Sudety

POŁOŻENIE

Sudety położone są w południowo-zachodniej Polsce. Do Polski należy tylko północno-wschodnia część tego masywu górskiego, ciągnącego się na długości 400 km, od przełomu Łaby na zachodzie do Bramy Morawskiej na wschodzie. Należą do pasa gór, w którym również wyróżniamy Karpaty. Częściowo należą również do Czech i Niemiec.

BUDOWA GEOLOGICZNA I RZEŹBA

Mają złożoną budowę geologiczną. Spotykamy na ich powierzchni skały różnego wieku, reprezentujące wszystkie ery geologiczne – od proterozoiku do kenozoiku, zarówno magmowe (np. granity i bazalty), jak i metamorficzne (np. gnejsy, Lupki krystaliczne) czy też osadowe (np. wapienie, węgle, margle, piaskowce, lessy, piaski, żwiry, iły).Silne zróżnicowanie skały, jak też ich tektonika są świadectwem niezwykle złożonego góro- tworu. Sudety ukształtowały się w wyniku licznych faz ruchów
górotwórczych zachodzących w prekambrze i w erze paleozoicznej. Następnie przez dziesiątki milionów lat uległy one niemal całkowitemu zrównaniu. W wielu miejscach odsłoniły się wówczas skały krystaliczne. W erze mezozoicznej zrównaną powierzchnię pokryły w wielu miejscach skały osadowe.W trzeciorzędzie, w wyniku orogenozy alpejskiej, większość górotworu została odmłodzona.

Grube i sztywne fragmenty skorupy ziemskiej uległy potrzaskaniu, a środkowa część górotworu została wypiętrzona wzdłuż wielkich uskoków o ponad 1000 m. Przez szczeliny wydostały się wielkie ilości law bazaltowych. Wypiętrzające się góry ponownie zostały poddane czynnikom niszczącym. W rezultacie tych wszystkich procesów, które zostały przedstawione wyżej w wielkim uproszczeniu, Sudety stały się obszarem o krajobrazie gór średnich i budowie zrębowej. Przeważają tu długie grzbiety o łagodnych stokach i płaskich wierzchowinach, ponad którymi wznoszą się łagodne kopuły szczytów górskich. W najwyższym pasmie górskim - Karkonoszach (Śnieżka-1602 m n.p.m.) można zaobserwować również ślady działalności lodowców górskich, które występowały tutaj w czasie zlodowaceń czwartorzędowych.

Północna część górotworu - faliste Przedgórze Sudeckie- w czasie fałdowań alpejskich nie została wypiętrzona, lecz nieco obniżona. Skały z dawniejszych epok geologicznych zostały tu przykryte osadami kenozoicznymi (na powierzchni występują gliny polodowcowe i rozległe pokrywy lessowe), spod których wyłaniają się np. wzgórza bazaltowe czy granitowe. Najwyższe wzniesienie regionu – Ślęża (718 m n.p.m.), jest zbudowana z granitów i gabro (gruboziarnista skała krystaliczna).

CZY WIESZ, ŻE ...

Sudety - to polskie Klondike. Od XIII do połowy XX w. wydobyto tu około 15-20 ton złota. Najgłębsza kopalnia w Złotym Stoku miała 174m i uchodziła za największą w Europie (dla porównania największe kopalnie w RPA sięgają obecnie 2000m głębokości) Od 1997 r. badania geologiczne w Sudetach prowadzi firma górnicza z Kalifornii. Zamierza ona wznowić eksploatację złota w tych górach.

Lasy Gór Izerskich są najbardziej zniszczonymi w Polsce. Przyczyniły się do tego głównie zanieczyszczenia napływające do nas od sąsiadów z południa i zachodu, powodujące powstawanie kwaśnych deszczów.

Śnieżka jest doskonałym punktem widokowym na Sudety. W pogodną noc można z niej dostrzec nawet światła Pragi. Na jej szczycie znajdują się: Wysokogórskie Obserwatorium Meteorologiczne, barokowa kaplica św. Wawrzyńca i schronisko PTTK.

