnić się od obowiązku naprawienia szkody spełniając przyrzeczone świadczenie, chyba że sprzeciwia się to umowie lub właściwości świadczenia (np. świadczenie o charakterze osobistym)

Drugi przypadek nie jest objęty regulacją kodeksową: polega na tym, iż dłużnik zobowiązuje się jedynie do dołożenia starań, aby osoba trzecia zaciągnęła określone zobowiązanie lub spełniła określone świadczenie, jednakże nie odpowiada za skutek, tylko za dołożenie należytej staranności.

Umowa o zwolnienie dłużnika:
Jeżeli osoba trzecia zobowiązała się przez umowę z dłużnikiem zwolnić go od obowiązku świadczenia, jest ona odpowiedzialna względem dłużnika za to, że wierzyciel będzie od niego żądał spełnienia świadczenia. Należy taką umowę odróżnić od umowy o zmianę dłużnika.

Umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej (pactum in favorem tertii) - polega ona na zastrzeżeniu, że dłużnik spełni świadczenie na rzecz osoby trzeciej, gdy umowa nie mówi inaczej, osoba trzecia może żądać bezpośrednio od dłużnika spełnienia świadczenia. Zastrzeżenie co do obowiązku świadczenia na rzecz osoby trzeciej można odwołać lub zmienić do czasu gdy osoba trzecia oświadczy którejkolwiek ze stron, że chce z tego zastrzeżenia skorzystać. Dłużnik może podnieść zarzuty z umowy także przeciwko osobie trzeciej, nie mogą to być jednak zarzuty opierające się na stosunku wewnętrznym, jaki osobę tę łączy z wierzycielem.

22. Dodatkowe zastrzeżenia umowne

Zadatek:
- w znaczeniu szerokim, oznacza sumę pieniężną lub rzecz, którą jedna strona daje drugiej przy zawarciu umowy – znaczenie takiego zadatku może być różne, zależnie od woli stron, może to być zaliczka, zabezpieczenie wykonania świadczenia, odstępne, znak zawarcia zobowiązania
- w znaczeniu ścisłym, kodeksowym – w braku odmiennego zastrzeżenia umownego lub zwyczaju jest to surogat odszkodowania na wypadek, gdy umowa zawarta między stronami nie zostanie wykonana.

Skutki prawne:
- strona w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej
- w razie wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała; jeżeli zaliczenie nie jest możliwe podlega on zwrotowi
- w razie zgodnego rozwiązania umowy i gdy niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie odpowiada to zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej odpada

Umowne prawo odstąpienia:
- zastrzeżenie, że jednej lub obu stronom przysługiwać będzie w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy, następuje to przez oświadczenie złożone drugiej stronie
- w razie wykonania prawa odstąpienia umowa uważana jest za nie zawartą, a to co strony już świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienonym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu. Za świadczone usługi oraz za korzystanie z rzeczy należy się drugiej stronie wynagrodzenie
- do zwrotu pożytków stosuje się powyższą zasadę
- do zwrotu nakładów stosuje się przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu

Lex comissoria:
- zastrzeżenie, że strona może odstąpić od umowy, jeżeli druga strona nie spełni świadczenia lub spełni je nienależycie. Jest to uwarunkowane prawo odstąpienia, które wykonywane jest przez odpowiednie oświadczenie strony uprawnionej

Odstępne:
- zastrzeżenie, że jednej lub obu stronom wolno od umowy odstąpić za zapłatą oznaczonej sumy, oświadczenie o odstąpieniu jest skuteczne tylko wtedy, gdy zostało złożone jednocześnie z zapłatą odstępnego

23. Pojęcie bezpodstawnego wzbogacenia i unormowanie.

Bezpodstawnym wzbogaceniem jest uzyskanie korzyści majątkowej kosztem innej osoby bez podstawy prawnej (czyli zwiększenie majątku jednej osoby przy jednoczesnym uszczupleniu majątku osoby innej).

Przypadki powstawania:
- przez działanie wzbogaconego (budowa domu na własnej działce przy użyciu materiałów cudzych)
- przez działanie tego, czyim kosztem wzbogaca się drugi (wykonanie świadczenia, gdy nie jest się do tego zobowiązanym)
- przez działanie osoby trzeciej (osoba trzecia stawia na cudzym gruncie budynek z materiałów nie należących ani do właściciela gruntu ani do siebie)
- wskutek zdarzeń nie mających charakteru działania ludzkiego

Przesłanki bezpodstawnego wzbogacenia:
- przesunięcie majątkowe
- związek między wzbogaceniem jednej osoby, a zubożeniem drugiej
- brak podstawy prawnej (nie obchodzi nas „niesłuszność”

Przedmiot roszczenia o zwrot z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia jest:
- zwrot korzyści w naturze, a gdy jest to niemożliwe zwrot wartości korzyści
- korzyści zastępcze (surogaty)
- korzyści jakie przynosi prawo lub rzecz

Obowiązek wydania korzyści uzyskanej bez podstawy prawnej przechodzi na osobę trzecią, gdy ten który ją uzyskał rozporządził nią bezpłatnie.

Rozliczenie nakładów:
- zwrot nakładów koniecznych, o tyle o ile nie znalazły pokrycia w użytku, który z nich osiągnął
- użytecznych i zbytkownych o tyle, o ile zwiększają wartość korzyści w chwili jej wydania, może jednak je zabrać, przywracając stan poprzedni
- gdy czyniący nakłady wiedział, że korzyść mu się nie należy, to może żądać zwrotu wszelkich nakładów tylko o tyle, o ile zwiększają wartość korzyści w chwili jej wydania

Obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był się liczyć z obowiązkiem zwrotu.

24. Nienależne świadczenie

Świadczenie jest nienależne jeśli zachodzi nieprawidłowość co do kauzy tego świadczenia. Poszczególne przypadki odpowiadają tym z prawa rzymskiego, które były chronione kondykcjami:
- condictio indebiti (brak zobowiązania w ogóle lub brak zobowiązania względem osoby której świadczył)
- condicio causa finita, condictio casua data, causa non secuta (gdy odpadła podstawa prawna świadczenia lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty)
- condictio sine causa (gdy czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia)

Wyłączenie zwrotu następuje w czterech przypadkach:
- gdy spełniający świadczenie wiedział, że nie jest do niego zobowiązany, chyba że spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej
- jeśli spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego
- jeśli świadczenie zostało spełnione w celu zadośćuczynienia zobowiązaniu niezupełnemu
- jeśli świadczenie zostało spełnione, zanim wierzytelność stała się wymagalna

Sąd może orzec przepadek świadczenia na rzecz Skarbu Państwa, jeżeli świadczenie to zostało świadomie spełnione w zamian za dokonanie czynu zabronionego przez ustawę lub w celu niegodziwym. Jeśli przedmiot świadczenia został zużyty lub utracony, przepadkowi może ulec jego wartość.

W przypadku gry i zakładu nie można żądać zwrotu świadczenia, chyba że gra lub zakład były zakazane lub nierzetelne. Roszczeń z gry lub zakładu można dochodzić tylko wtedy, gdy gra lub zakład były prowadzone na podstawie właściwego organu państwowego.

25. Zbieg roszczeń z bezpodstawnego wzbogacenia z innymi roszczeniami

Przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu nie uchybiają przepisom o naprawieniu szkody. Przewidziana jest więc możliwość zbiegu roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia z roszczeniami odszkodowawczymi. Jednak wyłączenie zbiegu może wynikać bezpośrednio z przepisów szczególnych ustawy.

Zbieg z przepisami o odpowiedzialności ex delicto nie jest wyłączony. Wskazuje się na to, że dochodzenie roszczeń z tytułu czynów niedozwolonych jest łatwiejsze.

Zbieg z roszczeniami wynikającymi z praw rzeczowych. W doktrynie panuje pogląd, że przepisy o roszczeniach z tytułu własności i innych praw rzeczowych mają pierwszeństwo przed tymi z bezpodstawnego wzbogacenia. Możliwe jest jednak zastosowanie art. 405 KC gdy roszczenia windykacyjne z jakichś powodów wygasną.

26. Ogólne uwagi o czynach niedozwolonych

Czyn niedozwolony – (łać. delictum) – samoistne źródło zobowiązań, niezależne od istnienia wcześniejszego zobowiązania, pojęcie jest szersze niż tradycyjny łaciński „delikt”, gdyż ten odnosił się do zawinionego działania ludzkiego, czyn niedozwolony w KC zawiera w sobie zarówno to rozumienie „deliktu” jak i niektóre działania ludzkie nie noszące znamienia winy, a także różne zdarzenia nie mające z działaniami ludzkimi nic wspólnego, ilekroć wynika z nich szkoda to za tą szkodę prawo czyni kogoś odpowiedzialnym.

Rolą zobowiązań z tytułu czynów niedozwolonych jest kompensacja oraz wychowywanie i prewencja.

Przesłanki odpowiedzialności (bez ich istnienia odpowiedzialność nie powstaje):
- szkoda (uszczerbek w dobrach osoby poszkodowanej)
- fakt (działanie, zaniechanie lub inne zdarzenie)
- związek przyczynowy między szkodą a faktem (brak lub przerwanie takiego związku wyłącza odpowiedzialność)
- przesłanka ruchoma (lub jak to woli Czachórski zasada odpowiedzialności – wyłączona z przesłanek) – jest nią: wina, ryzyko lub słuszność.

27. Odpowiedzialność za czyny własne

Generalna formuła brzmi: „Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia”. Zasada winy ma pierwszeństwo przed innymi zasadami odpowiedzialności. Czynem sprawcy może być działanie lub zaniechanie. Podmiotem odpowiedzialnym może być zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna. Co do osoby prawnej, odpowiedzialna jest do naprawienia szkody wyrządzonej z winy jej organu (teoria organów).

