TUNDRA
Bezleśne zbiorowisko roślinności w zimnym klimacie strefy arktycznej i subarktycznej. Charakteryzuje się występowaniem gleb tundrowych, stale zamarzniętych i bardzo niską pokrywą roślinną, zdominowaną przez mchy i porosty.
Wyróżnia się 4 podstawowe typy tundry (w kolejności z południa na północ):
- lasotundra
- tundra krzewinkowa
- tundra mszysto-porostowa
- tundra arktyczna
- tundra górska (na obszarach górskich)
Warunki klimatyczne
Latem temperatura nie przekracza 15C, trwa dzień polarny. Wierzchnia warstwa gruntu - do około 1 metra- ulega rozmarznięciu (tak zwana wieczna zmarzlina), wskutek czego staje się on często grząskim bagnem, w głąb którego nie może wsiąknąć nadmiar wody. Zima jest mroźna i śnieżna, temperatura dochodzi do -48C. Trwa noc polarna. Wieją silne wiatry. Występuje zjawisko zorzy polarnej. Grunt ponownie zamarza
Flora
Większość roślin wyrasta zaledwie kilka centymetrów nad ziemię. Przy samej powierzchni ziemi rosną mchy i porosty (najbardziej znany to chrobotek reniferowy); nieco wyżej są trawy i niewielkie krzewinki (np. borówki). Występują tam także turzyce. Najwyższą warstwę roślin tworzą pojedyncze karłowate brzozy i wierzby, które nie osiągają wysokości większej niż 30 cm. Ich gałęzie rosną poziomo i mogą mieć kilka metrów długości.
Fauna
Najliczniejszymi i najbardziej charakterystycznymi ssakami tundry są lemingi 1. Żywią się korzeniami, mchami i trawą. Rozmnażają się bardzo intensywnie i są głównym pożywieniem tamtejszych drapieżników: gronostajów, lisów polarnych, łasic i wilków. Ponadto drapieżniki tundry polują na pardwy, zające bielaki i susły.
Ze ssaków roślinożernych występuje tu renifer, wół piżmowy i zając bielak. Do charakterystycznych ptaków tundry należą: myszołów włochaty, białozór 2, pardwa mszarna 3 i sowa śnieżna. Latem wiele ptaków, zwłaszcza siewkowatych, przylatuje odbyć tu lęgi.
Tundrę Kanadyjską zamieszkują duże ssaki takie jak karibu i piżmowół. Z gryzoni zamieszkujących tundrę powszechne są lemingi. Do największych drapieżników należą niedźwiedź polarny, lis polarny i wilk.
Wszystkie zwierzęta mają szerokie stopy, porośnięte piórami lub sierścią, co ułatwia im poruszanie się po śniegu. Lis polarny ma ponadto na stopach włosy, które chronią go przed zimnem. Na okres zimy sierść lub pióra zwierząt przybierają barwę białą, dzięki czemu trudno je dostrzec na śniegu.
Charakterystycznym, choć niezwykle uciążliwym dla człowieka i zwierząt elementem tundry są też roje komarów, pojawiające się latem.
TAJGA
Lasy borealne - borealne lasy szpilkowe występujące w północnej części Ameryki Północnej (Kanada), Europy oraz Azji w obrębie klimatu umiarkowanego chłodnego na półkuli północnej.
Według niektórych klasyfikacji nazwa "tajga" zarezerwowana jest do borów porastających północno-wschodnią Europę i Syberię, zwykle jednak bywa ona stosowana do całego biomu.
Warunki klimatyczne
Tajga Eurazji rozciąga się 9 000 km z zachodu na wschód od półwyspu Skandynawskiego do Oceanu Spokojnego. Występuje tam krótkie ciepłe lato i długa, mroźna, śnieżna zima.
W większej części strefy lasów iglastych występuje wieczna zmarzlina. Grunt jest bardzo głęboko zamarznięty i tylko latem rozmraża się na głębokość 1 m. Wieczna zmarzlina uniemożliwia odpływanie wód opadowych, co sprzyja tworzeniu się rozległych obszarów bagiennych.
