Opracowania
Budowa morfologiczna korzenia
W budowie morfologicznej korzenia wyróżnia się kilka stref: – strefa korzeni bocznych (zawiera uformowane tkanki stałe), – strefa włośnikowa = strefa różnicowania się (w strefie tej komórki różnicują się w skórkę, korę pierwotną, walec osiowy; obecne w skórce włośniki zwiększają powierzchnię wchłaniania wody i soli mineralnych), – strefa wydłużania się =strefa wzrostu (charakteryzuje się intensywnym wzrostem korzenia na długość), – stożek wzrostu (utworzony jest przez...
Zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe miejsca
Zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe miejsca odpowiada oczywiście na pytania – gdzie?, skąd?, którędy?, dokąd? Postanowił pojechać tam – zdanie nadrzędne -> (gdzie? ) – gdzie mógł znaleźć dobrą pracę – zdanie podrzędne 2:1 – zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe miejsca 1N 2P Postanowił pojechać tam, gdzie mógł znaleźć dobrą pracę. Wszędzie witały go tłumy wielbicieli jego talentu – zdanie nadrzędne...
kawa na ławę
‘niczego nie ukrywając, jasno, otwarcie, wprost’; wyr. określ. (zwykle w połączeniu z czas.: wyłożyć, wykładać, wygarniać komuś); Kawa na ławę, panie Kowalczyk .
Klasyfikacja głosek
Wszystkie głoski możemy podzielić na następujące grupy, biorąc pod uwagę różne kryteria głoski dźwięczne b, d, g, w, z, ź, ż, l, ł, r, m, n, j , dz, dź, dż + wszystkie samogłoski gdy je wymawiamy, drżą wiązadła głosowe głoski bezdźwięczne p, t, k, f, s, ś, sz, c, ć, cz, ch gdy je wymawiamy, nie drgają wiązadła głosowe spółgłoski miękkie p’, b’, f’ w’, ś, ź, ć, ch’, dź, m’,n’, l’, j, k’, g’ w kierunku podniebienia wznosi się środek języka...
Prawo odbicia światła
Gdy światło pada na granicę dwóch ośrodków, to ulega odbiciu zgodnie z prawem odbicia,które mówi, że jeśli kąt padania i kąt odbicia leżą w jednej płaszczyźnie,to kąt padania jest równy kątowi odbicia: α=β. Dzięki zjawisku odbicia widzimy nasze otoczenie. Wszystkie przedmioty odbijają światło, które trafia do naszych oczu z informacją o wyglądzie tych ciał.
salomonowy wyrok
‘wyrok sprawiedliwy, odznaczający się niezwykłą mądrością i prawością, uwzględniający interesy obydwu stron często o zaskakującej formule rozstrzygnięcia’; wyr. rzecz., bibl. (Wyrażenie jest aluzją do słynnego przykładu mądrości i sprawiedliwości króla izraelskiego Salomona – 1 Krl 3, 16-28: Dwie mieszkające razem nierządnice urodziły niemal jednocześnie synów, jedno dziecko zmarło w nocy. Przyszły do Salomona, aby je rozsądził, każda bowiem twierdziła, że żywy chłopiec jest jej synem....
mieszkać
1. ‘przebywać gdzieś stale lub czasowo; żyć, zajmować lokal’;2. stpol. ‘trwać w czymś, robić coś bez przerwy’, ‘zwlekać, ociągać się’ (dziś przestarzale nie mieszkać ‘nie zwlekać’); od XIV w.; płnsłow. (por. np. czes. meškat ‘ociągać się, guzdrać się; przebywać gdzieś’, słowac. meškať ‘spóźniać się, zwlekać; zatrzymywać się, być gdzieś’) < psłow. *mešьkati ‘zatrzymywać się gdzieś, wstrzymywać, opóźniać (się)’ pochodzącego od psłow. *měšati; pierwotnie ‘długo lub po trochu mieszać coś,...
węzeł gordyjski
‘skomplikowany problem, zawiła, trudna do rozwiązania sprawa’; wyr. rzecz. (zwykle tworzy zwrot w połączeniu z czas.: przeciąć, rozciąć … – ‘rozstrzygnąć bardzo trudną, skomplikowaną sprawę w sposób stanowczy, radykalny’), starożyt. grec. Wyrażenie węzeł gordyjski nawiązuje do podania, wg którego Aleksander Macedoński rozciął mieczem kunsztowny węzeł zawiązany przez Gordiosa I, ojca Midasa, króla Frygii. Zgodnie z przepowiednią ten, kto rozsupła ten węzeł, miał otrzymać władzę nad Azją...