Na pojęcie winy składają się dwa elementy:
- obiektywny (bezprawność postępowania rozumiana szeroko, nie tylko jako sprzeniewierzenie się nakazom i zakazom, ale także zachowanie przekraczające zasady współżycia między ludźmi)
- subiektywny (wadliwość zachowania sprawcy, osobista zarzucalność czynu – jest to odpowiednik winy w prawie karnym, sprawcy czynu stawia się zarzut, że podjął i wykonał niewłaściwą decyzję, a w określonych sytuacjach, że nie uczynił tego, co należało, choć mógł to zrobić i powinien – analizując element subiektywny powinniśmy się odwoływać do psychiki sprawcy; Istnieją dwie koncepcje doktrynalne podmiotowego elementu wadliwości: teoria psychologiczna, która obejmuje wewnętrzne nastawienie sprawcy oraz teoria normatywna, która na podstawie zewnętrznych przesłanek karze stawiać zarzut z jakiegoś czynu, w polskiej doktrynie przeważającym jest kierunek optujący za teorią normatywną)

Stopnie winy stanowią problem związany w istocie z oceną jej elementu subiektywnego, wyróżnia się umyślność (dolus) i niedbalstwo (culpa), stopnie te kryją wiele gradacji pośrednich. W myśl jednak art. 415 KC każdy stopień winy zobowiązuje do odszkodowania. Z prawa rzymskiego przywoływane są takie pojęcia jak: dolus, culpa lata, culpa levis, culpa levissima), z prawa karnego adaptowane są pojęcia dolus directus i dolus eventualis oraz luxuria i neglegentia.

Umyślność według poglądów doktryny wyraża się w zamierzonym podjęciu działania sprzecznego z regułami postępowania lub na powstrzymaniu się od działania mimo obowiązku czynnego zachowania się. Sprawca przewiduje naruszenie wyżej wymienionej reguły i skutki w postaci szkody, oraz chce by nastąpiły. (Lub jak chcą niektórzy co najmniej się z tym godzi – dolus eventualis)

Niedbalstwo to z jednej strony luxuria (lekkomyślność) – sprawca wyobraża sobie skutek bezprawny, lecz bezpodstawnie przypuszcza, że go uniknie, z drugiej jest to niedbalstwo sensu stricto (culpa, neglegentia) – w ogóle nie wyobraża sobie skutku, choć może i powinien go sobie wyobrazić. Ogólnie rzecz mówiąc sprawca nie dokłada należytej staranności. Miernikiem staranności w różnych ustawodawstwach jest coś innego (dobry ojciec rodziny – code civil, bezosobowo jak w BGB, ZGB). Wzorzec ten jest zobiektywizowany, według art. 355 KC – „dłużnik zobowiązany jest do staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju” – ta formuła znajduje zastosowanie także dla stosunków deliktowych. Innym problemem jest rażące niedbalstwo (culpa lata) – niezachowanie staranności, jakiej można wymagać od osób najmniej rozgarniętych.

Poczytalność:

Winy nie można przypisać osobie, która z jakichkolwiek powodów znajduje się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Nie odpowiada ona za szkodę, w szczególności:
- małoletni do lat 13 wcale nie odpowiadają, a do lat 18 należy rozważać konkretne przypadki
- niedorozwinięci umysłowo lub chorzy psychicznie nie odpowiadają (oprócz lucida intervalla – przebłysków świadomości)
- osoby które uległy czasowemu zakłóceniu czynności psychicznych, wyjątek dotyczy wypadków, gdy stan ten został wywołany wskutek użycia napojów odurzających lub innych podobnych środków, chyba że zakłócenie czynności psychicznych nie wynikło z ich winy
- osobom z powodu stanu cielesnego lub z uwagi na wiek nie mogą swobodnie kierować swoim postępowaniem

Niepoczytalny nie odpowiada za czyn własny. W wyjątkowych przypadkach jednak mimo braku winy, niepoczytalny może ponosić odpowiedzialność na zasadzie słuszności, gdy ze względu na stan majątkowy poszkodowanego i sprawcy odpowiadałoby to zasadom współżycia społecznego

Wyłączenie bezprawności:
Obrona konieczna – kto działa w obronie koniecznej, odpierając bezpośredni i bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro własne lub innej osoby, ten nie jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną napastnikowi. Za ekscesy (przekroczenie granic obrony koniecznej) już się odpowiada

Stan wyższej konieczności: kto zniszczył lub uszkodził cudzą rzecz albo zabił lub zranił cudze zwierzę, w celu odwrócenia od siebie lub innych niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio od tej rzeczy lub zwierzęcia, ten nie jest odpowiedzialny za wynikłą stąd szkodę, jeżeli niebezpieczeństwa sam nie wywołał, a niebezpieczeństwu nie można było inaczej zapobiec i jeżeli ratowane dobro jest oczywiście ważniejsze aniżeli dobro naruszone.

Samopomoc – z zasady zabroniona znajduje jednak w ustawie wyjątek w myśl którego posiadacz gruntu może zająć cudze zwierzę, które wyrządza szkodę na gruncie, jeżeli zajęcie jest potrzebne do zabezpieczenia roszczenia o naprawienie szkody. Na zwierzęciu tym posiadacz gruntu uzyskuje ustawowe prawo zastawu oraz kosztów żywienia i utrzymania zwierzęcia.

Związek przyczynowy, dwie teorie:
- teoria równowartości przyczyn (condictio sine qua non)
- teoria przyczynowości adekwatnej („zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania”)

Skomplikowanie stanów faktycznych wyrządzenia szkody:
a) jeden podmiot wyrządza szkodę kilku jednocześnie – odpowiedzialny jest ten kto wyrządził szkodę, musi naprawić ją względem każdego
b) kilka podmiotów wyrządza szkodę jednemu lub więcej podmiotów:
- łączne działanie lub zaniechanie – stopień przyczynienia się nie ma wpływu na odpowiedzialność, ewentualnie może chodzić o jakieś regresy
- działanie rozłączne – każde działanie może wywołać odrębną odpowiedzialność, związek przyczynowy jest ustalany odrębnie dla każdego ze sprawców
c) przyczynienie się poszkodowanego – jeśli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega jej odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron
4 stanowiska:
- wystarcza ustalenie normalnego związku przyczynowego między zachowaniem się poszkodowanego
- potrzebny jest zarzut obiektywnie niewłaściwego zachowania się
- wina poszkodowanego jest decydująca
- przy przyczynieniu należy uwzględnić na czym oparta jest odpowiedzialność główna i w zależności od tego dążyć do ustalenia bądź winy poszkodowanego bądź postawienia mu zarzutu obiektywnie niewłaściwego zachowania

Wina poszkodowanego – postawienie zarzutu poszkodowanemu, że nie dołożył należytej staranności, jaką osoba rozważna powinna wykazać w danej sytuacji.

Współsprawstwo a współodpowiedzialność – za szkodę odpowiedzialny jest oprócz osoby która ją wyrządziła także podżegacz, pomocnik a także ten kto świadomie skorzystał z wyrządzonej drugiemu szkody. Odpowiadają oni solidarnie.

Ciężar dowodu co do wszystkich przesłanek odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną czynem własnym sprawcy obciąża poszkodowanego. W innych ustawodawstwach bywa domniemanie winy.

28. Odpowiedzialność za czyny cudze

Odpowiedzialność za niepoczytalnych: winy nie można przypisać osobie niepoczytalnej (małoletnim, chorym psychicznie, niedorozwiniętym, kalekim, w podeszłym wieku), zwykle znajdują się oni pod nadzorem. Kto z mocy ustawy lub umowy zobowiązany jest do nadzoru nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można, ten zobowiązany jest do naprawienia szkody wyrządzonej przez tę osobę. [Culpa in custodiendo]. Istnieje tutaj domniemanie winy, nadzorujący może jednak zwolnić się z odpowiedzialności, udowadniając że uczynił zadość obowiązkowi nadzoru albo że szkoda byłaby powstała także przy starannym jego wykonywaniu. Przepis stosuje się także do osób sprawujących stałą i faktyczną pieczę nad osobą.

W przypadkach gdy szkodę wyrządza niepoczytalny, a brak jest osób zobowiązanych do nadzoru, ze względu na zasady słuszności współżycia społecznego (porównanie stanu majątkowego poszkodowanego i sprawcy) można domagać się od sprawcy naprawy całości lub części szkody.

Odpowiedzialność za czyny osób, którymi się posłużono: Kto powierza wykonanie czynności drugiemu, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną przez sprawcę przy wykonywaniu powierzonej mu czynności. (Przy wykonywaniu nie oznacza PRZY OKAZJI!!!) Domniemanie winy w wyborze [culpa in eligendo]. Ekskulpacja gdy powierzający czynność wykaże, że:
- nie ponosi winy w wyborze
- wykonanie czynności powierzył osobie, przedsiębiorstwu lub zakładowi, które w zakresie swej działalności zawodowej trudnią się wykonywaniem takich czynności.

Odpowiedzialność za podwładnego: Obowiązuje tutaj zasada ryzyka! Kto na własny rachunek powierza wykonanie czynności osobie, która przy wykonywaniu tej czynności podlega jego kierownictwo i ma obowiązek stosować się do jego wskazówek (podmiot nie jest samodzielny w wykonywaniu czynności), ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną z winy tej osoby przy wykonywaniu (a nie PRZY OKAZJI) tej czynności. Przesłanką odpowiedzialności jest wina podwładnego.

29. Odpowiedzialność Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych

Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzona przez funkcjonariusza państwowego przy wykonywaniu (a nie PRZY OKAZJI) powierzonej mu czynności. Nie ma tutaj przesłanki winy funkcjonariusza, decyduje tylko obiektywna bezprawność jego zachowania! Podobnie odpowiedzialność ponosi jednostka samorządu terytorialnego za szkodę wyrządzoną przez jej funkcjonariusza przy wykonywaniu powierzonej mu czynności.

