Teatr w starożytnej Grecji

Początki teatru

Jonathan Caroll powiedział: "W filmie premiera oznacza, że wszystko jest skończone, możesz już tylko usiąść w fotelu i patrzeć. A w teatrze to dopiero początek." Co jednak wiemy o początku samego teatru? Czy siadając w wygodnym krześle przed przedstawieniem zdajemy sobie sprawę z wielowiekowej tradycji tego miejsca? Czy zwracamy uwagę na to, jak bardzo zmieniła się nie tylko tematyka, ale także gra aktorów? Czy potrafimy sobie wyobrazić, jak wyglądał prawdziwy, starożytny teatr?
Wszystko zaczęło się około V wieku przed naszą erą, wraz z obchodzeniem przez starożytnych Greków świąt zwanych dionizjami. Dionizos był bogiem radości, zabawy i winnej latorośli, podróżował po świecie w otoczeniu faunów i satyrów, a gdzie tylko się pojawił - zjawiał się też śmiech i radość. W czasie dionizji śpiewano pieśni ku czci Dionizosa, dytyramby, z których narodziła się tragedia (pieśń kozła, od gr. trados - kozioł i ode ? pieśń). W trakcie dionizji organizowano turnieje tragików, w czasie których wystawiano 3 tragedie i 1 dramat satyryczny (komedię). Prekursorem tragedii greckiej był Tespis, który wystawił swoją pierwszą sztukę w 534 r. pne, wprowadzając na scenę Koryfeusza - przodownika chóru. Ajschylos (autor "Orestei") wprowadził - pierwszego aktora. Kolejni twórcy - Eurypides ("Trojanki", "Andromacha") i Sofokles ("Antygona, Król Edyp") - wprowadzili drugiego i trzeciego aktora na scenę. Grali tylko mężczyźni; każdy z nich występował w masce (ukazywały one wiek, płeć, status społeczny i uczucia) oraz na koturnach. Na głowach mieli onkos (podwyższającą peruka), ubrani byli w białe, powłóczyste szaty, zwane chitonami.
Urządzono więc pierwsze miejsce, gdzie ludność mogłaby się zbierać i obserwować widowisko. Miejsce to musiało być łatwo dostępne i mieć dobrą akustykę, tak więc u podnóży wzgórza stawiano plac (orchestra), a na jego środku ustawiano ołtarz (thymele). Widzowie zasiadali na zboczu góry, początkowo bezpośrednio na ziemi, później na drewnianych ławkach. Tak powstała widownia w kształcie dużego (większego od półkola) wycinka koła, czyli theatron.
W greckim teatrze była umowna scenografia. Do uzyskania efektów specjalnych używano zapadni i platform. Celem widowisk było wywołanie w widzach katharsis (gr. oczyszczenie przez litość i trwogę). Tragedia składała się z kilku części: prolog (wstęp), parodos (pierwsza pieśń chóru), epejsodion (dialogi), stasimon (druga pieśń chóru), kommos (lament bohatera w obliczu śmierci), exodos (pieśń chóru schodzącego ze sceny), epilog. W tragedii greckiej chór komentował zdarzenia na scenie, był narratorem. Panowały tam zasady trzech jedności: czasu, miejsca i akcji. Akcja nie mogła przekroczyć 24 godzin, wszystko toczyło się w jednym miejscu i tylko jeden wątek był wprowadzony. Obowiązywała też zasada decorum - jednorodności i stosowności stylistyk, nie mieszania elementów stylu wysokiego i niskiego oraz elementów tragicznych z komicznymi, a także unikanie scen drastycznych z udziałem ludzi. Tematy tragedii greckich czerpano głównie z mitologii. To utwóry przedstawiające konflikt tragiczny wybitnej osoby z siłami wyższymi. To rodzaj konfliktu, niemający pozytywnego wyjścia, a bohaterowie dążą do katastrofy, której przyczyną jest zwykle fatum, przeznaczenie, ciążące na bohaterze wraz z hamartią (winą tragiczną, winą niezawinioną). Według Arystotelesa tragedia to naśladownicze (mimentyczne) przedstawienie rzeczywistości.
Wpływ teatrów greckich na dalszą kulturę jest wręcz nieoceniony. Można się pokusić o stwierdzenie, że światowa kultura właśnie teatrem stoi.


Cytaty.eu
Robert Roman Chodkowski "Teatr grecki", 2003, TN KUL, Lublin ISBN 83-7306-170-3
Norman Davis, ?Europa?
?Popularna Encyklopedia Powszechna?, Forga
?Historia przez tysiąclecia i wieki?, WSiP