WAŻNIEJSZE OBIEKTY...

Wodospad Wilczki – w Międzygórzu podziwiać możemy Wodospad im. Stefana Żeromskiego na rzece Wilczce, jeden z większych w Sudetach. Jeszcze na początku roku 1997 mierzył on 27m. Po lipcowej powodzi jego wysokość zmniejszyła się o kilka metrów.

Bazylika w Wambierzycach – Położone u podnóża Gór Stołowych Wambierzyce słyną z barokowej bazyliki NMP. Jej monumentalna fasada ma wymiary jerozolimskiej świątyni Salomona.

Mały Staw w Karkonoszach – cyrki polodowcowe z malowniczymi jeziorami, Małym i Wielkim Stawem, są dowodem na lokalne zlodowacenie górskie w Karkonoszach.

Masyw Ślęży – w krajobrazie Przedgórza Sudeckiego wyróżniają się granitowe masywy: Ślęży, Strzelina i Strzegomia. Najwyższy szczyt Masywu Ślęży – Sobótka (718 m n.p.m.) - ma kształt stożka i jest pradawnym ośrodkiem kultu pogańskiego.

Jezioro Otmuchowskie – położone jest w nizinnej, środkowej części dorzecza Nysy Kłodzkiej. Pełni różnorodne funkcje: rekreacyjną, przeciwpowodziową i energetyczną.

Twierdza w Kłodzku – na szczycie Fortecznej Góry w Kłodzku znajdują się ruiny pruskiej twierdzy z XVIII w.

Góry Stołowe – Błędne Skałki, położone na terenie Gór Stołowych – to zespół osobliwych form skalnych w postaci kolumn, filarów, bram, grzybów i labiryntów skalnych. Zbudowane z piaskowców wieku kredowego, ukształtowane zostały przez procesy wietrzeniowe.

PODZIAŁ SUDETÓW NA REGIONY

Sudety dzielą się na:
a) Przedgórze Sudeckie
- Masyw Ślęży
- Wzgórza Strzegomskie
- Wzgórza Bielawskie
- i inne regiony
b) Pogórze Zachodniosudeckie
- Kotlina Turoszowska
- Pogórze Izerskie
- i inne regiony
c) Sudety Zachodnie
- Góry Izerskie
- Karkonosze
- Kotlina Jeleniogórska
- Góry Kaczawskie
- Rudawy Janowickie
d) Sudety Środkowe
- Kotlina Kamiennogórska
- Góry Kamienne
- Góry Wałbrzyskie
- Góry Sowie
- Góry Bardzkie
- Kotlina Kłodzka
- Góry Stołowe
- Góry Bystrzyckie
- Góry Orlickie
e) Sudety Wschodnie
- Grupa Śnieżnika
- Góry Bialskie
- Góry Złote

RZEKI SUDETÓW

Przez Sudety przebiega dział wód oddzielający dorzecza Odry, Łaby i Dunaju. Z ziem polskich do Łaby uchodzą Orlica i Izera. Pozostałe rzeki są odpływami Odry, np. Bóbr, Nysa Łużycka, Bystrzyca, Ślęża, Oława, Nysa Kłodzka, Osobłoga, Kwisa, Kaczawa, Strzegomka.

KLIMAT SUDETÓW

1. Mają klimat górski z wpływami oceanicznymi.
2. Temperatura obniża się wraz z wysokością (na każde 100 m-0,5C)
3. Wraz z wysokością wzrasta suma opadów rocznych.
4. Cechą charakterystyczną jest również zmienność pogody.
5. Wyraźna piętrowość klimatyczna

ROŚLINNOŚĆ

Roślinność, jak wszędzie w górach układa się w wyraźne piętra.
W reglu dolnym (450 – 1000 m n.p.m.) występują posadzone przez człowieka lasy świerkowe, zastępujące rosnące tu niegdyś, a dzisiaj rzadko spotykane lasy jodłowo – bukowe. Regiel górny (do 1250 m) tworzą jednolite lasy świerkowe. W najwyższym pasmie gór - w Karkonoszach – ponad granicą lasów rozciąga się piętro kosodrzewiny (do 1450 m), a wyżej – piętro roślinności alpejskiej.