Flora
Na obszarach Tajgi rosną głównie drzewa iglaste: świerki, sosny, sosny limby 4, jodły syberyjskie, modrzewie, lecz także - najczęściej drobnolistne - liściaste: brzozy, osiki, olsze, jarzęby. Drzewa szpilkowe 5 są bardzo dobrze przystosowane do panujących tu warunków klimatycznych. Mogą rosnąć aż do tych obszarów, na których zaledwie przez 30 dni w roku średnia temperatura przekracza 10C a w dwóch następnych miesiącach nie ma mrozu. Gruba, woskowa okrywa szpilek chroni je przed mrozami. Drzewostany w borealnej strefie lasów iglastych półkuli północnej są z reguły jednowarstwowe, zwarte, ciemne, albo też zbudowane dość luźno. Im dalej na północ tym są one bardziej luźne i bardziej ubogie gatunkowo. Luźna, forma tych lasów związana jest przede wszystkim ze zmianą pokroju koron drzew, które na tych szerokościach geograficznych są węższe, bardziej strzeliste. Ma to swoje ekologiczne uzasadnienie, gdyż wąskie i wysokie korony pozwalają na lepsze wykorzystanie promieni słonecznych podczas niskiego położenia słońca. Takie, a nie inne ukształtowanie koron drzew nie powoduje także szkód okiścią śnieżną.
Warstwa krzewów w borealnych lasach iglastych jest bardzo słabo wykształcona i składają się na nią przeważnie pojedyncze egzemplarze młodych drzewek, ale najczęściej reprezentowany jest jałowiec.
W runie występują liczne gatunki grzybów, mszaków, mchów oraz rośliny z rodziny wrzosowatych: borówka, żurawina błotna, gruszyczka6.
Fauna
W ciągu krótkiego lata w lasach tych pojawiają się duże ilości komarów. Poza wieloma gatunkami owadów żyją tam także liczne ptaki: sikory, jemiołuszki, głuszce, krogulce i jastrzębie. Niektóre z nich np. jemiołuszki uciekają przed zimą, odlatując na południe, do strefy lasów liściastych. Na obszarze Tajgi spotyka się wędrujące stada reniferów. Występuje tam także wiele innych gatunków ssaków takich jak łosie, łasice, gronostaje, wiewiórki, rosomaki, borsuki, rysie, lisy, wilki, niedźwiedzie i kuny. Niektóre z nich np. rosomaki 7
i niedźwiedzie brunatne, na okres zimy zapadają w sen.
LASY LIŚCIASTE I MIESZANE KLIMATU UMIARKOWANEGO
Rozciągają się na ogromnym obszarze na południe od strefy tajgi. Spotykamy je również daleko na południe głównie na terytorium Ameryki Południowej i Australii. Bardzo trudno precyzyjnie ustalić granice występowania lasów liściastych. Dobrze widoczne są jedynie u wybrzeży mórz gdzie w postaci pasm, a nawet wysp przechodzą w inne środowiska. W Europie lasy liściaste i mieszane od północy graniczą z tajgą, od południa z wiecznie zieloną roślinnością śródziemnomorską, a od wschodu ze stepami porośniętymi roślinami zielonymi. W Azji jest podobnie, od północy i północnego wschodu łączą się z tajgą, na wschodzie docierają do równin środkowych Chin, a na południu łączą się z zalewowymi równinami żółtej rzeki. Lasy liściaste Ameryki Północnej od zachodu ograniczone są Wielkimi Równinami, które sięgają aż po Góry Skaliste, na północy zaś (jak w Europie i Azji) stopniowo ustępują miejsca lasom iglastym na południu sięgają Zatoki Meksykańskiej i subtropikalnych lasów na Florydzie.
Warunki klimatyczne
Lasy liściaste rosną wszędzie tam, gdzie panuje łagodny, umiarkowany klimat (występują cztery pory roku: wiosna, lato, jesień, zima) i jest dostateczna wilgotność. Charakterystyczną cechą drzewa liściastego jest jesienne zrzucanie liści (reakcja na trudne warunki klimatyczne zimy). Dlatego w lasach liściastych spotykamy znacznie bogatszą a niżeli w lasach iglastych warstwę ściółki i próchnicy, doskonałego podłoża dla życia roślin i zwierząt.
Flora
Lasy liściaste i ich mieszkańcy ulegają dominującemu wpływowi zmian pór roku. Leśne rośliny i zwierzęta żyją i rozmnażają się w zmieniających się warunkach. Muszą przetrwać zimę, aby jak najlepiej wykorzystać lato. Gleby tych lasów, mające zdolność do zatrzymywania wody, doskonale nadają się do celów rolniczych i dlatego wielkie obszary tych lasów zostały wycięte przez człowieka.
Do najbardziej charakterystycznych drzew lasu liściastego należą: buki i dęby. Obok nich występują tu jeszcze klony, graby, jesiony, leszczyny, lipy, kasztanowce, brzozy i wierzby. Pod parasolem dużych drzew rozwija się młodnik, krzewy, zioła, trawy, wrzosy, paprocie i borówka czernica. Wszystko to rośnie na grubej warstwie rozkładających się liści.W środku zimy las liściasty wydaje się niemal pozbawiony życia. Gdy rozpoczyna się wiosna, dni stają się dłuższe, wzrasta temperatura, a śnieg topnieje. Las zazielenia się, najpierw kwitnące wczesną wiosną rośliny, które rozwijają liście i wydają kwiaty (zanim gęste korony drzew zamkną się nad nimi i odetną je od światła słonecznego). Przez całe lato las żyje pełnią życia wszystkie rośliny rosną kwitną i wydają owoce. Jesienią drzewa przygotowują się do ?snu zimowego?, odprowadzają składniki z liści, a następnie zrzucają je. Podczas zamierania liście stają się złote, czerwone i brązowe.
