Mała ojczyzna

W literaturze współczesnej karierę robi pojęcie małej ojczyzny. Kraina dzieciństwa,najbliższe otoczenie, które kształtuje człowieka na przyszłość, koloryt lokalny Gdańska, Beskidów, Warszawy czy zwłaszcza magicznych dla literatury polskiej Kresów pojawia się często jako tzw. motyw centralny w autobiograficznej przeważnie prozie.
Przestrzenie Kresów, ziem utraconych, magicznych i często idealizowanych (jeszcze w Panu Tadeuszu!) penetrują: Czesław Miłosz (zwłaszcza w quasi-autobiograficznej powieści Dolina Issy), Tadeusz Konwicki (Wilno i Kolonia Wileńska, zwłaszcza w Kronice wypadków miłosnych, Bohini czy w aluzjach w quasi-dziennikach), Melchior Wańkowicz (), a także Włodzimierz Odojewski oraz Andrzej Chciuk.
Polemika z mitem idealnych Kresów pojawia się w powieści Teresy Lubkiewicz-Urbanowicz Boża podszewka, sfilmowanej przez Izabellę Cywińską – książka i film ukazujące biedę, ciemnotę, zacofanie i nietolerancję, niemoralność podupadłych, schłopiałych polskich rodzin szlacheckich wywołała protesty, także oficjalne, środowisk kresowych.
Coraz częściej do głosu dochodzą też w prozie i poezji inne rejony kraju. Magiczną przestrzeń Gdańska i Pomorza opisują zwłaszcza Paweł Huelle (Weiser Dawidek, Opowiadania na czas przeprowadzki, Mercedes Benz odwołujący się też do mitu Kresów) i Stefan Chwin (Hanemann i inne utwory). Małą ojczyznę Gdańska i Pomorza penetrował także niemiecki pisarz o kaszubskim rodowodzie, noblista Günter Grass (Blaszany bębenek, Kot i mysz).
Inne małe ojczyzny to np. nienazwany po imieniu Sandomierz z Widnokręgu Wiesława Myśliwskiego czy Warszawa oraz Beskidy w prozie Andrzeja Stasiuka. Beskidy były też znaczącym motywem w twórczości Jerzego Harasymowicza,z którego poezji wywodzi się spopularyzowane potem przez zespół Wolna Grupa Bukowina i poezję Wojciecha Bellona pojęcie krainy łagodności (będące też określeniem poetyckiego, „łagodnego” nurtu muzyki). O Muszynie i Krynicy pisuje też często Adam Ziemianin, a wiersze jego popularyzuje znany głównie z interpretacji piosenek Stachury zespół Stare Dobre Małżeństwo. Coraz częściej też mała ojczyzna to nie miejsce urodzenia,lecz ojczyzna z wyboru, tak jak u Stasiuka. Niekiedy to ojczyzna odzyskana (Kraków Zagajewskiego).
Te tendencje w literaturze polskiej, występujące od dawna, współgrają z ideą Europy małych ojczyzn, z tendencją do ocalania lokalnych kultur (Huelle pisze o zapomnianych narodowościach i wyznaniach Pomorza, pisarze i poeci beskidzccy o Łemkach).