Zdanie podrzędnie złożone podmiotowe
Zdanie podrzędnie złożone podmiotowe – odpowiada na pytania podmiotu (kto? co?) . Ten jest najbogatszym człowiekiem na świecie – zdanie nadrzędne -> (kto? ) – Kto ma prawdziwych przyjaciół – zdanie podrzędne. 2:1 – zdanie podrzędnie złożone podmiotowe 1P 2N Kto ma prawdziwych przyjaciół, ten jest najbogatszym człowiekiem na świecie. Z pewnością zauważyłeś, że kolejność, w jakiej pojawiają się zdania,...
Forma kauzatywna (Causative have)
Jeżeli komuś zlecamy wykonanie jakieś czynności i chcemy to wyrazić, wówczas skorzystamy z formy kauzatywnej, która ma następującą konstrukcję: I had my car repaired last week. ( Naprawiłem samochód w zeszłym tygodniu. – Oddałem go do naprawy do mechanika. ) They are having their house painted. ( Malują dom. – Wynajęli malarzy do malowania domu. ) Porównaj: Joan has cut her hair. --> Joan sama obcięła sobie włosy. Joan has had her hair cut. --> Ktoś,...
pierwsza naiwna
‘kobieta zachowująca się jak młoda, niedoświadczona osoba’; wyr. rzecz., teatr. W sztuce aktorskiej pierwsza naiwna to ‘rola młodej, niedoświadczonej dziewczyny, aktorka grająca taką rolę’.
być z tej samej gliny
‘być takim samym jak wszyscy, niczym nie różnić się od reszty’; zwrot, bibl. (Rdz 2, 7: „wtedy to Pan Bóg ulepił człowieka z prochu ziemi i tchnął w jego nozdrza tchnienie życia (…).” We wcześniejszych przekł. J. Wujka człowiek został ulepiony z gliny); Wszyscy jesteśmy z tej samej gliny/Ergo – do kobiet wciąż się lepimy – L. Konopiński.
być Judaszem
‘być obłudnym, podstępnym, fałszywym, być zdrajcą’; zwrot, bibl. ( Judasz – jeden z dwunastu apostołów, który zdradził Jezusa i wydał go za trzydzieści srebrników wysłannikom Sanhedrynu; Mt 26, 14-16; Mk 14, 10-11; Łk 22, 1-6); (…) ale są i fuszerzy obrzydliwi, niedźwiedzie źle się przysługujący; albo też judasze z miną z głupia frant, dobroduszną i obleśną, źle podpowiadający . – K. Makuszyński, Bezgrzeszne.
Metody otrzymywania alkenów
a) odwodnienie, czyli eliminacja wody z alkoholu: eliminacja zgodnie z regułą Zajcewa Eliminacją nazywamy proces polegający na oderwaniu od sąsiadujących atomów węgla dwóch atomów lub grup atomów bez zastąpienia ich innymi podstawnikami, w wyniku czego rośnie krotność wiązania lub powstaje związek cykliczny. Reakcja eliminacji przebiega zgodnie z regułą Zajcewa. Reguła Zajcewa : atom wodoru odrywa się od atomu węgla związanego z mniejszą liczbą atomów wodoru. b)...
chwycić/brać byka za rogi
‘natychmiast przystępować do działania, nie zastanawiać się, energicznie zabrać się do wykonania zadania’; zwrot przyjęty z tradycji walk hiszpańskich toreadorów; (…) postanowiła chwycić byka za rogi i zwróciła uwagę na attaché wojskowego (…). – „Gazeta Prawna”.
