Anakreont

Anakreont - ok. 570-485 p.n.e., grecki poeta liryczny urodzony w Teos w Azji Mniejszej, autor wielu pieśni, elegii, epigramów, satyr, poeta nadworny m.in. Polikratesa, tyrana wyspy Samos, a potem u Hipparcha w Atenach, oraz u Echekratesa w Tesalii. Z bogatej i docenianej za życia poety twórczości zachowało się zaledwie ok. 100 fragmentów i tylko trzy utwory w całości. Po śmierci Anakreonta postawiono poecie pomniki w Atenach i Teos; stworzony przez niego gatunek poezji biesiadnej znalazł licznych naśladowców, tworzących tzw. Anakreontyki. Popularność Anakreonta w Polsce datuje się od czasów renesansu, przede wszystkim za sprawą tłumaczeń i parafraz Jana Kochanowskiego, Jana Smolika (1560-ok.1600), Melchiora Pudłowskiego (ok.1540-1588), a także Mikołaja Sępa-Sarzyńskiego. Do Anakreonta nawiązywali także m.in. Jan Morsztyn, Adam Naruszewicz, Franciszek Zabłocki i Franciszek Kniaźnin - nazywany "polskim Anakreontem". Wszystkie ocalałe teksty Anakreonta przełożył ostatnio Jerzy Danielewicz.

Sławę i pozycję nadwornego poety zawdzięczał Anakreont umiejętności uprawiania gry poetyckiej, w której specyficzne greckie pojmowanie erotyki splatało się na ogół z nastrojem wesołej biesiady albo delikatnie zaznaczoną refleksją egzystencjonalną np.: w wierszach poświęconych upływowi czasu, starości(Eros spojrzał na mą brodę/Przetykaną srebrnymi nitkami). W tradycji greckiego erotyku szczególnie wiele utworów poświęcono miłości do tej samej płci (por. Safona), co w twórczości Anakreonta znalazło odzwierciedlenie w licznych utworach reprezentujących tzw. Erotykę chłopięcą, skierowaną do młodych przyjaciół poety; bywają tu zabawne liryki naśladujące hymny przyzywające do bogów (np. pozorny hymn kletyczny, czyli przyzywający, do Dionizosa, będący wezwaniem do uczuć młodziutkiego Kleubosa). Anakreont upowszechnił wiele charakterystycznych motywów dla erotyki greckiej m.in. motyw rzucania przez Erosa piłką w stronę przyszłego miłośnika, chętnie wykorzystywany przez naśladowców poety, wspomniany już motyw siwych włosów (czyli starości tęskniącej do młodych), walka z Erosem na pięści, a także motyw biesiady jako ideału harmonii ze światem. Utwory Anakreonta tchną poczuciem zadowolenia z życia, sytości i uwydatniają znaczenie zabawy i dystansu do świata jako źródła szczęścia. Mniej znana twórczość satyryczna Anakreonta wskazuje na talent poetycki twórcy złośliwych portretów swych współczesnych (choć niezbyt wyszukanych, gdy np. kieruje pytanie retoryczne do łysego Strattisa, czy sobie kiedyś zapuści włosy).

Anakreont pozostał jednak przede wszystkim mistrzem małej formy biesiadno-erotycznej (anakreontyku), w której chętnie posługuje się paradoksem, delikatną autoironią, chwytami zaczerpniętymi z poważnych pieśni, stosowanymi w utworze żartobliwym, jak np. w typowym epigramacie do dalszej biesiady i uciech:

Nie ten mi bliski, kto przy pełnym dzbanie
Mówi o waśniach i bolesnej wojnie,
Lecz ten, kto dary Muz i Afrodyty
Łącząc, o biesiad uroku pamięta

W niektórych utworach Anakreont wydobywa ton bardziej osobisty, o silnym ładunku emocjonalnym ("A do tego masz serce lękliwe,/Chłopcze o liczku z wszystkich najpiękniejszym"), choć nie można stawiać znaku równości między podmiotem lirycznym tych wierszy a ich autorem - Anakreont często pisywał na zamówienie, utrwalając w swej poezji urodę pałacowych biesiad i odpowiadając na ówczesne potrzeby dworskich odbiorców. Stąd i prostota, i zarazem wyrafinowanie poezji Anakreonta.