Fauna
Las liściasty jest doskonałym środowiskiem dla bardzo wielu gatunków zwierząt. Setki ich żyją, mieszkają i mnożą się pod ziemią, wśród martwych liści zaścielających jej powierzchnię, w gęstwinie trawy, pod korą drzew, wśród korzeni, w dziuplach, na wysokich konarach i wśród koron drzew. Na opadłych liściach żyją miliony bakterii, grzybów, maleńkich stawonogów, robaków i pierwotniaków, które przekształcają martwe szczątki w próchnicę i cały czas użyźniają glebę. Wśród opadłego listowia żyją żuki, chrząszcze, stonogi, pluskwiaki, a na powierzchni mrówki i mięczaki. Zwierzęta są pokarmem dla licznych kręgowców w tym ropuch, salamander, jaszczurek, kretów, jeży i wielu innych.
Do leśnych drapieżników polujących na ziemi należą liczne węże, łasice, borsuki, lisy, jenoty, kuny i (spotykane głównie w Ameryce północnej) niedźwiedzie. Wszystko, co znajduje się na powierzchni ziemi jest pokarmem dla dzików. Jelenie, sarny, daniele i żubry odżywiają się roślinami, głównie liśćmi, pędami, trawą i korą. Wszystkie zwierzęta roślinożerne są pokarmem dla wilków, pum, rysi, tygrysów (występujących jeszcze bardzo rzadko jedynie w Azji). Przeżuwacze i niemal wszystkie drapieżniki poszukują pożywienia na polanach, w korytach rzek i w leśnych przesiekach, ale wypoczywają zwykle w młodnikach i gąszczu jeżyn lub innych krzewów. Wiele ptaków różnych gatunków zakłada gniazda w jamkach opuszczonych przez leśne kręgowce, na powierzchni ziemi.
Liczne są w tym środowisku ptaki aktywne nocą: sowy i lelki, które łowią stawonogi i gryzonie ukryte wśród obumarłych pni i opadłych gałęzi. Inne, polujące na tą samą zwierzynę, ale aktywne w dzień (np. myszołowy) gniazdują zwykle wysoko w koronach drzew i w poszukiwaniu naziemnych gryzoni wylatują daleko poza las na otwarte przestrzenie. Dzięcioły szukają owadów i ich larw pod korą drzew a więc, w miejscach praktycznie niedostępnych dla większości gadów, ptaków i ssaków. Wszystkie żyjące tu zwierzęta odgrywają własną, niezwykle znaczącą rolę w łańcuchu biologicznym przemian środowiska leśnego.
Po bujnym okresie wiosennej wegetacji szybko mijają miesiące lata i zaczynają opadać liście z drzew, pokrywając poszycie leśne kolejnym złocistym dywanem. Większość mieszkańców lasu liściastego rozpoczyna w tym czasie wędrówkę w ciepłe strony, ci zaś, którzy pozostają, przygotowują się do snu zimowego. Jesienią i w pierwszych dniach zimy wiele zwierząt takich jak lisy, borsuki, kuny, jelenie, daniele, sarny odżywiają się owocami na niskich drzewach. Tu również żerują różne ptaki, na przykład sikory, kosy, drozdy i inne, zjadające oprócz owoców niezliczone ilości owadów. Podczas szczególnie srogiej zimy jelenie, sarny, dziki, wiewiórki, sowy i zwierzęta innych gatunków całe tygodnie spędzają ukryte w gęstwinach. To zacisze opuszczają tylko w skrajnej potrzebie, gdy zagrozi im wróg naturalny lub człowiek.
WILGOTNY LAS RÓWNIKOWY
(las strefy równikowej, las deszczowy, las tropikalny, selvas 8) - lasy wiecznie zielone. Stanowią około 30% powierzchni wszystkich lasów na świecie. Występują na obszarze, gdzie przez cały rok panuje wysoka temperatura i padają obfite deszcze (codziennie po zenicie ok. 2 godz.), dlatego ich roślinność rośnie bardzo szybko i jest bardzo bujna (na 1 ha lasu tropikalnego występuje ok. 200 gatunków drzew, podczas gdy w lesie strefy umiarkowanej, najwyżej dziesięciokrotnie mniej). Las ten to zbiorowisko roślin drzewiastych, krzewiastych, epifitów 9, lian, mchów, porostów, glonów oraz grzybów.