Funkcjonariuszem państwowym jest:
- pracownik organów władzy, administracji lub gospodarki państwowej
- osoby działające na zlecenie tych organów
- osoby powołane z wyboru
- sędzia i prokurator

Funkcjonariuszem samorządowym jest:
- osoba podlegająca przepisom o pracownikach samorządowych
- radni, wójtowie (burmistrzowie, prezydenci miast)
- członkowie zarządu powiatów i województw

W przypadku gdy Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego nie ponosi odpowiedzialności ze względu na brak bezprawności działania funkcjonariusza, uwzględniając zasady współżycia społecznego (uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia, utrata żywiciela), poszkodowany może żądać naprawy szkody w części lub całości.  zasada słuszności

Gdy szkoda jest wyrządzona przez funkcjonariusza jednostki samorządu terytorialnego przy wykonywaniu zadań zleconych z zakresu administracji rządowej (mocą ustawy lub umowy) odpowiadają solidarnie ta jednostka samorządu oraz Skarb Państwa.

Odpowiedzialność państwowych i komunalnych osób prawnych:
- jeśli szkoda została wyrządzona przez funkcjonariusza państwowej osoby prawnej, odpowiedzialność ponosi zamiast Skarbu Państwa ta osoba prawna
- jeśli szkoda została wyrządzona przez funkcjonariusza komunalnej osoby prawnej, odpowiedzialność ponosi ta osoba

Powyższych rozwiązań nie stosuje się gdy istnieją przepisy szczególne:
- odpowiedzialność z tytułu wydania legalnej decyzji administracyjnej
- odpowiedzialność z tytułu art. 160 k.p.a.
- odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez komornika
- odpowiedzialność za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie
- odpowiedzialność za wypadki i choroby w związku z służbą wojskową

30. Odpowiedzialność za zwierzęta i rzeczy

Odpowiedzialność za zwierzęta:
- gdy zwierzę jest narzędziem w ręku człowieka, odpowiada za szkodę człowiek jakby wyrządził ją czynem własnym (art. 415 k.c.)
- gdy zwierze wyrządza szkodę własnym popędem – wtedy odpowiada za szkodę ten, kto zwierzę chowa albo się nim posługuje, niezależnie czy zwierze było pod jego nadzorem, czy też zabłąkało się. Zasada winy! Ekskulpacja poprzez wykazanie, że nie sposób przypisać winy osobie nadzorującej zwierzę ani osobie za którą ponosi ona odpowiedzialność.

Chowający zwierzę, jeśli nie odpowiada na powyższych zasadach, może odpowiadać na zasadzie słuszności, gdy ze względu na okoliczności (zwłaszcza porównanie stanu majątkowego poszkodowanego i osoby chowającej zwierzę) wymagają tego zasady współżycia społecznego.
Posiadacz gruntu może zająć cudze zwierzę, które wyrządza szkodę na gruncie, jeżeli zajęcie jest potrzebne do zabezpieczenia roszczenia o naprawienie szkody. Otrzymuje on na nim ustawowe prawo zastawu dla zabezpieczenia należnego mu naprawienia szkody oraz kosztów żywienia i utrzymania zwierzęcia.

Odpowiedzialność za wyrzucenie, wylanie lub spadnięcie czegoś z pomieszczenia: Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka osoby zajmującej pomieszczenie. Zajmujący pomieszczenie może uwolnić się od odpowiedzialności jeśli wykaże, że szkoda nastąpiła wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności lub nastąpiła wskutek siły wyższej. Tradycyjne unormowanie rzymskie.

Odpowiedzialność za zawalenie budowli: Zasada ryzyka. Za szkodę wyrządzoną przez zawalenie budowli lub oderwanie się jej części odpowiedzialny jest samoistny posiadacz (taki, który włada rzeczą jak właściciel). Może się uwolnić od odpowiedzialności prze wykazanie, że budowla była utrzymana w należytym stanie i nie miała wad budowlanych. Klasyczne przesłanki egzoneracyjne: siła wyższa, wyłączna wina poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą posiadacz nie ponosi odpowiedzialności też wchodzą w grę.

31. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone w związku z ruchem przedsiębiorstw i użyciem elementarnych sił przyrody

Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka. Odpowiada prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (para, gaz, elektryczność, paliwa płynne itp.) za szkodę na mieniu lub osobie, wyrządzoną komukolwiek (zarówno osobom postronnym jak i osobom, które łączy stosunek prawny prowadzącego przedsiębiorstwo) ruchem przedsiębiorstwa (zakładu), wymagane jest by cały zespół organizacyjny działał napędzany siłami przyrody i związek ze szkodą. Prowadzącego przedsiębiorstwo zwalniają klasyczne przesłanki egzoneracyjne (siła wyższa, wina poszkodowanego lub osoby trzeciej za którą nie jest odpowiedzialny prowadzący przedsiębiorstwo.

Siła wyższa – pojmowana obiektywnie, nadzwyczajnie, niemożliwa do przewidzenia, zjawisko nadzwyczajne i niemożliwe do zapobieżenia. Np. katastrofy naturalne, zaburzenia życia zbiorowego w postaci wojny, zamieszek.

Taką samą odpowiedzialność ponosi prowadzący przedsiębiorstwo (zakład) wytwarzający środki wybuchowe albo posługujący się takimi środkami. (Problematyka odpowiedzialności za energię jądrową znajduje się w ustawie z 1986 roku – Prawo atomowe).

OBOWIĄZUJE BEZWZGLĘDNY ZAKAZ WYŁĄCZENIA LUB OGRANICZENIA TEGO TYPU ODPOWIEDZIALNOŚCI z GÓRY!

32. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone ruchem mechanicznych środków komunikacji

Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka. Odpowiada samoistny posiadacz pojazdu mechanicznego lub środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody za szkodę na mieniu lub osobie wyrządzoną komukolwiek przez ruch takiego pojazdu. Odpowiada także posiadacz zależny. Odpowiedzialność posiadacza pojazdu obejmuje wszelkiego rodzaju wadliwe działanie kierowcy, jeśli nie chodzi o te same osoby. Nie odpowiada posiadacz w przypadku kradzieży i kradzieży używania.

Ruch – określany szeroko, nie tylko fizycznie jako przemieszczanie się w przestrzeni.

Okolicznościami zwalniającymi są wyłączna wina poszkodowanego, wina osoby trzeciej za którą samoistny posiadacz nie ponosi odpowiedzialności oraz siły wyższej.

Modyfikacje reguły podstawowej:
- zderzenie się mechanicznych środków komunikacji  wzajemne żądania o naprawienie szkód z 415 k.c. – zderzenie należy odróżniać od najechania, oba pojazdy powinny być w ruchu.
- przewóz z grzeczności – także zasady ogólne art. 415 k.c.  przewóz bez obowiązku i bez opłaty.

Odpowiedzialności za szkody wyrządzone ruchem mechanicznych środków komunikacji nie można wyłączyć ani ograniczyć z góry.

Obowiązkowe ubezpieczenia komunikacyjne: obecnie chodzi o ubezpieczenie OC – chodzi o pokrywanie się zakresu odpowiedzialności ubezpieczeniowej z zakresem odpowiedzialności deliktowej. Ubezpieczyciel odpowiada zamiast lub obok posiadacza.

33. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przy wykonywaniu praw podmiotowych

Różnorodnie unormowana, przykłady:
- prawo łowieckie
- prawo rzeczowe
- prawo o rybactwie śródlądowych
- prawo górnicze
- poniesienie szkody w cudzym lub wspólnym interesie – kto w celu odwrócenia grożącej drugiemu szkody albo w celu odwrócenia wspólnego niebezpieczeństwa przymusowo lub nawet dobrowolnie poniósł szkodę majątkowym, może żądać naprawienia poniesionych strat w odpowiednim stosunku od osób, które z tego miały korzyść.

34. Bezpośrednie zagrożenie nastąpienia szkody

Ten komu wskutek zachowania się innej osoby zagraża bezpośrednio szkoda, może żądać, aby ta osoba przedsięwzięła środki niezbędne do odwrócenia grożącego niebezpieczeństwa a w razie potrzeby także, by dała odpowiednie zabezpieczenie. W szczególności w braku należytego nadzoru nad ruchem przedsiębiorstwa albo stanem posiadanego przez posiadane przez nią budynku lub innego urządzenia.

Przesłanką roszczenia jest bezpośrednie zagrożenie interesów osoby występującej z żądaniem ochrony. Legitymacją czynną objęte są osoby, którym bezpośrednio zagraża szkoda (stale), istnieje też drugi pogląd, który przyznaje legitymację czynną każdej osobie, która możne znaleźć się w zasięgu niebezpieczeństwa.

Spór w doktrynie co do podstaw roszczenia:
- zachowanie się grożące niebezpieczeństwem szkody, gdy stanowi ono przyczynę wywołującą zagrożenie
- zachowanie się jak wyżej, znamienne winą
- zachowanie się jak wyżej, obiektywnie naganne
- zachowanie się jak wyżej, przy czym podstawa odpowiedzialności musi być ta sama, która istniałaby w razie rzeczywistego nastąpienia szkody uprzednio grożącej

35. Naprawienie szkody w przypadkach szczególnych

Szczególne zagadnienia wyłaniają się w związku z obowiązkiem naprawienia szkody na osobie (rozstrój zdrowia, uszkodzenie ciała). Należy pamiętać, że przepisy te mają zastosowanie gdy chodzi o szkodę o charakterze deliktowym, bądź to zawinioną bądź na zasadach ryzyka. Wchodzą tutaj w grę:
a) szkody majątkowe
- obowiązek pokrycia wszelkich kosztów wynikających z uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia (koszty leczenia, pielęgnacji, przygotowania do innego zawodu, koszty regeneracji, utraconego zarobku)
- jeśli wskutek uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego, zobowiązany powinien zwrócić koszty leczenia i pogrzebu
- świadczenia typu alimentacyjnego, gdy na zmarłym ciążył ustawowy obowiązek alimentacyjne względem jakiejś osoby, lub gdy zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środki utrzymania pewnym osobom (zasady współżycia społecznego)
- odszkodowanie dla rodziny, gdy wskutek śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej
- gdy poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty. W grę wchodzi także kapitalizacja renty (zamiast renty lub jej części odszkodowanie jednorazowe), z ważnych powodów, w szczególności, gdy poszkodowany stał się inwalidą a odszkodowanie ułatwi mu wykonywanie nowego zawodu.

b) szkody niemajątkowe – zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę w przypadkach:
- uszkodzenia ciała bądź wywołanie rozstroju zdrowia
- pozbawienia człowieka wolności
- skłonienia za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu.
(celem zadośćuczynienia jest kompensata doznanej krzywdy niemajątkowej, cierpień fizycznych i psychicznych – może być więc przyznane zarówno oprócz naprawienia szkody majątkowej, jaki i też w sytuacji, gdy pokrzywdzony nie mógł wykazać istnienia szkody, przesłanką jest bowiem naruszenie dóbr osobistych)
- w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia; dwie koncepcje wykładni:
1. przyznanie zadośćuczynienia w każdym przypadku bezprawnego naruszenia dobra osobistego
2. przyznanie zadośćuczynienia w przypadku zawinionego naruszenia dobra osobistego
Nie jest możliwa kumulacja 445 i 448 k.c.  ta dominuje, 445 bez przesłanki winy, chronione intensywniej

Roszczenia z art. 444 – 448 są uznawane jako osobiste i wskutek tego nie mogą być zbywane, chyba że chodzi o roszczenia już wymagalne i jako takie uznane na piśmie lub przyznane prawomocnym orzeczeniem. Przejście roszczeń majątkowych podlega ogólnym regułom prawa spadkowego, niemajątkowych gdy zostały uznane na piśmie albo gdy powództwo o nie zostało wytoczone za życia poszkodowanego.