wysadzić kogoś z siodła
‘pozbawić kogoś stanowiska, pozycji, znaczenia’; zwrot, obycz. rycer., podczas turniejów lub w trakcie walki starano się przeciwnika wysadzić z siodła, zrzucić z konia; Gdyby Jaruzelski nie ustanowił stanu wojennego, to by go wysadzili z siodła. – TVP 2.
zażyć z mańki
‘podejść kogoś podstępnie, wyprowadzić w pole, oszukać’; zwrot, obycz.; poch. ze średniowiecznych zwyczajów rycerskich – oznaczał wtedy trudny do odparowania cios zadany bronią trzymaną w lewej ręce; mańka – przestarz. ‘lewa ręka’, stąd: mańkut ‘człowiek leworęczny’.
puszczać/puścić coś mimo uszu
‘nie zwracać uwagi na czyjeś słowa, nie przejmować się nimi’; zwrot; Magda puściła jego uwagę mimo uszu . – „Victor G”.
rzucać grochem o ścianę
‘bezskutecznie próbować kogoś przekonać, tłumaczyć coś komuś bez rezultatu, bezskutecznie upominać się o coś, na darmo przekonywać, pouczać kogoś’; zwrot, obycz. O. Kolberg opisuje dawny zwyczaj wigilijny, polegający na rzucaniu grochem na ścianę i wypowiadaniu zaklęcia: „wilku, wilku, chodź do grochu; jak nie przyjdziesz, to nie przychodź aż do siego roku”. Wilk nie przychodził na wigilijną wieczerzę; rzucanie grochem o ścianę było więc czynnością daremną, pozbawioną sensu; Upominanie się...
Wzór rzeczywisty i empiryczny związku chemicznego
Wzór empiryczny (elementarny) związku podaje ilościowy stosunek atomów danego rodzaju w związku wyrażony najmniejszymi liczbami całkowitymi. Wzór rzeczywisty związku podaje rzeczywisty stosunek atomów danego rodzaju w związku. Jest n–krotnością wzoru empirycznego, gdzie n jest określone stosunkiem rzeczywistej masy molowej związku do masy związku określonego wzorem empirycznym.
połknąć bakcyla
‘bardzo się czymś zainteresować, znaleźć jakąś pasję’; zwrot, medyc.; Już w młodości było widać, że chłopiec połknął bakcyla sportu. – Internet.
Zaimki rzeczowne
Zaimki rzeczowne (w funkcji rzeczownika odpowiadają na pytania: kto? co? ), możemy wyróżnić kilka ich rodzajów: • osobowe: ja, ty, on, ona, ono, my, wy, oni, one: liczba pojedyncza liczba mnoga M. ja ty on ona ono my wy oni one D. mnie/ mię ciebie/ cię jego/ niego/go jej/ niej jego/ niego/go nas was ich/ nich ich/ nich C. mnie/ mi tobie/ ci jemu/ niemu/mu jej/ niej...
słoń nadepnął komuś na ucho
‘ktoś jest niemuzykalny, nie ma słuchu muzycznego’; wyr. określ.
I podział mejotyczny
Prowadzi do redukcji liczby chromosomów z diploidalnej do haploidalnej oraz rekombinacji materiału genetycznego w wyniku crossing-over . Profaza I obejmuje kilka etapów: – leptoten – z chromatyny powstają chromosomy w postaci cienkich nici; – zygoten – w wyniku koniugacji chromosomów homologicznych tworzą się biwalenty ( chromosomy homologiczne to pary chromosomów, mających ten sam zestaw genów, przy czym dany gen może występować w postaci dwóch jednakowych lub różnych alleli,...