Występowanie lasów równikowych
Biom ten występuje w strefie równikowej, w trzech głównych obszarach: dorzecze Amazonki i Orinoko (Ameryka Południowa), przesmyk Ameryki Środkowej; dorzecze Kongo, Nigru i Zambezi (środkowa i zachodnia Afryka), częściowo na Madagaskarze, tereny w Indonezji, Malezji i Nowej Gwinei. Ponadto występują w północno - wschodniej Australii.
Warunki klimatyczne
Wilgotne lasy równikowe odznaczają się dużą różnorodnością flory. Decydują o tym obfite, całoroczne opady deszczu (pow. 2500 mm), silne nasłonecznienie, wysoka średnia roczna temperatura powietrza, wysokie dzienne i niewielkie roczne amplitudy temperatury, itp. Nie ma tam pór roku- ani pory chłodnej ani suchej, dlatego rośliny nie zrzucają liści. Najniższa temperatura (przed wschodem słońca) wynosi ponad 20?C, a najwyższa (po południu) - ponad 30?C.
Flora
Lasy równikowe odznaczają się piętrowością roślinności. Piętro pojedynczych drzew sięgają one do 60m. Charakterystyczne rośliny? puchowce 10.
Piętro najwyższe - piętro koron lasu stanowią wiecznie zielone drzewa, osiągające wysokość 30-50 m. Powierzchnia koron drzew, tworzy zielony rozległy baldachim. Drzewa często oplątane są lianami. Piętro to jest doskonałym przystosowaniem dla owadów i małych zwierząt (pająków, gadów, ptaków). Charakterystyczne rośliny - epifity (rośliny samowystarczalne nie są pasożytami na przykład paprocie czy storczyki) glony, grzyby, hebanowce, mahoniowce, palmy, mchy, porosty.
Piętro średnie - piętro lian, nagich pni i konarów stanowią niższe drzewa, zaś poniżej nich (8-15 m) występuje zwarta warstwa koron drzew. W tym piętrze występują epifity. Należą do nich storczyki, kaktusowate, ananasowate oraz niektóre figowce.
Piętro najniższe - piętro zarośli i runa - Gęste korony drzew ograniczają dostęp światła słonecznego (1-2%) do dolnych partii, zarośla i runo stanowią rośliny zielne, czasami w ogóle nie występuje. Na zacienionym dnie tropikalnego lasu spotyka się tylko drobne glony, mchy, porosty, krzewinki, delikatne grzyby, a czasami rośliny zielne, gdyż przeżyć mogą tam tylko skiofity (rośliny cieniolubne).
W ujściu wielkich rzek występują lasy namorzynowe (mangrowe). Składają się one z drzew
i krzewów, będących słonoroślami. W czasie przypływu zalewane są wodą aż po korony. Podczas odpływu odsłaniają korzenie przybyszowe, które utrzymują drzewa w grząskim, piaszczystym dnie.
Fauna
Występuje tu również duże bogactwo gatunków świata zwierzęcego, wśród ssaków: małpy, także człekokształtne (na Madagaskarze małpiatki), hipopotamy, bawoły, okapi i inne. Część z nich wykazuje przystosowanie do życia w gęstwinach leśnych, np. zmniejszenie rozmiaru ciała (słoń afrykański leśny). Przyrodnicy twierdzą, że w tropikalnych lasach deszczowych łatwiej spotkać 100 różnych gatunków zwierząt niż 100 przedstawicieli jednego gatunku.
STREFA ŚRÓDZIEMNOMORSKA
Klimat
W strefie śródziemnomorskiej występują dwie pory roku:
- gorące i suche lato
- ciepła i wilgotna zima
Latem nad Morze Śródziemne napływa ciepłe i suche powietrze zwrotnikowe znad Sahary. Jest wtedy sucho i upalnie. Zimą wilgotne powietrze z zachodu przynosi opady deszczu, a w górach - śniegu. Zima jest bardzo łagodna i temperatura nie spada poniżej 0C. Największe opady deszczu występują od listopada do kwietnia. Nie ma klimatycznej zimy.
Strefa śródziemnomorska zajmuje najmniejszą powierzchnię ze wszystkich stref geograficznych. Podobne warunki jak na wybrzeżach Morza Śródziemnego panują również na niewielkich obszarach na czterech innych kontynentach: na zachodzie Ameryki Północnej
i Południowej oraz na południu Australii i Afryki.