Szkody prenatalne – z chwilą urodzenia dziecko może żądać naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem.

36. Zbieg odpowiedzialności ex delicto i ex contractu. Przedawnienie roszczeń.

art. 443 k.c. – Okoliczność, że działanie lub zaniechanie z którego szkoda wynikła, stanowiło niewykonanie lub nienależyte wykonanie uprzednio istniejącego zobowiązanie, nie wyłącza odpowiedzialności ex delicto, chyba że z treści zobowiązania wynika co innego.

Podobieństwa:
- szkoda
- związek przyczynowy
- wina jako podstawa odpowiedzialności, z wyłączeniami na zasadę ryzyka
Różnice:
- zakres pojęcia winy
- ciężar dowodu co do winy
- odpowiedzialność za cudze czyny
- przesłanki i terminy przedawnienia roszczeń
- rozmiar odszkodowania
- sposób naprawienia szkody

Nie jest dopuszczalne dowolne mieszanie podstaw, z których wywodzi się roszczenie.

Przedawnienie roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulegną przedawnieniu z upływem:
- lat 3 od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie odpowiedzialnej do jej naprawienia
- lat 10 od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę, w każdym przypadku.
- lat 10 od dnia popełnienia zbrodni lub występku, bez względu na to kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie wynikającej z przestępstwa i osobie odpowiedzialnej do jej naprawienia


37. Odpowiedzialność za produkt

Poszkodowany a konsument – pojęcie poszkodowanego w myśl przepisów o produkcie niebezpiecznym jest szersze niż konsumenta.
Charakter odpowiedzialności należy do odpowiedzialności deliktowej.

Produkt niebezpieczny – rzecz ruchoma (choćby została połączona z inną rzeczą), zwierzę lub energia elektryczna nie zapewniająca bezpieczeństwa, jakiego można oczekiwać, uwzględniając normalne użycie produktu. O tym czy produkt jest bezpieczny, decydują okoliczności z chwili wprowadzenia go do obrotu, a zwłaszcza sposób zaprezentowania go na rynku oraz podane konsumentowi informacje o właściwościach produktu (poziom oczekiwań konsumenta jako przesłanka uznania za niebezpieczny).

Ocena produktu jako niebezpiecznego ma charakter dynamiczny, zmienny w czasie. Kodeks reguluje, że produkt nie może być uznany za niebezpieczny tylko dlatego, że później wprowadzono do obrotu podobny produkt ulepszony.

Przesłanki odpowiedzialności:
- ryzyko (kto wytwarza w zakresie swojej działalności gospodarczej produkt niebezpieczny, odpowiada za szkodę wyrządzoną komukolwiek za ten produkt)
- wprowadzenie do obrotu
- szkoda
- związek przyczynowy między niebezpiecznymi właściwościami produktu a szkodą

Wyłączenie odpowiedzialności:
- dowód, że nie wprowadził go do obrotu albo gdy wprowadzenie do obrotu nastąpiło poza zakresem jego działalności gospodarczej (domniemywa się, że produkt niebezpieczny, został wytworzony i wprowadzony do obrotu w zakresie działalności gospodarczej producenta)
- dowód, że właściwości niebezpieczne ujawniły się po wprowadzeniu produktu do obrotu, chyba że wynikały one z przyczyny tkwiącej uprzednio w produkcie
- dowód, że ze względu na stan nauki i techniki w chwili wprowadzenia do obrotu nie można było przewidzieć niebezpiecznych właściwości produktu  ryzyko rozwoju
- dowód, że niebezpieczne właściwości produktu wynikały z zastosowania przepisów prawa

Zakres szkody podlegającej naprawieniu podlega ogólnym zasadom, z wyłączeniem uszczerbków, których naprawienie zostało odrębnej regulacji przepisów o produkcie niebezpiecznym. Nie obejmują one kompensacji szkody na osobie (majątkowa i niemajątkowa), ograniczają natomiast potraktowano szkody na mieniu:
- producent odpowiada za szkodę na mieniu tylko wówczas, gdy rzecz zniszczona lub uszkodzona należy do rzeczy zwykle przeznaczanych do osobistego użytku i w taki sposób przede wszystkim korzystał z niej poszkodowany (kryterium obiektywne i indywidualne łącznie)
- wyłączona odpowiedzialność za szkodę na mieniu za uszkodzenie samego produktu
- odszkodowanie za szkodę na mieniu nie przysługuje, gdy nie przekracza ona równowartości 500 EURO

Krąg podmiotów odpowiedzialnych:
- producent finalny
- wytwórca materiału, surowca albo części składowej (chyba że wyłączną przyczyną szkody była wadliwa konstrukcja produktu lub wskazówki producenta)
- importera
- osobę umieszczającą na produkcie swoją nazwę, znak towarowy lub oznaczenie odróżniające, która podaje się za producenta
TE OSOBY ODPOWIADAJĄ SOLIDARNIE
Jeśli nie wiadomo kto jest producentem, importerem lub osobą podającą się za producenta, odpowiada ten, kto w zakresie swojej działalności gospodarczej zbył produkt niebezpieczny, chyba że w ciągu miesiąca od daty zawiadomienia o szkodzie wskaże poszkodowanemu osobę i adres, producenta, importera, osoby podającej się za producenta albo osoby od której nabył produkt.

Odpowiedzialności za produkt niebezpieczny nie można ograniczyć ani wyłączyć, także w razie dokonania wyboru prawa obcego, ani w drodze umowy. Zbieg roszczeń z innymi reżimami, charakter uzupełniający. Przedawnienie jak w ex delicto, z tym że okres 10 lat liczy się od momentu wprowadzenia produktu do obrotu i nie ma nic o przestępstwie.


38. Uwagi ogólne o wykonaniu zobowiązań

Generalną zasadą prawną określającą, co rozumie się przez wykonanie zobowiązania, tudzież wskazuje na cechy, jakim to wykonanie ma odpowiadać jest norma art. 354 KC.

Zobowiązanie ma być wykonane przez dłużnika:
- zgodnie z treścią zobowiązania (zakres obowiązków dłużnika)
w sposób:
- odpowiadający celowi społeczno-gospodarczemu zobowiązania (znaczenie zobowiązania w kontekście społecznym, obiektywizacja)
- zasadom współżycia społecznego (pozwalają na konkretyzację norm prawa, jednocześnie wprowadzając elastyczność, tam gdzie trzeba odejść od zbytniego formalizmu)
- ustalonym zwyczajom, jeżeli takowe istnieją
Dłużnik powinien zachować lojalność wobec partnera, mieć zawsze na uwadze interes wierzyciela. Współdziałanie wierzyciela przy wykonaniu zobowiązania powinno nastąpić w sposób staranny, taki sam jak dłużnik je wykonuje.

Pacta sunt servanta – zmiana stosunków w okresie między powstaniem zobowiązania a jego wykonaniem w zwykłych warunkach obrotu gospodarczego nie ma i nie powinna mieć wpływu na wykonanie zobowiązania. Wyjątkowo mogą zaistnieć okoliczności, w których zmiana stosunku zobowiązaniowego, powinna być dopuszczalna, jest to klauzula – rebus sic stanibus.

39. Przedmiot wykonania i osoby uczestniczące

Przedmiot wykonania:
a) wykonanie częściowe – wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia częściowego, chociażby cała wierzytelność była już wymagalna, chyba że przyjęcie takiego świadczenia narusza jego uzasadniony interes. Stanowisko kodeksowe daje upust tendencji do umacniania realnego wykonywania zobowiązań. Dowód naruszania uzasadnionego interesu ciąży na wierzycielu

b) jakość świadczenia – określona jest z reguły w treści zobowiązania, niekiedy określona jest przepisem ustawy lub zarządzeniem właściwej władzy lub okolicznościami zawarcia czynności prawnej. Dłużnik zobowiązany jest w braku odmiennych postanowień do świadczenia rzeczy średniej jakości

c) zmiana przedmiotu świadczenia – przypadek, gdy wierzyciel już po powstaniu zobowiązania wyraża zgodę na zmianę przedmiotu świadczenia na inny, niż to pierwotnie przewidywano.  datio in solutum

d) zarachowanie świadczenia na poczet długów – dłużnik mający względem tego samego wierzyciela kilka długów tego samego rodzaju może przy spełnieniu świadczenia wskazać, który dług chce zaspokoić. Jednakże to, co przypada na poczet danego długu, wierzyciel może przede wszystkim zaliczyć na związane z tym długiem zaległe należności uboczne oraz na zalegające świadczenia główne. Jeśli dłużnik nie wskazał, który z kilku długów chce zaspokoić, a przyjął pokwitowanie, w którym wierzyciel zaliczył otrzymane świadczenie na poczet jednego z długów, dłużnik nie może już żądać zaliczenia na poczet innego. W braku oświadczeń dłużnika lub wierzyciela spełnione świadczenia zalicza się przede wszystkim na poczet długu wymagalnego, a jeżeli jest kilka długów wymagalnych – na poczet najdawniej wymagalnego.