Pytania pośrednie (Indirect questions)
Pytania pośrednie stosujemy, kiedy chcemy w bardzo uprzejmy sposób zadać pytanie. Ponadto konstrukcja pytań pośrednich ma swoje zastosowanie w mowie zależnej (o mowa zależna). Na początek spójrzmy na pytania bezpośrednie i pośrednie, aby zobaczyć, czym się one różnią: Pytania bezpośrednie: Where do you live? What time is it? Pytania pośrednie: Could you tell me where you live? I wonder if you could tell me what time it is. Pytania pośrednie...
Tkanka wzmacniająca
Tkanka wzmacniająca zbudowana jest ze ściśle przylegających komórek o ścianach komórkowych ze zgrubieniami, co zapewnia roślinie wytrzymałość i chroni jej organy przed złamaniem lub zgnieceniem. Wyróżnia się dwa typy tkanki wzmacniającej. Rodzaje tkanki wzmacniającej: – Kolenchyma utworzona jest z żywych komórek o celulozowych ścianach, ściśle przylegających do siebie. Zgrubienia powstają w miejscu styku kilku komórek ( kolenchyma kątowa ) lub na ścianach równoległych do...
koń trojański
‘zdobycz przynosząca zgubę; o kimś, czymś działającym na zgubę’; wyr. rzecz., mitol. Ogromny drewniany koń z ukrytymi wewnątrz wojownikami, pozostawiony przez Greków pod Troją, którego Trojanie wprowadzili do miasta, co stało się przyczyną ich klęski; Koń trojański w guzie rakowym (tyt.) – GW; Pańska partia jest pewnego rodzaju koniem trojańskim. – TVN.
Zdrobnienia i zgrubienia
Mówiliśmy już o tworzeniu wyrazów i o tym, że można to zrobić na wiele sposobów. Trudno omówić tu wszystkie. Na szczególną uwagę zasługują jednak dwie kategorie wyrazów pochodnych, mianowicie: • zdrobnienia (deminiutywy) – służą do nazywania rzeczy małych, szczególnie bliskich i młodych, o których myślimy i mówimy w sposób tkliwy i czuły. Dzięki nim można też wyrazić ironię, kpinę czy negatywny stosunek: kot – kotek dziecko – dziecinka palec – paluszek słońce – słoneczko dom – domek...
Tlenki amfoteryczne
(reagujące z mocnymi kwasami i mocnymi zasadami): np. Al 2 O 3 , Ga 2 O 3 , SnO 2 ,PbO 2 , ZnO, CuO, BeO Uwaga: powstający w czasie pasywacji glinu tlenek stanowi określoną odmianę tego związku, odporną na działanie stężonych kwasów i zasad. Tlenki amfoteryczne nie reagują z wodą:
iść po trupach (do celu)
‘postępować bezwzględnie, starać się osiągnąć cel za wszelką cenę’; zwrot, filoz. Nawiązanie do powiedzenia: cel uświęca środki , znanego m.in. z „Księcia” N. Machiavellego; Z tego, co piszesz, wnioskuję, że nie chcesz tego chłopaka zdobyć za wszelką cenę, idąc po trupach . – „Victor G”; (...) l udzie są straszni/po trupach idą/wiadomo stado/moja droga (...) – T. Różewicz.
Przekształcenia liści
Konieczność przystosowania się roślin do różnorodnych środowisk i różnych sposobów życia przyczyniła się do powstania modyfikacji w budowie liścia, aby mógł spełniać inne, dodatkowe funkcje.
Wykrzyknik
Do nieodmiennych części mowy zaliczają się również wykrzykniki. Służą one do wyrażenia rozkazów, emocji, wzruszeń i innych stanów uczuciowych oraz rozkazów i intencji mówiącego. Co konkretnie kryje wykrzyknik, możemy dowiedzieć się najczęściej z reszty wypowiedzi, czyli tzw. kontekstu: ach!, bęc!, e!, eh!, fe!, ha!, halo!, hej!, hen!, hola!, hop!, no!, o!, och!, oj!, pac! Ach! Jaki piękny dom! Ach! Jaką sprawiłeś mi przykrość! Halo! Czy to mieszkanie państwa Kowalskich? O! To...
