Sejm RP – sposób powoływania i struktura
Sejm jest powoływany na drodze wyborów zarządzanych przez Prezydenta RP, nie później niż 90 dni przed końcem kadencji. W tym celu wyznacza się dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 30 dni poprzedzających upływ kadencji. Sejm może skrócić swoją kadencją uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów, podobnie może uczynić Prezydent RP. Po skróceniu kadencji Sejmu zostaną zarządzone przez Prezydenta RP wybory, które nie mogą przypadać później niż w ciągu 45 dni od dnia skrócenia kadencji. Kadencja Sejmu trwa 4 lata i rozpoczyna się z dniem zebrania Sejmu na pierwszym posiedzeniu. O ważności wyborów rozstrzyga Sąd Najwyższy.
Wybory do Sejmu są pięcioprzymiotnikowe: powszechne, równa, bezpośrednie, tajne i proporcjonalne. Powszechność oznacza, że wszyscy powszechni obywatele mają prawo wybierania (czynne prawo wyborcze) i mogą być wybierani (bierne prawo wyborcze). Wyjątek stanowią osoby pozbawione praw obywatelskich prawomocnym wyrokiem sądowym. Czynne prawo wyborcze do Sejmu przysługuje obywatelom, którzy ukończyli 18 lat, a bierne tym, którzy ukończyli 21 lat. Równość oznacza, że każdy głos w każdym okręgu jest tak samo ważny. Bezpośredniość polega na tym, że wszyscy obywatele muszą osobiście dokonać wyboru posła. Tajność zapewnia wyborcy swobodę przy podejmowaniu decyzji i chroni jej wynik przed osobami trzecimi. Jest to realizowane poprzez składanie kart wyborczych z oddanymi anonimowo głosami do opieczętowanej urny wyborczej i odpowiednie urządzenie lokalu wyborczego. Proporcjonalność dotyczy sposobu obliczania głosów i podziału mandatów parlamentarnych Podział mandatów między poszczególne ugrupowania następuje wprost proporcjonalnie do liczby głosów, jakie otrzymały one w wyborach.
Sejm liczy 460 posłów. Jego organami wewnętrznymi są: Marszałek Sejmu, Prezydium Sejmu, Konwent Seniorów i komisje sejmowe (stałe i nadzwyczajne).
Marszałek Sejmu kieruje pracą izby poselskiej, stoi na straży jej praw i godności, reprezentuje ją i przewodniczy jej obradom. Nadaje bieg inicjatywom ustawodawczym i uchwałodawczym, a ponadto kieruje pracami Prezydium Sejmu, zwołuje Konwent Seniorów i przewodniczy jego obradom, powołuje i odwołuje Szefa Kancelarii Sejmu, przewodniczy obradom Zgromadzenia Narodowego. W przypadkach przewidzianych Konstytucją RP Marszałek Sejmu może tymczasowo wykonywać obowiązki Prezydenta RP.
Prezydium Sejmu, składające się z Marszałka Sejmu i wicemarszałków wybranych spośród posłów (liczba zmienna, może być różna w każdej kadencji), ustala plan pracy Sejmu, zwołuje jego posiedzenia, proponuje ich porządek dzienny, dokonuje wykładni regulaminu, organizuje współpracę komisji sejmowych, koordynuje ich działania, czuwa nad terminowością prac i udziela posłom wszelkiej pomocy w ich pracy.
Konwent Seniorów składa się z członków Prezydium Sejmu, przewodniczących klubów parlamentarnych i kół poselskich. Jego zadaniem jest zapewnienie współpracy klubów poselskich w sprawach związanych z działalnością oraz tokiem prac sejmowych poprzez opiniowanie projektów planów pracy Sejmu, terminów posiedzeń Sejmu, projektów porządku dziennego posiedzeń i wniosków dotyczących wyboru organów Sejmu.
Komisje sejmowe są roboczymi organami Sejmu, które rozpatrują projekty ustaw i przygotowują opinie na posiedzenia plenarne, kontrolują także wykonanie ustaw i uchwał przez organy państwowe i samorządy. Komisje sejmowe dzielą się na stałe (funkcjonujące przez całą kadencję), nadzwyczajne (powołane w przypadku określonej potrzeby) i śledcze (do zbadania określonej sprawy, z prawem przesłuchiwania osób zgodnie z kodeksem postępowania karnego).
Sprawną organizację pracy Sejmu i jego organów zapewnia Kancelaria Sejmu oraz wybierani z grona parlamentarzystów sekretarze Sejmu, prowadzący między innymi listę mówców.