Osoby uczestniczące w wykonaniu:
W wykonaniu uczestniczą z reguły te same osoby, które są stronami stosunku obligacyjnego. Świadczenie spełnia dłużnik, bo na nim ciąży obowiązek wykonania zobowiązania. Może się ten obowiązek rozciągać na inne podmioty, np. poręczyciela.

Istnieje wiele przypadków, gdy okoliczność, kto spełnia świadczenie, a więc dłużnik osobiście, jego przedstawiciel czy nawet osoba trzecia jest dla wierzyciela bez znaczenia. Stąd wyłania się zasada, że wierzyciel może domagać się od dłużnika świadczenia osobistego tylko w przypadkach, w których to wynika z treści czynności prawnej, ustawy albo właściwości świadczenia. Ilekroć nie chodzi o świadczenie osobiste, zobowiązanie może wykonać osoba trzecia, działająca w imieniu lub z upoważnienia i na rzecz dłużnika. Wierzyciel odmawiający takiego świadczenia popada w zwłokę. Inaczej jest z reguły w przypadku, gdy zobowiązanie nie wymagające osobistego świadczenia wykonuje osoba trzecia w imieniu własnym, za wiedzą lub nawet bez wiedzy dłużnika. Wierzyciel może albo przyjąć takie świadczenie (zobowiązanie wygasa, następują rozliczenia między osobą trzecią, a dłużnikiem), albo go nie przyjąć. Wyjątek dotyczy świadczeń pieniężnych, których to wierzyciel nie może odmówić przyjęcia.

Osobą uprawnioną do odbioru świadczenia jest wierzyciel lub ktoś, kto działa w jego imieniu. Istnieją przypadki, gdy z charakteru świadczenia wynika, że jego odbiór nie jest wymagany, co z natury rzeczy wyłącza rozważanie problemu. W przypadku odbioru świadczenia, kwestią istotną jest zdolność do tego odbioru po stronie wierzyciela lub osoby występującej w jego imieniu (zdolność do czynności prawnych, do powzięcia i wyrażenia woli, umocowanie). Ilekroć świadczenie spełnione zostanie do rąk osoby nieuprawnionej lub nie mającej należytej zdolności, zobowiązanie nie jest wykonane, są jednak od tego następujące wyjątki:
- dłużnik zostaje zwolniony z zobowiązania w takim zakresie, w jakim wierzyciel ze świadczenia skorzystał – ciężar dowodu na dłużniku
- dłużnik zostaje zwolniony, gdy spełnia świadczenie do rąk osoby okazującej pokwitowanie wystawione przez wierzyciela, chyba że było zastrzeżone dokonanie świadczenia do rąk własnych, albo też dłużnik działał w złej wierze – ciężar dowodu na wierzycielu
- dłużnik zostaje zwolniony, gdy w razie dokonania przelewu wierzytelności nie był przez zbywcę zawiadomiony o przelewie i świadczył do jego rąk, a nie do rąk nabywcy, chyba że w chwili świadczenia wiedział o przelewie – ciężar na nabywcy
- dłużnik zostaje zwolniony, gdy w razie śmierci wierzyciela świadczy do rąk osoby, nie będącej spadkobiercą, lecz mającej stwierdzenie praw do spadku, chyba że działa w złej wierze – ciężar na wierzycielu
- dłużnik zostaje zwolniony, gdy w razie wygaśnięcia umocowania pełnomocnika spełnia świadczenie do jego rąk w granicach pierwotnego umocowania, chyba że o wygaśnięciu tym wiedział lub mógł się z łatwością dowiedzieć – ciężar na wierzycielu


40. Miejsce i czas wykonania

Prawidłowe wykonanie zobowiązania przez dłużnika wymaga, by świadczenie nastąpiło w należytym miejscu. Miejsce to jest miejscem wykonania zobowiązania. Jeśli dłużnik spełnia świadczenie w miejscu niewłaściwym, wierzyciel może odmówić przyjęcia świadczenia. Gdyby wskutek tego świadczenie nie zostało spełnione w miejscu właściwym w terminie, dłużnik może popaść w zwłokę. Nawet przyjęcie przez wierzyciela świadczenia nie pozbawia go roszczenia z tytułu nienależytego wykonania zobowiązania. Dalsze skutki miejsce wykonania świadczenia odgrywa w dziedzinie prawa procesowego i prywatnego międzynarodowego.

Ogólna reguła:
Naprzód decyduje oznaczenie miejsca w treści zobowiązania. Może wynikać z czynności prawnej, ustawy albo właściwości zobowiązania. W braku stosownych danych decyduje miejsce, gdzie w chwili powstania zobowiązania dłużnik miał swoje miejsce zamieszkania lub siedzibę (albo miejsce pobytu  doktryna). Jeśli zobowiązanie związane jest z przedsiębiorstwem dłużnika, rozstrzyga siedziba przedsiębiorstwa.
Odmienna reguła dotyczy świadczenia pieniężnego. W braku innych wskazań mogących wynikać z treści zobowiązania decyduje miejsce zamieszkania lub siedziba wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia. Jeżeli wierzyciel zmienił miejsce zamieszkania lub siedzibę po powstaniu zobowiązania, ma to tylko to znaczenie, że ponosi spowodowaną przez tę zmianę nadwyżkę kosztów. Co do przedsiębiorstwa jest analogicznie.

Długi pieniężne to długi oddawcze (dłużnik zobowiązany jest dostarczyć przedmiot wierzycielowi), pozostałe to długi odbiorcze (wierzyciel ma zgłosić się do dłużnika po przedmiot).

Prawidłowe wykonanie zobowiązania przez dłużnika, by świadczenie nastąpiło we właściwym czasie. Uchybienie w tej materii prowadzi do stwierdzenia, że świadczenie zostało spełnione nienależycie lub nie zostało spełnione. Termin może być określony ścisłą datą kalendarzową lub przez inne wskazanie dnia, albo przez wskazanie zdarzeń, które są przyszłe i pewne. Termin nakazuje niekiedy ustawa, najczęściej wynika on jednak z oznaczenia przez strony lub z właściwości zobowiązania. W braku bliższych wskazówek kodeks cywilny nakazuje spełnić świadczenie niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania świadczenia (ma ono charakter oświadczenia woli). Niezwłocznie – bez nieuzasadnionego odwlekania. Obowiązek wykonania świadczenia, którego termin nie był ściśle oznaczony, zależy niekiedy od wypowiedzenia przez wierzyciela lub dłużnika. Jest to oświadczenie woli złożone długiej, stronie które to znosi na przyszłość stosunek prawny ciągły, bądź to oznacza termin spełnienia świadczenia dotąd nie oznaczonego.

Z chwilą nadejścia terminu świadczenia staje się ono wymagalne. Wierzyciel uzyskuje tym samym możność żądania zaspokojenia, a dłużnik zostaje obarczony obowiązkiem spełnienia świadczenia. Znaczenie określenia terminu może nie być jednakowe:
- termin na korzyść dłużnika (dłużnik nie musi świadczyć wcześniej, lecz może)
- termin na korzyść wierzyciela (nie ma obowiązku przyjąć świadczenia wcześniej, lecz może świadczenia wcześniej żądać)
- termin dla obu stron (żadna nie ma obowiązku spełnienia ani przyjęcia świadczenia przed terminem)
Istnieje w razie wątpliwości ustawowe domniemanie zastrzeżenia terminu na korzyść dłużnika. Wyjątkowo nawet, gdy termin jest zastrzeżony na korzyść dłużnika, może on być zmuszony do wcześniejszego świadczenia (jeżeli dłużnik stał się niewypłacalny, albo jeżeli wskutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność, zabezpieczenie wierzytelności uległo znaczącemu zmniejszeniu, zobowiązanie staje się natychmiastowo wymagalne)

41. Wykonanie zobowiązań z umów wzajemnych

Umowa wzajemna to taka w którym świadczenie jednej jest odpowiednikiem świadczenia drugiej.

Zasada ogólna: świadczenia wynikające z umowy wzajemnej powinny być wykonane jednocześnie i każda ze stron może powstrzymać się ze swym świadczeniem, dopóki druga strona nie zaoferuje świadczenia wzajemnego

Wyjątki:
- określone w umowie
- wynikające z ustawy
- z orzeczenia sądu lub decyzji innego właściwego organu (wynika, iż jedna strona obowiązana jest do wcześniejszego świadczenia)

Wyjątkowy przypadek, gdy uprawnienie do wstrzymania się ze swym świadczeniem służy stronie obowiązanej do świadczenia wcześniejszego. Zachodzi on wówczas, gdy spełnienie świadczenia staje się wątpliwe ze względu na jej stan majątkowy, o czym strona obowiązana do wcześniejszego świadczenia nie wiedziała w chwili zawiązania stosunku obligacyjnego. Powstrzymywanie się jest skuteczne do czasu aż druga strona zaoferuje świadczenie wzajemne. Uprawnienie to nie przysługuje stronie, która w chwili zawarcia umowy wiedziała o złym stanie majątkowym drugiej strony.

42. Wpływ zmiany okoliczności na zobowiązania [rebus sic stanibus]

Doświadczenie wskazuje, że rygorystyczne traktowanie zasady pacta sunt servanta prowadzi niekiedy do rezultatów rażąco niesprawiedliwych.

Jeżeli z powodu nadzwyczajnej (doktryna postuluje by nazwać to istotną) zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidziały przy zawarciu umowy (a więc w braku postanowień umownych i w związku przyczynowym ze zmianą okoliczności), sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego:
- odmiennie oznaczyć sposób wykonania zobowiązania (zmienić termin-moratorium sędziowskie, rozłożyć świadczenie na raty, zmiana miejsca itp.)
- odmiennie oznaczyć wysokość świadczenia
- orzec o rozwiązaniu umowy (sąd może „nawet” rozwiązać – jest to ostateczność, w takim przypadku zgodnie z zasadami współżycia społecznego i rozważeniu interesów stron orzeka o rozliczeniach stron jeśli zajdzie taka potrzeba) PRZEPIS MA CHARAKTER DYSPOZYTYWNY!