Oddziaływania międzycząsteczkowe
Obok silnych wiązań chemicznych, wiążących atomy w cząsteczkę, istnieją oddziaływania między atomami należącymi do sąsiadujących cząsteczek oraz słabe wiązania wewnątrzcząsteczkowe między atomami w cząsteczkach biopolimerów, które decydują o ich strukturze przestrzennej. Oddziaływania dipol–dipol występują między polarnymi cząsteczkami (jednakowymi lub różnymi), które przyciągają się wzajemnie różnoimiennymi biegunami. Wiązania wodorowe powstają wtedy, gdy atom wodoru znajduje się...
biały kruk
‘niezwykle cenny egzemplarz, unikat, osobliwość’; wyr. rzecz., liter.– z „Satyr” Juvenalisa.
Oddychanie tlenowe
Oddychanie tlenowe zachodzi w trzech etapach: glikoliza, cykl kwasu cytrynowego (cykl Krebsa), łańcuch oddechowy. Glikoza jest ciągiem reakcji przekształcających glukozę w pirogronian bez udziału tlenu. Zachodzi w cytoplazmie. U organizmów tlenowych jest wstępem do cyklu Krebsa i łańcucha transportującego elektrony. Natomiast u organizmów beztlenowych oraz u tlenowych w warunkach deficytu tlenu (np. w mięśniach) jest zasadniczym sposobem pozyskiwania energii. Podczas glikolizy 1...
zdobyć ostrogi
‘zdobyć doświadczenie w jakiejś dziedzinie, specjalności; stać się fachowcem, specjalistą’; zwrot związany jest z dawn. ceremoniałem pasowania na rycerza, podczas którego nowo pasowany rycerz otrzymywał ostrogi; ostroga ‘bodziec u buta jeźdźca’; Ten pisarz zdobył ostrogi w czasach stalinowskich. – TV Trwam.
gruchać jak dwa gołąbki
‘czule rozmawiać ze sobą, okazując miłość, sympatię; czulić się do siebie’; zwrot, przyr.; Wiadomo, że po jakimś czasie Marta i Jacek znajdą sobie przytulny kącik i zaczną gruchać jak dwa gołąbki. – „Victor G”.
Wyraz pochodny
Wyraz pochodny – to z kolei wyraz pochodzący od innego wyrazu (wyrazu podstawowego); Każdy wyraz, będący nawet wyrazem pochodnym, może stać się wyrazem podstawowym dla innych wyrazów: nauka – naukowy uczyć – nauczyć – nauczyciel – nauczycielka przyuczyć – przyuczony wyuczyć – wyuczony douczyć – douczanie kierować – kierownik – kierowniczy dom – domek – domowy las – lasek – laskowy obuć – obuwie – obuwniczy palić – palenie – podpalenie
Metody otrzymywania wodorotlenków
a) w reakcji aktywnych metali z wodą, np.: b) w reakcji niektórych tlenków metali z wodą, np.: c) w reakcji niektórych zasadowych wodorków metali z wodą, np.: d) w reakcji niektórych soli z mocnymi zasadami, np.:
coś jest passe
‘coś jest już niemodne, przestarzałe, nie na czasie’; zwrot, gw. młodz., zapoż. z franc.; passé – ‘miniony, przebrzmiały, niemodny’ (por. trendy); Wąski pasek materiału, więcej odkrywający niż zasłaniający, jest „passe”!
czuć się jak w raju
‘czuć się wyjątkowo dobrze, komfortowo’; zwrot, relig. (por.raj na ziemi); W domu, jak zwykle było bardzo przyjemnie, czułem się jak w raju, nie chciało mi się wyjeżdżać. – TVP 2.