Kompetencje i praca Sejmu RP
Podstawowe zadania Sejmu RP jako władzy ustawodawczej polegają na realizacji następujących funkcji:
- ustrojodawczej, umożliwiającej parlamentowi ustalanie lub zmianę ustroju (politycznego, społecznego, ekonomicznego) państwa i dokonywanie zmian w obowiązującej konstytucji;
- ustawodawczej, która polega na inicjowaniu oraz obowiązku stanowienia ustaw jako powszechnie obowiązujących aktów prawnych – ustawa sejmowa może regulować wszystkie sprawy w państwie;
- kreacyjnej, pozwalającej Sejmowi, na mocy konstytucji, tworzyć organy państwowe lub uczestniczyć w procesie ich powoływania, Sejm bierze udział w powoływaniu i odwoływaniu Rady Ministrów, powołuje również Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu, członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Krajowej Rady Sądownictwa, Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Prezesa Narodowego Banku Polskiego, Prezesa Najwyższej Izby Kontroli i Rzecznika Praw Obywatelskich;
- kontrolnej, która odnosi się głównie do kontroli prac Rady Ministrów i administracji rządowej, a polega na wyrażaniu wotum nieufności wobec rządu lub poszczególnych jego członków, co świadczy o tym, że parlament nie zgadza się z polityką prowadzoną przez gabinet; dotyczy również rozpatrywania sprawozdań z działalności rządu (przede wszystkim z wykonania budżetu) i udzielania mu absolutorium (uznanie działalności finansowej organu wykonawczego za prawidłową na podstawie złożonego sprawozdania); ponadto Sejm kontroluje rząd i inne organy państwowe za pomocą interpelacji i zapytań poselskich, kierowanych przez posłów do członków Rady Ministrów, Prezesa NIK i Prezesa NBP; Sejm może także podjąć działania w sprawie pociągnięcia ich do odpowiedzialności konstytucyjnej.
Praca Sejmu RP odbywa się podczas posiedzeń plenarnych, w których mają obowiązek uczestniczyć wszyscy posłowie, i posiedzeń komisji sejmowych, w których muszą uczestniczyć ich członkowie. Sejm pracuje w systemie parlamentarnym, co oznacza gotowość izby do natychmiastowego zebrania się na posiedzeniu. Wszystkie obrady Sejmu są jawne, ale może być uchwalona tajność obrad, jeżeli wymaga tego dobro państwa.
Podstawowym zadaniem Sejmu RP jest stanowienie ustaw, które rozpoczyna inicjatywa ustawodawcza. Do wniesienia projektu ustawy uprawnieni są: posłowie (w liczbie co najmniej 15 lub komisja sejmowa), Senat RP, Prezydent RP, Rada Ministrów i co najmniej 100 tys. Obywateli posiadających czynne prawo wyborcze do Sejmu. Obowiązuje zasada, że każda decyzja izby poselskiej musi być poprzedzona dyskusją, w której każdy poseł ma prawo zabrać głos. W dyskusji tej można przedstawić wszystkie poglądy za projektem ustaw i przeciw. Ustawy sejmowe są uchwalane zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, jeżeli Konstytucji RP nie przewiduje większości kwalifikowanej, np. 2/3 głosów „za” w obecności co najmniej połowy posłów. Uchwalone przez Sejm akty prawne są przekazywane Senatowi RP i Prezydentowi RP. Sejm może zarządzić przeprowadzenie referendum w sprawach mających szczególne znaczenie.
Senat RP – sposób powoływania i struktura
Senat – druga izba polskiego parlamentu – jest powoływana na drodze wyborów zarządzanych przez Prezydenta RP w tych samych terminach co wybory do Sejmu. W wyborach do Senatu nie obowiązuje zasada proporcjonalności, ponieważ mandat senatorski uzyskuje kandydat, który zdobył największą liczbę ważnych głosów w danym okręgu, a bierne prawo wyborcze przysługuje osobom powyżej 30 lat. Wybory do Sejmu i Senatu odbywają się jednocześnie. Kadencja Senatu trwa tyle samo co Sejmu, czyli 4 lata. Wraz ze skróceniem kadencji Sejmu zostaje skrócona kadencja Senatu.
Senat liczy 100 senatorów, a struktura jego organów jest podobna do struktury organów Sejmu. Organami Senatu są: Marszałek Senatu, Prezydium Senatu, Konwent Seniorów i komisje senackie.
Marszałek Senatu zwołuje posiedzenia i przewodniczy obradom, reprezentuje Senat oraz stoi na straży jego praw i godności. Przewodniczy on i kieruje pracami Prezydium Senatu, zwołuje i przewodniczy obradom Konwentu Seniorów, a także nadzoruje prace komisji senackich. Ma możliwość zastąpienia Prezydenta RP w sytuacji, gdy nie Mozę tego uczynić Marszałek Sejmu. Marszałek Senatu ma prawo także prowadzić obrady Zgromadzenia Narodowego (w zastępstwie Marszałka Sejmu).
Prezydium Senatu, składające się z Marszałka Senatu i wicemarszałków wybranych spośród senatorów, ustala plan pracy Senatu, nadzoruje terminowość jego prac, poleca komisjom senackim rozpatrzenie spraw w określonym zakresie.
Konwent Seniorów składa się z Marszałka Senatu, wicemarszałków i działających w Senacie przedstawicieli klubów parlamentarnych (muszą liczyć przynajmniej 7 senatorów). Jego zadaniem jest zapewnienie współpracy klubów parlamentarnych w sprawach związanych z działalnością oraz tokiem prac senackich.