43. Prawo zatrzymania

Prawo zatrzymania (ius retentionis) – ustawowo przyznane prawo odmówienia wykonania świadczenia, do czasu gdy wierzyciel nie zaspokoi lub nie zabezpieczy wykonania roszczenia, które dłużnik często z innego tytułu ma przeciwko wierzycielowi, przypadki z KC:
- służy ono osobie zobowiązanej do wydania rzeczy cudzej – do czasu kiedy nastąpi zaofiarowanie lub zabezpieczenie roszczeń o zwrot nakładów oraz roszczeń o naprawienie szkody przez rzecz wyrządzonej – wyłączenie tego prawa – gdy obowiązek zwrotu wynika z czynu niedozwolonego lub gdy chodzi o zwrot rzeczy najętych, wydzierżawionych lub użyczonych
- w razie odstąpienia od umowy, które pociąga za sobą obowiązek zwrotu świadczeń już uzyskanych przez strony. Służy ono każdej ze stron do czasu, gdy nastąpi zwrot lub zabezpieczenie świadczenia kontrahenta

44. Dowody wykonania zobowiązań

Wykonanie zobowiązania ma ten skutek, że zobowiązanie wygasa. Dłużnik staje się wolny od obowiązków, które miał względem wierzyciela. Dłużnik musi jednak udowodnić zarówno spełnienie świadczenia jak i spełnienie go zgodnie z treścią. Ułatwienia dowodowe:
- pokwitowanie (dłużnik spełniając świadczenie, może żądać od wierzyciela pokwitowania, może ono być w szczególnej formie, jeśli ma w tym interes – koszty ponosi dłużnik, chyba że umówiono się inaczej) – gdy wierzyciel odmawia pokwitowania, dłużnik może powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia albo złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego. Domniemanie iż z pokwitowania sumy dłużnej, wynika także zapłata należności ubocznej. Z pokwitowania świadczenia okresowego wynika domniemanie, że spełnione zostały należności uboczne.
- dokument stwierdzający zobowiązanie (jeżeli istniej taki dokument, dłużnik spełniając świadczenie może żądać jego zwrotu, jednakże gdy wierzyciel ma interes w zachowaniu dokumentu, dłużnik może żądać uczynienia odpowiedniej wzmianki na dokumencie, gdy dokument został zgubiony dłużnik może, niezależnie od pokwitowania, żądać od wierzyciela oświadczenia na piśmie o jego utraceniu, jeżeli wierzyciel odmawia zwrotu lub uczynienia odpowiedniej wzmianki, dłużnik może powstrzymać się ze świadczeniem lub złożyć rzecz do depozytu sądowego)


45. Odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązań w ogólności

Zasadnicze uprawnienie wierzyciela z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania to możność wyegzekwowania świadczenia przy zastosowaniu przymusu państwowego – wierzycielowi służą tutaj środki egzekucyjne. Gdy uzyskanie świadczenia drogą przymusu nie jest możliwe, a wyjątkowo i w innych przypadkach, w których ustawa tak przewiduje, roszczenie wierzyciela przemienia się na roszczenie o naprawienie szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania przez dłużnika.

Nazwa reżim ex contractu nie jest ścisła, obejmuje ona bowiem według prawa polskiego nie tylko zobowiązania powstające z umów, lecz wszelkie w ogóle wypadki, w których zobowiązanie między stronami istnieje. Także, więc, gdy zobowiązanie powstaje z mocy prawa, czy aktu administracyjnego. Radwański twierdzi, że także z deliktu.

Przesłanki i zasady odpowiedzialności dłużnika:
- szkoda
- niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania
- związek przyczynowy
- okoliczności za które dłużnik odpowiada: wina dłużnika (niezachowanie należytej staranności  zasada główna, inaczej tylko na mocy ustawy albo czynności prawnej), ryzyko wyboru, ryzyko działań przedstawiciela ustawowego, zdarzenia wynikłe z rozszerzenia lub zawężenia odpowiedzialności w czynności prawnej

Podstawową zasadą jest zasada winy, wina ma dwa elementy:
- obiektywny (bezprawność względna, a nie tak jak w deliktach bezwzględna)
- subiektywny (wadliwość działania – umyślność i niedbalstwo)  obowiązuje obiektywny miernik staranności

Możliwe jest zawężenie lub rozszerzenie odpowiedzialności dłużnika, jednak zastrzeżenie, że dłużnik nie jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną umyślnie, jest ex lege nieważne.

Odpowiedzialność za osoby trzecie:
Dłużnik jest odpowiedzialny jak za własne działanie lub zaniechanie za działania i zaniechania osób, z których pomocą zobowiązanie wykonywa, jak również osób, którym wykonanie zobowiązania powierza. Także odpowiada za przedstawiciela ustawowego  odpowiedzialność na zasadzie ryzyka. Możliwe jest rozszerzenie lub zawężenie odpowiedzialności dłużnika za cudze czyny.

Rozkład ciężaru dowodu:
- szkodę, fakt niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania oraz związek przyczynowy dowodzi wierzyciel
- istnieje domniemanie, iż niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania powstało na skutek okoliczności za które dłużnik odpowiedzialność ponosi (wina/ryzyko)

46. Niemożliwość świadczenia

Skutki prawne wynikające z niemożliwości świadczenia nie są jednakowe, należy wyróżnić dwie sytuacje:

- niemożliwość świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność (obowiązek świadczenia przemienia się wówczas w obowiązek naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania  dodatni interes umowny, istnieje też obowiązek zwrotu surogatów świadczenia
W zobowiązaniach wzajemnych strona uprawniona może:
a) żądać naprawienia szkody i wydania surogatów
b) odstąpić od umowy (obowiązany jest zwrócić wszystko co otrzymała od drugiej osoby, jest zwolniony z obowiązku wykonania swojego świadczenia)
Na dłużniku zawsze ciąży dowód, że niemożliwość nie wynika z okoliczności, za które odpowiada

- niemożliwość świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności  zobowiązanie wygasa, zagadnienie surogatów (w razie zbycia, utraty lub uszkodzenia rzeczy oznaczonej co do tożsamości, które spowodowały niemożliwość świadczenia, dłużnik jest obowiązany wydać wierzycielowi wszystko, co uzyskał w zamian za tę rzecz albo jako naprawienie szkody

Niemożliwość może być częściowa i wówczas zobowiązanie wygasa częściowo. Osobne zasady dotyczą zobowiązań wzajemnych. Tamże wygasa obowiązek świadczenia wzajemnego, a jeśli strona je otrzymała to ma je zwrócić na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Jeśli świadczenie stało się niemożliwe częściowo, druga strona może wyjątkowo odstąpić od umowy (gdyby wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia ze względu na właściwość zobowiązania albo ze względu na zamierzony cel umowy, wiadomy stronie, której świadczenie stało się częściowo niemożliwe.

47. Opóźnienie i zwłoka dłużnika

Opóźnienie – niespełnienie świadczenia w terminie oznaczonym w sposób dostatecznie ścisły lub wynikający z właściwości zobowiązania, albo niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Z chwilą upływu terminu dług staje się wymagalny. Rodzi to skutki prawne  wierzyciel może podjąć przymusowe dochodzenie świadczenia od dłużnika, potrącić swoją wierzytelność, zawiadomić poręczyciela o opóźnieniu dłużnika, jeśli przedmiotem świadczenia są pieniądze, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, nawet jeśli nie poniósł żadnej szkody i chociażby dłużnik nie odpowiadał za opóźnienie.

Zwłoka dłużnika – jest to kwalifikowany typ opóźnienia. Jest to mianowicie opóźnienie wynikłe wskutek okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność. Ciężar dowodu na dłużniku. Skutki prawne:
- możność domagania się wykonania zobowiązania a niezależnie od tego naprawienia szkody
- casus mixtus – przerzucenie odpowiedzialności za utracenie lub uszkodzenie rzeczy na dłużnika, zwolni go jedynie wykazanie, że utrata lub uszkodzenie nastąpiłyby także i wtedy gdyby świadczenie zostało spełnione w czasie właściwym.
- wykonanie zastępcze (w zobowiązaniu czynienia wierzyciel może, zachowując roszczenie odszkodowawcze, żądać upoważnienia przez sąd do wykonania czynności na koszt dłużnika; jeśli świadczenie polega na zaniechaniu, wierzyciel zachowując roszczenie odszkodowawcze, może żądać upoważnienia przez sąd do usunięcia na koszt dłużnika wszystkiego, co dłużnik wbrew zobowiązaniu uczynił, w przypadkach nagłych także bez upoważnienia sądu)
- wyjątkowo wierzyciel może w ogóle nie przyjąć świadczenia (gdyby świadczenie utraciło dla wierzyciela całkowicie lub w przeważającym stopniu znaczenie) i żądać naprawienia szkody  tutaj dowód obciąża wierzyciela

Zwłoka w zobowiązaniach wzajemnych:
Do wyboru;
- dochodzenie wykonania zobowiązania i naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki z zachowaniem uprawnień do należnego odszkodowania
- wykonanie zastępcze
- wyznaczenie stronie będącej w zwłoce odpowiedniego terminu dodatkowego do wykonania świadczenia, z zagrożeniem, że w razie bezskutecznego upływu tego terminu strona będzie uprawniona do odstąpienia od umowy, albo też nadal dochodzić wykonania zobowiązania i naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki

Odstąpienie od umowy wzajemnej:
- gdy uprawnienie to zostało zastrzeżone między stronami na wypadek niewykonania zobowiązania w terminie ściśle oznaczonym
- gdy wykonanie zobowiązania przez jedną ze stron po terminie nie miałoby dla drugiej znaczenia ze względu na właściwość zobowiązania albo ze względu na zamierzony cel umowy, wiadomy stronie będącej w zwłoce – w razie odstąpienia od umowy strona jest zobowiązana zwrócić to co dostała i żądać zwrotu tego co świadczyła, oraz naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania.