Flora
Roślinność w tej strefie jest przystosowana do letniego okresu suszy. Liście drzew i krzewów są skórzaste - lśniące, sztywne, grube i twarde. Dzięki temu nie usychają nawet wtedy, gdy utracą dużo wody. Roślinność strefy śródziemnomorskiej nazywana jest także roślinnością twardolistną. Takie liście ma wawrzyn, czyli laur. Roślinność twardolistna jest wiecznie zielona. W przeszłości w tej strefie rosły lasy liściaste i iglaste składające się z cedrów, dębów, sosen, cyprysów. Wskutek karczowania lasów pod pola uprawne, ich miejsce zastąpiły zarośla wiecznie zielonych krzewów i karłowatych drzew zwane makią. Rosną tam: karłowate dęby, oleander, mirty, jałowce, wawrzyny, wrzośce, pistacje. Charakterystycznymi elementami krajobrazu śródziemnomorskiego są pinie i wysmukłe cyprysy. W Hiszpanii i Portugalii rośnie dąb korkowy.
Fauna
W tej strefie żyje wiele gatunków zwierząt:
- w górach:
o daniele
o kozice
o koziorożce
- nad brzegami rzek:
o flamingi
- liczne gatunki nietoperzy
Pustynie i półpustynie kontynentalne
Pustynie i półpustynie kontynentalne - obszary o znacznej powierzchni, pozbawione szaty roślinnej całkowicie lub o skąpej szacie roślinnej; pustynie mogą być zupełnie pozbawione roślinności lub o maksymalnym pokryciu do 10 20% powierzchni; półpustynie pokryte są roślinnością w 10 30% lub więcej; roślinność może też pojawiać się, niekiedy nawet obficie, tylko po deszczach; tereny słabo lub całkowicie niezaludnione. Ścisłe zdefiniowanie terminu "pustynia" jest bardzo trudne, gdyż płynnie przechodzi ona w półpustynię, a następnie w step pustynny, suchy step i step. W efekcie istnieją w różnych źródłach rozbieżności co do łącznej powierzchni zajmowanej przez pustynie i półpustynie zarówno gorące, jak i chłodne zajmują od 15 do 20 (a nawet do 28) mln km2, tj. około 15 20% powierzchni wszystkich lądów.
Warunki klimatyczne
Naturalne pustynie istnieją tylko na obszarach skrajnie zimnych tzw. pustynie polarne lub pustynie lodowe(tundry i pustynie arktyczne (zimne); Antarktyda) oraz na obszarach skrajnie suchych o ujemnym bilansie wodnym (potencjalne parowanie przewyższałoby wielokrotnie opady) i zwykle takie właśnie tereny określa się jako pustynie lub półpustynie. Mogą to być obszary stale lub okresowo bardzo gorące, miejscami nieraz przez długie lata zupełnie pozbawione opadów, gdzie średnie temperatury wielu miesięcy przekraczają 30C, a maksymalne 50C; położone przeważnie pomiędzy 15 a 30 (35) szerokości geograficznej północnej oraz południowej, co wynika z charakterystycznej cyrkulacji atmosferycznej i geograficznego rozkładu opadów na Ziemi (Pustynie i półpustynie gorące), albo też obszary oddalone od zwrotników, położone w głębi lądu (np. w Azji Środkowej, pn.-zach. Chinach, pd.-zach. Mongolii, w stanie Nevada w USA), o klimacie skrajnie kontynentalnym, z wysokimi temperaturami latem i niskimi w zimie.
Gleby
Gleby pustyń są prymitywne (przeważnie szaroziemy, gleby kasztanowe), o małej zawartości materii organicznej na skutek braku roślinności, często praktycznie pozbawione próchnicy i edafonu, martwe. W wyniku podsiąkania zawartej w nich wody i szybkiego jej wyparowywania, mogą być bogate w sole mineralne; na powierzchni mogą się osadzać sole mineralne, wskutek czego gleby pustynne są często zasolone, lub też występują na nich skorupy (chlorkowe, gipsowe, wapienne, laterytowe, krzemianowe). W efekcie gleba staje się toksyczna; np. na skutek zasolenia gleby chlorkiem sodu powstały pustynie bylicowe w zachodniej części Azji Środkowej i w Wielkiej Kotlinie w Ameryce Północnej.
Flora
Niekorzystne dla roślin warunki klimatyczne powodują, że szata roślinna jest bardzo skąpa; istnieją nawet, choć nieliczne, pustynie całkowicie jej pozbawione (niektóre obszary afrykańskiej pustyni Namib i południowoamerykańskiej pustyni Atakama). Liczba gatunków jest niewielka i wykazują one specyficzne przystosowania do środowiska pustynnego. Zależnie od lokalnego klimatu występują różne gatunki roślin. Rośliny jednoroczne cały cykl życiowy ograniczają do krótkotrwałego okresu opadów; rośliny wieloletnie charakteryzują się zazwyczaj silną redukcją wielkości liści lub nawet całkowitym ich brakiem, co zmniejsza tempo utraty wody. Mają też na ogół rozbudowane systemy korzeniowe, sięgające głęboko w glebę lub w szczeliny skalne.