Tkanka okrywająca
Tkanka okrywająca chroni roślinę przed niekorzystnym wpływem czynników zewnętrznych oraz nadmiernym parowaniem wody, zapewniając równocześnie roślinie kontakt ze środowiskiem zewnętrznym. Wyróżnia się tkankę okrywającą pierwotną (skórkę) i wtórną (korek). – Skórka występuje na młodych organach roślinnych. Utworzona jest z jednej warstwy komórek. Różnice w budowie skórki uwarunkowane są warunkami życia rośliny oraz funkcją organu, który skórka pokrywa. Wytwory skórki Epiderma...
zachowywać się jak słoń w składzie porcelany
‘niezgrabnie się poruszać, potrącając lub przewracając różne rzeczy’; ‘postępować niezręcznie w kontaktach z ludźmi’; zwrot. Jedna ze starszych wersji tego porównania (1904 r.) brzmi: zachowywać się jak święty słoń wprowadzony do sklepu z porcelaną . Czy ktoś kiedyś wprowadzał słonie do sklepu? Chyba nie, bo np. w jęz ang. w podobnym porównaniu słonia zastępuje byk. Chodzi więc o wyolbrzymienie przeciwieństw: z jednej strony wielkie i ciężkie zwierzę, a z drugiej – krucha porcelana....
budować zamki/domy na piasku
‘robić rzecz nietrwałą; mieć nierealne, bezpodstawne plany, zamiary, marzenia’; zwrot, bibl. (Mt 7, 26: „Każdego zaś, kto tych słów moich usłucha, a nie wypełnia ich, można porównać z człowiekiem nierozsądnym, który dom swój zbudował na piasku.”); (…) i tak oto na tych naiwnych założeniach zbudowałam zamek na piasku, który już niebawem miał runąć. – „Cogito”.
rzucić komuś rękawicę
‘wyzwać kogoś na pojedynek, wypowiedzieć komuś walkę, stanąć do polemiki z kimś’; zwrot, stp. obycz. rycer. Według średniowiecznego obyczaju rycerskiego rzucenie rękawicy oznaczało wyzwanie na pojedynek, a podjęcie jej – przyjęcie wyzwania; „Grupie trzymającej władzę” rzucają rękawicę bez strachu. – W. Łysiak.
Przewodzenie impulsu nerwowego
Jednostką strukturalną i funkcjonalną układu nerwowego jest neuron . Jego podstawowym zadaniem jest przyjmowanie, przewodzenie i przekazywanie sygnałów, co związane jest z właściwościami błony komórkowej. Przewodzenie impulsu we włóknach nerwowych (bezosłonkowych) (wg Delaney, 1976) Wewnątrz każdej komórki przeważają kationy potasu i aniony organiczne, natomiast w otoczeniu komórki jony sodowe i chlorkowe. Stężenie anionów po obu stronach błony jest zbliżone, różnice dotyczą...
sprowadzić kogoś na ziemię
‘sprawić, żeby ktoś zaczął realnie myśleć, zmusićkogoś do porzucenia mrzonek, marzeń, otrzeźwić kogoś’; zwrot; Postanowiliśmy sprowadzić ją na ziemię.
Szybkość reakcji chemicznej
Szybkość reakcji chemicznej v można określić zmianą masy, stężenia lub objętości reagenta w jednostce czasu. Szybkość nie jest wielkością stałą, lecz w miarę postępu reakcji zmienia się. Szybkość reakcji w danej chwili t to pochodna stężenia substratu (lub produktu) po czasie (dc/dt). Wartość szybkości reakcji można wyznaczyć z kąta nachylenia do osi x stycznej do krzywej zmian stężenia substratu lub produktu. Ujemna wartość tangensa kąta nachylenia stycznej wyznacza szybkość reakcji...
Polityka zagraniczna Kazimierza Wielkiego
Głównymi celami polityki zagranicznej Kazimierza Wielkiego było odzyskanie na drodze pokojowej utraconych w czasie rozbicia dzielnicowego ziem oraz ekspansja na ziemie wschodnie (Ruś Halicka). Spór z zakonem krzyżackim Kazimierz Wielki usiłował rozwiązać na drodze mediacji monarchów Czech i Węgier (1335 – zjazd w Wyszehradzie: Polska odzyska ziemię dobrzyńską i Kujawy pod warunkiem zrzeczenia się praw do Pomorza i ziemi chełmińskiej), a następnie poprzez sąd papieski (1339 – sąd w...