48. Odszkodowanie umowne, kara umowna

Zgodnie z zasadą swobody umów można ustalać zakres i sposób naprawienia szkody w przypadkach niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika. Służy temu zastrzeżenie umowne o tzw. Odszkodowaniu umownym. W doktrynie jest także używana nazwa kara umowna.

Karę umowną można zastrzec tylko w odniesieniu do wykonania zobowiązania niepieniężnego, wyraża się ona w obowiązku zapłaty określonej sumy pieniężnej. Można zastrzec karę umowną dla dwóch sytuacji typowych:
a) na wypadek niewykonania
b) na wypadek nienależytego wykonania

ad a) wierzyciel może dochodzić albo wykonania zobowiązania zgodnie z jego treścią, albo zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej
ad b) wierzyciel może dochodzić wykonania, a ponadto sumy pieniężnej zastrzeżonej w umowie;
Dłużnik nie może nigdy bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej. W braku odmiennych postanowień należy rozumieć, że ma ona zastąpić odszkodowanie. Wynika stąd, że będzie się należała wierzycielowi jedynie wówczas, gdy według ogólnych przesłanek służy mu roszczenie o naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.

Zastrzeżenie kary umownej ułatwia realizację uprawnień wierzyciela wynikających z ogólnych reguł kodeksu cywilnego wskutek tego, że wierzyciel może jej dochodzić bez względu na wysokość poniesionej szkody:
- szkody nie trzeba w ogóle wykazywać
- nawet w razie wykazania, że szkoda wierzyciela jest niższa niż zastrzeżona w pieniądzach, nie wpływa na samą zasadność roszczenia wierzyciela.

Modyfikowanie wysokości kary umownej, skoro została już zastrzeżona, a zdarzenie, które uzasadnia jej zapłatę nastąpiło, dopuszczalne jest według KC w dwóch przypadkach:
- gdy zobowiązanie w znacznej części zostało wykonane
- gdy kara jest rażąco wygórowana
Obniżenie wtedy może nastąpić na żądanie dłużnika.
Wierzyciel, w razie zastrzeżenia kary umownej nie może w braku odmiennej umowy dochodzić odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary. Ta suma to górne ograniczenie roszczeń wierzyciela.

49. Zwłoka wierzyciela

Zwłoka wierzyciela następuje kiedy bez uzasadnionego powodu:
- uchyla się od przyjęcia zaofiarowanego świadczenia (rzeczywiście, zgodnie z treścią, we właściwym miejscu i czasie)
- odmawia dokonania czynności, bez której świadczenie nie może być spełnione
- oświadcza dłużnikowi, że świadczenia nie przyjmie
(nie ma więc w zwłoki w zobowiązaniach non-facere)

Skutki zwłoki:
- dłużnik może złożyć przedmiot do depozytu sądowego co wiąże się ze zwolnieniem się od zobowiązania
- może żądać od wierzyciela naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki
- istnienie zwłoki wierzyciela wyłącza możliwość kwalifikowania opóźnienia w spełnianiu świadczenia przez dłużnika jako jego zwłoki; tym samym nie wywołuje to dla niego wielu niekorzystnych następstw
- w świadczeniach wzajemnych można bronić się przed zarzutem niewykonania świadczenia

50. Wygaśnięcie zobowiązań

Zobowiązanie wygasa gdy wierzyciel jest zaspokojony wraz z otrzymaniem należnego świadczenia jak i odszkodowaniem. Oprócz tych dwóch przyczyn istnieje wiele dalszych.
Zobowiązanie wygasa z zaspokojeniem wierzyciela, gdy ma miejsce
- świadczenie w miejsce wypełnienia (datio in solutum)
- potrącenie (compensatio)
- odnowienie (novatio)
- złożenie do depozytu sądowego lub złożenie na zachowanie
Zobowiązanie wygasa bez zaspokojenia, gdy ma miejsce:
- zwolnienie z długu przez wierzyciela
- rozwiązanie stosunku prawnego
- wygaśnięcie zobowiązania z powodu nadzwyczajnych wypadków

Świadczenie w miejsce wypełnienia – zachodzi wówczas, gdy dłużnik zamiast świadczenia, które powinien spełnić zgodnie z treścią zobowiązania ofiarowuje wierzycielowi inne świadczenie, a wierzyciel je przyjmuje. Zobowiązanie wygasa jakby zostało wykonane. Konieczną przesłanką jest rzeczywiste dokonanie świadczenia przez dłużnika

Potrącenie – następuje wówczas, gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, a jedna z nich zamiast spełnić swoje świadczenie, umarza je przez zaliczenie świadczenia drugiej strony na poczet swojej należności. Są dwa rodzaje potrącenia:
- umowne (w drodze umowy wzajemnej)
- ustawowe (wśród różnych koncepcji w Polsce wygrała koncepcja jednostronnego oświadczenia woli jednego z wierzycieli – może być dokonane bez woli innej strony i staje się skuteczne z momentem dojścia oświadczenia do adresata. Może być złożone w formie ekscepcji procesowej). Przesłanki ustawowego potrącenia:
- musza istnieć dwie wierzytelności, w takich okolicznościach by strony były dla siebie wierzycielami i dłużnikami
- obie wierzytelności muszą istnieć między tymi samymi osobami (wyłączenie osób trzecich – wyjątek dotyczący przelewu wierzytelności)
- obie wierzytelności muszą być jednorodzajowe co do ich przedmiotu, tj. świadczeń (pieniądze i rzeczy genus o tej samej jakości), miejsce nie ma znaczenia, powinien być co do niego dokonany obrachunek dodatkowy
- obie wierzytelności muszą być wymagalne, odroczenie wykonania przez sąd albo bezpłatnie przez wierzyciela nie przeszkadza
- obie wierzytelności muszą być w zasadzie zaskarżalne, jednakże gdy wierzytelność przedstawiona do potrącenia jest zaskarżalna to nie ma przeszkody;
Wierzytelności przedawnione, wobec z reguły mocy wstecznej potrącenia mogą być potrącone, jeżeli w chwili, gdy potrącenie stało się możliwe, przedawnienie jeszcze nie nastąpiło. W przypadku potrącenia ustawowego ma ono moc ex tunc. W przypadku istnienia kilku wierzytelności stosuje się przepisy o zarachowaniu świadczenia na poczet długów. Nie mogą być potrącone: wierzytelności nie ulegające zajęciu, wierzytelności o dostarczenie środków utrzymania, wynikające z czynów niedozwolonych, co do których potrącenie jest wyłączone przez przepisy szczególne.

Odnowienie – jest umową stron, w której dłużnik zobowiązuje się świadczyć co innego niż był zobowiązany lub świadczyć to samo, lecz z innej podstawy prawnej. Dawny stosunek wygasa, a powstaje nowy, uważa się jednak, że wygaśnięcie pierwotnego nastąpiło z zaspokojeniem wierzyciela. Nie stanowią odnowienia zmiany dotyczące jedynie czasu, miejsca, sposobu spełnienia świadczenia lub zmiany w zabezpieczeniu świadczenia głównego lub dodatkowego  w razie wątpliwości poczytuje się, że zmiana treści zobowiązania nie stanowi odnowienia, dotyczy to w szczególności wystawienia przez dłużnika weksla lub czeku. Poręczenie lub ograniczone prawo rzeczowe, którym była zabezpieczona dotychczasowa wierzytelność wygasa z chwilą odnowienia, chyba że poręczyciel lub osoba trzecia wyrazi zgodę na dalsze trwanie zabezpieczenia

Złożenie do depozytu sądowego – dłużnik jest upoważniony do złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego, w następujących przypadkach:
- zwłoka wierzyciela
- gdy wskutek okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi, nie wie on, kto jest wierzycielem, albo nie zna miejsca zamieszkania lub siedziby wierzyciela
- gdy wierzyciel nie ma pełnej zdolności do czynności prawnej ani przedstawiciela uprawnionego do przyjęcia świadczenia
- jeśli powstał spór co do tego, kto jest wierzycielem
- gdy z powodu innych okoliczności dotyczących osoby wierzyciela świadczenie nie może być spełnione
O złożeniu przedmiotu świadczenia do depozytu dłużnik powinien niezwłocznie zawiadomić wierzyciela na piśmie (ad probationem), chyba że zawiadomienie napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody.
Skutki złożenia do depozytu:
- w razie wytoczenia przez wierzyciela powództwa o wykonanie zobowiązania, dłużnik może go odesłać z żądaniem świadczenia do depozytu
- ustaje po stronie dłużnika obowiązek zachowania rzeczy, także rodzajowych
- ustaje obowiązek zapłaty odsetek umownych, a odsetek za opóźnienie – gdy złożenie do depozytu miało miejsce z uwagi na zwłokę wierzyciela
- przy zobowiązaniach wzajemnych wierzyciel nie może skutecznie powoływać się na zarzut nie spełnienia świadczenia wzajemnego, ponadto na wierzyciela przechodzą ciężary związane z rzeczą oraz niebezpieczeństwo przypadkowej jej utraty
W razie odebrania przez dłużnika świadczenia z depozytu, złożenie uważa się za niebyłe (a można to zrobić dopóki wierzyciel nie zażądał wydania przedmiotu z depozytu).
Dalsze skutki są gdy wierzyciel odbierze przedmiot:
- uwolnienie od zobowiązania z mocą wsteczną od chwili włożenia do depozytu
- to samo odnosi się do ustalenia przez sąd w trybie spornym (powództwo dłużnika)

Zwolnienie z długu – zobowiązanie wygasa, gdy wierzyciel zwalnia dłużnika z długu, a dłużnik zwolnienie przyjmuje

Rozwiązanie stosunku prawnego – dokonuje się przez strony mocą wzajemnego porozumienia. Zobowiązanie wygasa bez zaspokojenia wierzyciela. Może też być to decyzja sądu

Inne przypadki wygaśnięcia zobowiązań:
- zjednoczenie (confusio)
- zobowiązanie zaciągnięte pod warunkiem rozwiązującym i ziszczenie się warunku
- zobowiązania ciągłe z upływem czasu
- przez osiągnięcie celu
- czasem wskutek śmierci

51. Zmiana wierzyciela

Przelew wierzytelności (cesio), jest to umowa między wierzycielem a osobą trzecią, mocą której dotychczasowy wierzyciel przenosi swą wierzytelność na kontrahenta. Wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią, chyba że sprzeciwia się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania.