Najbardziej rzuca się w oczy morfologiczna przebudowa liści w skutecznie chroniące roślinę kolce i ciernie. Bardzo rozpowszechnione, ale stosunkowo słabo jeszcze poznane są sposoby obrony chemicznej, które polegają na odkładaniu w komórkach i tkankach substancji toksycznych dla zwierząt. Rośliny jednoroczne, spędzające okres suszy w postaci nasion, które po deszczu bardzo szybko kiełkują, przechodzą pełny cykl rozwojowy i wydają nasiona, które mogą przetrwać nadchodzący kolejny okres suszy Rozległe systemy korzeniowe tych roślin sięgają głęboko w podłoże. Pobierają one podczas deszczu wodę, którą magazynują w specjalnej tkance miękiszowej znajdującej się w liściach (np. agawy, aloesy, rozchodniki) lub łodygach (np. kaktusy, wilczomlecze). W wypadku całkowitego braku roślinności, nie występują też zwierzęta.
Fauna
Zwierzęta pustyni są przeważnie nieduże, o jasnej barwie ciała; w dzień ukrywają się w norach, jamach i zagłębieniach skalnych lub zakopują się w piasku, gdzie panuje dużo niższa temperatura i większa wilgotność niż na powierzchni; nocą na pustyni panują niskie temperatury i może pojawiać się rosa, a zjadanie pokrytych nią roślin dostarcza roślinożercom wody. Rosę wykorzystują także nieliczne na pustyniach ślimaki. Tak różne zwierzęta, jak niektóre chrząszcze z rodziny czarnuchowatych na pustyni Namib oraz co najmniej dwa gatunki jaszczurek - australijski moloch kolczasty i azjatycka krągłogłówka uszasta - potrafią pobierać wodę spływającą z ich własnych ciał (odpowiednio rosę i wodę deszczową). U tak różnych organizmów, jak wielbłądy, skoczki pustynne, niektóre jaszczurki, a nawet niektóre chrząszcze, stopy są tak przystosowane, aby zapobiec zapadaniu się w sypkim piasku. Niektóre grupy zwierząt są jakby z góry przystosowane do życia w warunkach stałego niedoboru wody i wysokiej temperatury. Chitynowa okrywa ciała owadów oraz rogowe łuski gadów skutecznie chronią te zwierzęta przed utratą wody; także u obu tych grup wydzielanie produktów przemiany materii następuje w postaci stałej (kwas moczowy). Stosunkowo liczne są więc stawonogi, np. owady bezskrzydłe), szarańczaki, karaczany, pluskwiaki, mrówki, chrząszcze (np. charakterystyczne dla tych środowisk chrząszcze z rodziny czarnuchowatych), a także pajęczaki (pająki, skorpiony, solfugi). Termity, choć niewidoczne na powierzchni, stanową ważną grupę owadów na gorących pustyniach.
Ssaki nie są tak dobrze przystosowane do warunków życia na pustyni. Wśród ssaków pustynnych liczne są gryzonie, a także antylopy i gazele, góralki i wielbłądy; spotyka się także nietoperze, owadożerne i drapieżne (np. fenek na pustyniach Afryki Północnej i Półwyspu Arabskiego), a w Australii torbacze. Wiele gatunków prowadzi nocny tryb życia; dotyczy to zarówno kryjących się w norach gryzoni i tak dużych zwierząt, jak oryks arabski. Wiele gatunków obywa się całkowicie bez picia.
SAWANNA
Klimat
Biom znajduje się w strefach międzyzwrotnikowych o klimacie gorącym i z zaznaczonymi 2 porami roku- porę suchą i porą deszczową. W sawannie wilgotnej pora sucha trwa od 3 do 5 miesięcy , w sawannie suchej susza trwa od 5 do 7 miesięcy natomiast na sawannie kolczastej pora sucha trwa często kilka lat. Ilość opadów może być bardzo zróżnicowana, choć zasadniczo waha się od 200 - 500 mm na rok. W porze suchej częstym zjawiskiem są pożary. Sawanny występują na znacznych obszarach Afryki i Ameryki Południowej na północ i południe od strefy lasów równikowych, a także w Indiach, wschodniej Australii i na pograniczu meksykańsko-amerykańskim.