Komisje senackie, podobnie jak sejmowe, dzielą się na stałe oraz nadzwyczajnie (bez komisji śledczych, ponieważ Senat nie pełni funkcji kontrolnej). Ich podstawowe zadanie to rozpatrywanie ustaw uchwalonych przez Sejm i przedstawianie Senatowi stanowiska wobec nich oraz ustosunkowanie się do prawidłowości wprowadzenia ich w życie.
Kompetencje i praca Senatu RP
Podstawowe zadania Senatu RP jako władzy ustawodawczej polegają na realizacji następujących funkcji:
- ustrojodawczej, umożliwiającej Senatowi wpływ na ustalenie lub zmianę ustroju (politycznego, społecznego, ekonomicznego) państwa i dokonywanie zmian w obowiązującej konstytucji;
- ustawodawczej, która polega na inicjowaniu oraz opiniowaniu ustaw uchwalonych przez Sejm (w ciągu 30 dni powinno nastąpić przyjęcie ustawy, wniesienie własnych poprawek lub odrzucenie ustawy w całości); uchwała Senatu odrzucająca ustawę lub wprowadzająca do niej poprawki może być utrzymana w mocy lub odrzucona przez Sejm RP bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy posłów;
- kreacyjnej, pozwalającej Senatowi na mocy konstytucji uczestniczyć w powoływaniu takich organów państwa, jak: Rzecznik Praw Obywatelskich, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji (dwóch przedstawicieli Senatu) i Krajowa Rada Sądownictwa (dwóch senatorów).
Praca Senatu RP odbywa się, podobnie jak Sejmu RP, w systemie permanentnym. Podczas posiedzeń plenarnych i komisji senackich toczy się dyskusja nad treściami ustaw przedłożonych przez Sejm. W konsekwencji następuje przyjęcie ustawy w proponowanym brzmieniu, wprowadzenie poprawek lub odrzucenie ustawy.
Status posła i senatora. Kluby i koła parlamentarne
Status posła i senatora jest określony przez konstytucję i ustawę o obowiązkach i prawach posłów i senatorów oraz przez regulamin Sejmu i Senatu. Posłowie i senatorowie, jako reprezentanci całego narodu nie są ograniczeni instrukcjami wyborców, nie mogą być odwołani (wolny mandat), obejmuje ich immunitet parlamentarny. Mają obowiązek czynnego udziału w posiedzeniach plenarnych parlamentu (Sejm lub Senat) i pracach wybranych komisji, utrzymywania kontaktu z wyborcami poprzez spotkania i dyżury w swoim okręgu wyborczym. Posłowie i senatorowie otrzymują diety, które stanowią rekompensatę kosztów związanych z pełnieniem mandatu. Mają prawo do środków na utrzymanie biur senatorskich, bezpłatnych przelotów i przejazdów środkami lokomocji państwowej. Niezależność i bezstronność posłów i senatorów gwarantuje zasada nie łączenia mandatu z innymi funkcjami publicznymi. Nie można zasiadać w obu izbach jednocześnie oraz nie wolno łączyć mandatu parlamentarnego z funkcjami prezesów Narodowego Banku Polskiego i Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka, członków Rady Polityki Pieniężnej i Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, ambasadora i wojewody bądź z zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta.
Kluby i koła poselskie tworzone są na zasadzie przynależności politycznej posłów. Klub poselski może założyć przynajmniej 15 posłów, koło – 3 posłów. Posłowie i senatorowie należący do tej samej partii politycznej łączą się w kluby parlamentarne. Poseł lub senator ma prawo należeć tylko do jednego klubu lub koła. Ich członkowie są zobowiązani do dyscypliny partyjnej i klubowej, co oznacza, że powinni głosować zgodnie z przyjętymi wcześniej ustaleniami. Przynależność do klubu lub koła nie jest obowiązkowa.
Zgromadzenie Narodowe i jego kompetencje
Sejm i Senat w przypadkach określonych przez Konstytucję RP zbierają się na wspólnym posiedzeniu i jako Zgromadzenie Narodowe obradują pod przewodnictwem Marszałka Sejmu lub jego zastępstwie Marszałka Senatu.
Zgromadzenie Narodowe określane jest jako naczelny organ władzy państwowej, składający się z przedstawicieli narodu – posłów i senatorów – którego kompetencje wyznacza Konstytucja RP. Podczas jego obrad nie istnieje podział na posłów i senatorów, wszyscy są równoprawnymi członkami Zgromadzenia.
Zgromadzenie Narodowe nie ma określonego systemu prac – sesyjnego lub permanentnego. Jest zwoływane, gdy zachodzi potrzeba wypełnienia jednej z konstytucyjnych kompetencji, do których należą:
- przyjmowanie ślubowania od nowo wybranego Prezydenta RP,
- podejmowanie decyzji o niezdolności Prezydenta RP do sprawowania urzędu w przypadku trwałej choroby,
- postawienie Prezydenta RP w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu za nieprzestrzeganie ustawy zasadniczej,
- wysłuchanie orędzia Prezydenta RP.