Przelew ma charakter umowy rozporządzającej. Jest umową kauzalną (chyba że przepis szczególny albo strony stanowią inaczej), do jej ważności nie jest wymagana żadna szczególna forma, jeśli jednak wierzytelność jest stwierdzona pismem, przelew jej powinien być również pismem stwierdzony. Przedmiotem przelewu może być każda wierzytelność byle by nie sprzeciwiały się temu ustawa, umowa stron i właściwość zobowiązania. Można umownie wyłączyć możliwość przelewu (pactum de non cedendo vel non alienando). Umowa taka skuteczna jest wobec osób trzecich, nawet będących w dobrej wierze. Gdy wierzytelność była stwierdzona pismem, do skuteczności zakazu jest wymagane, by pismo zawierało wzmiankę o zakazie, chyba że nabywca w chwili dokonania przelewu wiedział o zastrzeżeniu niezbywalności.

Skutki przelewu – wierzytelność przechodzi ze zbywcy na nabywcę. Dotychczasowy wierzyciel zostaje wyłączony ze stosunku zobowiązaniowego, na jego miejsce wchodzi nabywca. Jest to jednak nadal ten sam stosunek. Nie ulegają zmianie właściwości zobowiązania, jego przywileje czy też braki.

Może dojść do komplikacji gdy przelew dojdzie bez wiedzy i zgody dłużnika:
- dopóki zbywca nie zawiadomił dłużnika o przelewie, spełnienie świadczenia do rąk poprzedniego wierzyciela ma skutek względem nabywcy, chyba że w chwili spełnienia świadczenia dłużnik wiedział o przelewie
- jeżeli dłużnik, który otrzymał o przelewie pisemne zawiadomienie pochodzące od zbywcy, spełnił świadczenie do rąk nabywcy wierzytelności, zbywca może powołać się wobec dłużnika na nieważność przelewu albo na zarzuty wynikające z jego podstawy prawnej tylko wtedy, gdy w chwili spełnienia świadczenia były one dłużnikowi wiadome

Potrącenia:
- dłużnik może z przelanej wierzytelności potrącić wierzytelność która mu przysługuje względem zbywcy, chociażby stała się wymagalna dopiero po otrzymaniu przez dłużnika zawiadomienia o przelewie. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy wierzytelność przysługująca względem zbywcy stała się wymagalna później niż wierzytelność będąca przedmiotem przelewu.

Dłużnikowi przysługują przeciwko nabywcy wierzytelności wszelkie zarzuty, które miał przeciwko zbywcy w chwili powzięcia wiadomości o przelewie.

Zbywca wierzytelności ponosi względem nabywcy odpowiedzialność za to, że wierzytelność mu przysługuje. Za wypłacalność dłużnika w chwili przelewu ponosi odpowiedzialność tylko o tyle, o ile tę odpowiedzialność na siebie przyjął.

Wstąpienie w prawa wierzyciela – spełnienie przez osobę trzecią świadczenia zamiast dłużnika prowadzi do zaspokojenia wierzyciela, zobowiązanie więc wygasa. Ten, kto takie świadczenie spełnił, uzyskuje z reguły roszczenie przeciwko dłużnikowi o zwrot wartości tego, co świadczył. Roszczenie to jest oparte najczęściej na szczególnym stosunku prawnym z dłużnikiem, a w braku tego na przepisach o bezpodstawnym wzbogaceniu lub prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia. Te dwa ostatnie mają ujemne strony dla uprawnionego. Dlatego konstrukcja wstąpienia osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela. Koncepcja ta polega na trwaniu dotychczasowego zobowiązania, tyle że w miejsce zaspokojonego wierzyciela wstępuje ten, kto zamiast dłużnika spełnia świadczenie. Może być to dokonane umową lub z mocy ustawy (cessio legis). Ma miejsce gdy:
- osoba trzecia płaci cudzy dług, za który jest odpowiedzialna osobiście albo pewnymi przedmiotami majątkowymi
- jeżeli osobie trzeciej przysługuje prawo, mające dalsze pierwszeństwo zaspokojenia niż spłacona wierzytelność
- jeżeli osoba trzecia działa za zgodą dłużnika w celu wstąpienia w prawa wierzyciela (zgoda pisemna pod rygorem nieważności)
- jeśli to przewidują przepisy szczególne
W tych przypadkach wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia, które jest wymagalne. Osoba trzecia, która zaspokaja wierzyciela sumą mniejszą niż wynosi dług, wstępuje w miejsce wierzyciela tylko do wysokości wartości dokonanej spłaty, jeżeli osoba trzecia spełnia świadczenie tylko w części, wstępuje w miejsce wierzyciela tylko co do tej części, a wierzyciel może wykonywać swe prawa co do pozostałej reszty, i to z pierwszeństwem przed osobą trzecią.


52. Zmiana dłużnika

Przejęcie długu jest to umowa, mocą której osoba trzecia wstępuje w miejsce dotychczasowego dłużnika, a dłużnik zostaje z długu zwolniony. Może ono nastąpić w dwojaki sposób:
- przez umowę pomiędzy wierzycielem i osoba trzecią, przy wyrażeniu zgody dłużnika, oświadczenie dłużnika może być złożone którejkolwiek ze stron
- przez umowę pomiędzy dotychczasowym dłużnikiem i osobą trzecią, przy zgodzie wierzyciela złożonej którejkolwiek ze stron, jest ona jednak bezskuteczna, jeżeli wierzyciel nie widział, że przejmujący dług jest niewypłacalny
Termin na wyrażenie zgody wyznacza każda ze stron, która zawarła umowę o przejęcie długu, ma być on odpowiedni, bezskuteczny upływ terminu oznacza brak zgody.

Gdy skuteczność zależy od zgody dłużnika, a zgody odmówił, umowę uważa się za nie zawartą. Gdy umowy skuteczność zależy od zgody wierzyciela, a wierzyciel zgody odmówił dochodzi do konwersji na umowę o zwolnienie dłużnika przez osobę trzecią, gdyż jest ona odpowiedzialna za to, że wierzyciel nie będzie od dłużnika żądał spełnienia świadczenia.

Obowiązkową formą umowy jest forma pisemna pod nieważnością, to samo dotyczy zgody wierzyciela. Kwestia abstrakcyjności lub kauzalności jest sporna w doktrynie, kodeks właściwie reguluje ją jako kompromisową (choć raczej oderwaną)  Zarzuty:
- przyjmującemu dług przysługują przeciwko wierzycielowi wszelkie zarzuty, które miał dotychczasowy dłużnik, z wyjątkiem zarzutu potrącenia wierzytelności dotychczasowego dłużnika
- przyjmujący dług może powoływać się względem wierzyciela na zarzuty wynikający z istniejącego między przyjmującym dług a dotychczasowym dłużnikiem stosunku prawnego, będącego podstawą prawną przejścia długu jeśli wierzyciel o nich wiedział.

Ograniczone prawo rzeczowe lub poręczenie wygasa z chwilą przejęcia długu, chyba że poręczyciel lub osoba trzecia wyrazi zgodę na dalsze trwanie zabezpieczenia wierzytelności.

Przystąpienie do długu – zmiana podmiotu przez przystąpienie osoby trzeciej w charakterze dłużnika solidarnego, odbywa się to analogicznie do przejęcia długu. Przepisów jednak nie stosuje się analogicznie.

53. Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika

Dłużnik odpowiada za dług całym swoim majątkiem teraźniejszym i przyszłym, w praktyce jednak wierzyciel może skutecznie prowadzić egzekucję tylko do majątku istniejącego w chwili żądania zaspokojenia. Dlatego nie jest obojętnym dla wierzyciela jakim majątkiem dysponuje dłużnik. Prawo nowoczesne przyznaje wierzycielowi środki zaradcze na ewentualne decyzje go krzywdzące. Zostały one utorowane przez rzymską koncepcję actio Pauliana.

Gdy, wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli, osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się o tym dowiedzieć (domniemywa się, że jeśli osobą trzecią jest osoba bliska lub przedsiębiorca pozostający w stałych stosunkach gospodarczych z dłużnikiem to osoba ta wiedziała o świadomości dłużnika).

Czynność prawna krzywdząca wierzyciela – taka czynność, wskutek której dłużnik stał się niewypłacalny albo niewypłacalny w wyższym stopniu, niż przed jej dokonaniem.

Przy czynności nieodpłatnej nie potrzebna jest wiedza osoby trzeciej ani zachowanie należytej staranności by dowiedzieć się, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Jeżeli w chwili darowizny dłużnik jest niewypłacalny albo staje się niewypłacalny w jej skutek, domniemywa się, iż działa ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Uprawnienia te rozciągają się na przyszłych wierzycieli.

Tryb zaskarżenia:
- powództwo przeciw osobie trzeciej
- zarzut przeciw osobie trzeciej
- wystąpienie z powództwem lub zarzutem przeciw osobie, na której rzecz rozporządzała osoba trzecia (w przypadku nieodpłatnego lub gdy osoba ta wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną – wierzyciel ma pierwszeństwo w zaspokojeniu przed innymi wierzycielami osoby trzeciej z przedmiotów majątkowych, które wskutek czynności uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły.

Osoba trzecia może się zwolnić z obowiązku zadośćuczynienia, jeżeli zaspokoi wierzyciela albo wskaże mu wystarczające do jego zaspokojenia mienie dłużnika.
Termin zaskarżenia upływa w okresie 5 lat od daty czynności.