Flora
Roślinność sawann jest uboga. Jest to obszar obfitujący głównie w bujnymi sucholubnymi trawami. Przykładowo trawa słoniowa, która dochodzi do 5m wysokości. Na niektórych sawannach występują nieliczne drzewa takie jak: akacje, baobaby czy palmy, które zrzucają liście na porę suchą. Większe skupiska zwane, lasami galeriowymi występują tylko nad ciekami wodnymi. Rzadkie i równomierne rozmieszczenie drzew jest skutkiem konkurencji o wodę, eliminującej drzewa słabiej ukorzenione. Rośliny przystosowały się do skróconego okresu wegetacyjnego na okres pory deszczowej. Gromadzą wodę (sukulenty) i mają wydłużony system korzeniowy, który ma zdolność do pobierania wody ze znacznych głębokości. Roślinność taka nie zajmuje jednak więcej niż 10% powierzchni. Większe płaty roślinności występują w oazach.
Fauna
Fauna sawanny posiada największą liczbę zwierząt kopytnych np. żyrafy, antylopy, zebry. Są one pokarmem dla drapieżników np. lew, lampart. Dość miękka ziemia umożliwia byt małym zwierzętom, które w niej kopia kryjówki przed niebezpieczeństwem i upałem. Wiele gatunków roślinożerców, jak słonie, bawoły afrykańskie, żyrafy, czy gazele impala, może wspólnie żyć na sawannie, ponieważ odżywiają się odmiennymi roślinami, a więc unikają konkurencji pokarmowej. Skóra wielkich roślinożerców, szczególnie bawołów, dostarczają pokarmu w postaci kleszczy i innych skórnym pasożytów małym bąkojadom.
Rodzaje sawann:
- sawanna trawiasta
- sawanna krzewiasta
- sawanna drzewiasta
- sawanna parkowa
Sawanny występują na znacznych obszarach Afryki i Ameryki Południowej na północ i południe od strefy lasów równikowych, a także w Indiach, wschodniej Australii czy na pograniczu meksykańsko-amerykańskim. Sawanna nosi różne nazwy regionalne np. campo w Brazylii, czy llanos w Wenezueli.
Ssaki roślinożerne: słonie, nosorożce, żyrafy, antylopy, zebry, bawoły, góralki. Mięsożerne: gepardy, lamparty, lwy, serwale Padlinożerne: hieny, szakale. Ptaki: sępy, strusie, marabuty, dropie oraz sekretarze 11. Pospolite są tu żółwie, węże i jaszczurki. Owady: szarańcza, mrówki, termity, pasikoniki, mszyce.
STEP
Równina pozbawiona drzew, rzek i jezior. Step przypomina pod tym względem prerię12, z tą różnicą, że preria jest z reguły zdominowana przez wysokie trawy, a step może być obszarem półpustynnym lub pokrytym trawą i krzewami (czasem w zależności od pór roku). Występuje w warunkach klimatu umiarkowanego z gorącym, suchym latem.
Flora i fauna
W krajobrazie stepowym dominują trawy. Na wilgotniejszych, czarnoziemnych terenach trawy są gęste, wysokie, nawet wyższe od człowieka. Na terenach bardziej suchych trawy są niższe i rosną kępami. Obok traw rośnie sporo innych roślin zielnych, np. wrotycz, sasanka, niezapominajka, miłek wiosenny. Okres roku, w którym rozwijają się rośliny stepowe nie jest długi. W kwietniu i w maju rośliny zakwitają i step staje się kolorowy. Jednak już w czerwcu trawy żółkną i wysychają. Latem zdarzają się susze, a flora wtedy częściowo jest w spoczynku. Jesienią step brunatnieje i zamiera. Pełny spoczynek roślin następuje zimą.
Wśród traw żyje wiele owadów, takich jak: pasikoniki, mszyce, mrówki, termity. Chociaż step dostarcza zwierzętom znacznych ilości pokarmu roślinnego, to jednak nie daje im możliwości schronienia się przed drapieżnikami. Stąd też duże roślinożerne ssaki kopytne - antylopy, np. suhaki, gazele - potrafią bardzo szybko biegać, aby zapewnić sobie bezpieczeństwo. Stepowymi ssakami są również dzikie konie i osły. Małe roślinożerne gryzonie, takie jak: pieski preriowe, świstaki, susły, norniki, chomiki, ryją nory i w nich się chronią. Mała ilość stepowych dużych zwierząt kopytnych ogranicza możliwość zdobywania pokarmu przez drapieżniki. Żyją tu wilki i stepowe lisy, a także drapieżne ptaki: orzeł, pustułka, sowa, myszołów.