DEGRADACJA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO

Sudety są obecnie obszarem wielkiej klęski ekologicznej. Przyczyniają się do tego w dużym stopniu ośrodki przemysłowe - dymiące kominy "Turowa", koksownie Wałbrzycha itd.
Liczne kamieniołomy obrzydzają krajobraz. Ale główne źródło zanieczyszczeń znajduje się poza granicami naszego kraju. Na teren Sudetów przedostają się olbrzymie trujących gazów z najbardziej zanieczyszczonego dymami obszaru Europy: północnych Czech i wschodnich Niemiec. Liczne elektrownie cieplne znajdujące się tam, opalane węglem brunatnym (wydobywa się i spala w pobliżu naszych granic ok. 400 mln ton węgla brunatnego!) emitują do atmosfery kolosalne ilości szkodliwego dwutlenku siarki, tlenku azotu, dwutlenku węgla itd. W rezultacie zamierają w Sudetach olbrzymie połacie lasów. W najbardziej zagrożonych Górach Izerskich przez długi czas sterczały kikuty wyschniętych drzew. Obecnie są już one usunięte. Podejmuje się próby wprowadzenia gatunku bardziej odpornych na zatrucie atmosfery i gleb oraz mogących rosnąć na znacznych wysokościach.

PRZEMYSŁ

Głównymi surowcami wydobywanymi na Przedgórzu Sudeckim i w Sudetach są:
- węgiel brunatny (Bogatynia – Turoszów)
- węgiel kamienny (Wałbrzych)
- skały użytkowe – granity, bazalty, wapieni, piaskowce i inne (Strzelin, Strzegom, Wojcieszów itd.)

Na bazie węgla brunatnego i kamiennego rozwinęła się energetyka. W Bogatyni zbudowano olbrzymią elektrownię, opalaną węglem brunatnym. Węgiel kamienny Zagłębia Dolnośląskiego, doskonałej jakości, służy przede wszystkim do produkcji koksu. Niestety, jego eksploatacja jest niezwykle kosztowna, w związku z czym kopalnie wałbrzyskie ulegają stopniowej likwidacji.

Przemysł przetwórczy jest rozwinięty w licznych, lecz niewielkich na ogół ośrodkach. Poza energetyką reprezentuje go przede wszystkim przemysł włókienniczy i dziewiarski (Bielawa, Kamienna Góra, Lubań, Zgorzelec) i elektromaszynowy (Dzierżoniów, Świdnica).

PORÓWNANIE KARPAT Z SUDETAMI

PARKI NARODOWE NA TERENIE SUDETÓW

KARKONOSKI – krajobraz gór niskich z ostańcami skalnymi, gołoborzami, kotłami lodowcowymi z jeziorkami i wodospadami. Park zajmuje północną część Karkonoszy. Jest to najwyższa partia Sudetów (Sudety Zachodnie) z głównym szczytem Śnieżką –1602 m n.p.m. W granicach parku znajdują się także dwa rezerwaty: "Góra Chojnik" oraz "Wodospad Szklarka"

GÓR STOŁOWYCH – krajobraz gór płytowych. Park znajduje się w Sudetach Środkowych. Góry Stołowe zbudowane są z na przemian zalegających piaskowców, margli i łupków. Na Szczelińcu Wielkim skały przybierają fantastyczne kształty labiryntów, ambon, wież, grzybów i postaci ludzkich. Układ roślinności jest piętrowy. Dominują lasy świerkowe. Występują tu liczne gatunki chronione, m.in.: sosna błotna, wawrzynek wilcze łyko, lilia złotogłów, dziewięćsił bezłodygowy.