PUSTYNIA LODOWA
Nazwa stosowana dla określenia obszarów wiecznych lodów w strefie polarnej, pozbawionych roślinności i bez stałej ludności. Określenie ukute przez analogię do tradycyjnego pojęcia pustynia. Ludy zamieszkujące tę pustynie to Eskimosi (Inuici), którzy polują na: foki, morsy, wieloryby, ryby i czasami niedźwiedzie polarne. Niedzwiedzie polarne występują jednak tylko na pustyni lodowej północnej. Istnieją tam wieczne lody. Istnienie wiecznych lodów umożliwia klimat polarny strefy okołobiegunowej. Charakteryzuje się on ujemnymi temperaturami powietrza w ciągu całego roku oraz opadami śniegu. Pory roku wyznaczane są przez dzień polarny i noc polarną.
Fauna i flora
Żyją tam też pingwiny królewskie. Są one ptakami które całkowicie utraciły zdolność lotu. Ich skóra pokryta jest gęstymi piórami, a pod nią znajduje się bardzo gruba warstwa tłuszczu. W czasie mroźnej zimy polarnej pingwiny skupiają się w duże grupy i wzajemnie się ogrzewają. Żyją tu również rybitwy, mewy i albatrosy. Temperatura: od -10C w lecie do -50C w zimie. Grubość lodu sięga miejscami 4 tysiące metrów. Powietrze jest suche i mroźne. Przez większą część roku wieją tam bardzo silne wiatry.
Objaśnienia
1 Lemingi - dwa rodzaje ssaków z rodziny nornikowatych; małe gryzonie, występujące w dużych ilościach w tundrze północnej Europy, Azji i Ameryki Północnej. Generalną cechą odróżniającą je od chomików i świnek morskich jest dłuższy ogonek - krótszy od szczurzego, lecz znacznie dłuższy od ogonka chomika czy świnki morskiej. Żywią się korzeniami, mchami i trawą.
2 Białozór - ptak drapieżny z rodziny sokołowatych, największy przedstawiciel rodzaju Falco. Występuje na prawie całej północnej półkuli i tworzy wiele form geograficznych. Niektóre z nich opisywano jako osobne gatunki. Do Polski zalatuje wyjątkowo (stwierdzony 20 razy).
3 Pardwa mszarna- średni ptak łowny z rodziny głuszcowatych, zamieszkujący okołobiegunowe okolice półkuli północnej. Granica jej występowania wciąż przesuwa się ku północy. Występuje w dużych ilościach w Skandynawii, gdzie jest ptakiem łownym.
W Polsce w XIX wieku nielicznie gniazdowała na północnym wschodzie kraju. Później kilkakrotnie podejmowano próby aklimatyzacji. Nadal figuruje w spisie rodzimych gatunków. Pardwa szkocka zamieszkuje Szkocję, północną Anglię i Irlandię (jest licznym ptakiem łownym).
4 Sosna limba - gatunek drzewa z rodziny sosnowatych. Sosna limba występuje na obszarze Alp, Tatr i Karpat Wschodnich. Może osiągnąć wiek do 500 lat.
5 Drzewa szpilkowe - klasa drzew lub krzewów należących do typu (gromady) nagonasiennych. Należy do niej ok. 600 gatunków.
6 Gruszyczka - rodzaj roślin należących do rodziny wrzosowatych
7 Rosomak - ssak z rodziny łasicowatych z rzędu drapieżnych.
8 Selvas, selwa to nazwa wilgotnego lasu równikowego rosnącego w dorzeczu Amazonki (Nizina Amazońska) w Ameryce Południowej. Nazwa ta w języku polskim pochodzi z języka hiszpańskiego, w którym selva oznacza każdy wilgotny las równikowy w obrębie biomu o tej nazwie, także poza Ameryką.
9 Epifit (porośle, aerofit) - roślina rosnąca na innej roślinie, ale nie prowadząca pasożytniczego trybu życia. Korzysta z innego gatunku jako podpory, a odżywia się samodzielnie. Wyrasta w miejscach, gdzie gromadzi się martwa materia organiczna (np. w kącie gałęzi/pędu) lub osiedla się na pędach innych roślin, a składniki odżywcze i wodę pobiera z powietrza lub opadów.
10 Puchowiec pięciopręcikowy, drzewo kapokowe (- gatunek drzewa z rodziny wełniakowatych. Rośnie w Południowej i Środkowej Ameryce, na Karaibach oraz
w zachodniej Afryce
11 Sekretarz - duży ptak drapieżny, będący jedynym przedstawicielem rodziny sekretarzy. Występuje w Afryce subsaharyjskiej, od Senegalu do Somalii, aż po Przylądek Dobrej Nadziei na południu.
12 Preria - rozległe obszary porośnięte roślinnością trawiastą, w Ameryce Północnej. Preria jest podobna do występującego w Azji stepu.
