Współczesne doktryny polityczne.

Nazwa liberalizm pochodzi od łacińskiego określenia wolność (liberalis), którą cieszy się człowiek wolny (liber). Zanim stała się nazwą ideologii politycznej – liberalizmu – posiadała znaczenie apolityczne. W średniowieczu określano nią edukację przygotowującą do studiów wyższych – sztuki wyzwolone. Współcześnie edukacja szanująca wolność edukowanych nazywana jest edukacją liberalną, w przeciwieństwie do edukacji autorytarnej.
Spośród obecnie wielu już znaczeń nazwy „liberalizm” dla polityki trzy z nich, rozumiane jako postawa społeczna, struktura polityczna i myśl polityczna, odgrywają rolę najważniejszą. Dwa pierwsze nie należą do głównych zainteresowań doktryn politycznych, toteż można je ująć najzwięźlej.
Liberalizm jako postawa człowieka wiązany jest z pewnym typem umysłowości kształtującej jego zachowanie społeczne. Liberał to pozytywnie oceniany człowiek miłujący wolność, posiadający rozległe horyzonty myślowe – racjonalny, tolerancyjny, sceptyczny, twórczy i pragmatyczny.
Liberalizm w sensie struktury politycznej odnosi się w zasadzie do problematyki konstruowania ustrojów państwowych i funkcjonowania partii politycznych. Tworzy przede wszystkim przedmiot dla konstytucjonalizmu i nauki o systemach partyjnych. O tyle, o ile problematyka należy do przedmiotu myśli politycznej, rozważana jest również w ramach nauki o doktrynach politycznych.
Nazwa „liberalizm”, jako pojęciowo ogarniająca nadzwyczaj rozwinięty nurt myśli politycznej, utrwaliła się później od narodzin i odnotowania jej początków. Gdy liberalna myśl, np. Locke’a i Monteskiusza, rozwijała się przynajmniej od XVII wieku.
Liberalizm, jako samodzielna ideologia polityczna, rozwija się od schyłku XVII wieku. Mówiąc najogólniej, u jego źródeł znalazły się ideologiczne potrzeby nowych sił społecznych zainteresowanych rozwojem kapitalizmu – arystokracji, mieszczaństwa, burżuazji. Siły te, za pomocą ideologii liberalizmu, pragnęły z jednej strony przeciwstawić się przestarzałej myśli politycznej feudalizmu, z drugiej zaś strony wyrazić własne pragnienia i aspiracje. Zręcznie wykorzystując poparcie stanu trzeciego, siły prokapitalistyczne zdołały przeprowadzić wielkie rewolucje – niderlandzką, angielską, francuską, amerykańską – torujące liberalizmowi szlaki ku pozycji głównej ideologii politycznej kapitalizmu.
Teza upatrująca źródła liberalizmu w rozwoju szczególnej ekonomiki zwanej kapitalizmem jest dość rozpowszechniana, ale nie jedyna. Podzielają ją przede wszystkim socjaliści i komuniści – idei własności prywatnej przypisując naczelne miejsce w panteonie wartości liberalizmu.

Znacznie łatwiej charakteryzować ogólnie liberalizm niż formułować ogólne jego oceny. Jako ideologia niemal nieustannie obecna w myśli politycznej od prawie trzech stuleci, wniosła wyjątkowo duży wkład do kultury politycznej współczesnego świata. Przede wszystkim miała decydujący wpływ na przeobrażenia ustrojowe wielu państw świata, głownie jednak kulturowego Zachodu.


Nazwa „konserwatyzm” jest polskim odpowiednikiem łacińskiego conservare oznaczającego zachowanie, pozostawienie bez zmian. Jej rozległy sens obejmuje zarówno rozumienie potoczne, jak i rozumienie polityczne.
Potocznie rozumienie konserwatyzmu utrwaliło się w średniowieczu. Od około XIV wieku tych, którzy mają troszczyć się konserwatorami (conservatores). Do zachowania zupełnie czegoś odmiennego – pokoju społecznego – powoływani są od niepamiętnych czasów angielscy sędziowie pokoju (custodes paces).

Polityczne rozumienie konserwatyzmu nawiązuje w różny sposób do jego rozumienia potocznego. Na początku XIX wieku nazwa „konserwatysta” była w Stanach Zjednoczonych epitetem podkreślającym niski poziom znajomości spraw społecznych.
Niezależnie od sposobu ukazywania sensu konserwatyzmu politycznego sam jego sens wyjaśniany jest przynajmniej pięciorako, jako ideologia: arystokratyczna, pragmatyczna, sytuacyjna, naturalna i polityczna.
Natomiast kryterium treści jest podstawą dla rozróżnienia konserwatyzmu formalnego od konserwatyzmu materialnego.

Konserwatyzm formalny obejmuje zespół idei zawieszonych w ponadczasowej próżni historycznej i oderwanych od konkretnych sił społecznych. Jako najszersze rozumienie konserwatyzmu „w ogóle”, oznacza gotowość posługiwania się tym, co jest, zadowolenie z tego, co aktualnie istnieje, a nie z tego co było w przeszłości lub będzie możliwe w przyszłości. Zakłada przeciwstawianie tego, co znane – temu, co nieznane, temu co wypróbowane – temu, co niewypróbowane, stopniową i ostrożną przemianę – nagłej radykalnej zmianie, tego, do czego ludzie przywykli – zaskoczeniu, tego, co leży najbliżej i jest widoczne – temu, co oddalone i utopijne.

Konserwatyzm w znaczeniu materialnym natomiast przejawia się w ściśle określonych ideach wyrażających skonkretyzowane przekonania ideologiczne. Nie uzewnętrznia się jedynie, jak konserwatyzm w znaczeniu formalnym,
w metodach, praktykach, postawach i sytuacyjnym rozsądku. To, że ktoś chce coś zachować, nie czyni go jeszcze konserwatystą w sensie materialnym – treściowym. Sens ten objawia się dopiero wtedy, kiedy możemy stwierdzić, co chce zachować, jakimi środkami i dla jakich celów.

Złożone odrębności pokrewieństwa poszczególnych nurtów konserwatyzmu i liberalizmu nie popadają w sprzeczność z podobieństwem spełnianych przez nie funkcji w kapitalizmie. Przypływy myśli konserwatyzmu oznaczają zwykle nie tyle negatywną reakcję na nowe potrzeby społeczne, ile odpowiedź na zagrożenie dla sił prawicy, wynikających z naporu radykalnych sił lewicowych. Konserwatyści dążą na ogół do sformułowania afirmatywnego wobec kapitalizmu zachowawczego programu społecznego, zdolnego do przytłumienia nastrojów radykalnych i zarazem konkurencyjnego wobec określonych mutacji liberalizmu. Jeśli w przekonaniu konserwatystów reformy liberalne poszły zbyt daleko, nie wahają się oni postulować drastycznych rewizji wpływu mas ludowych na decyzje elit władzy i treści ich decyzji w kwestiach prawnych, socjalnych i ekonomicznych. Wszechstronnie rzecz oceniając można, powiedzieć, że konserwatyzm należy do ideologicznych sposobów utrzymywania kapitalistycznego systemu społecznego.


Nazwa „socjalizm” pochodzi od łacińskich słów: sociare oznaczającego łączenie judzi, socialis podkreślającego ich społeczny charakter i societas ukazującego powstałe w ten sposób społeczeństwo.
Oryginalna odrębność najgłębszego sensu pojęcia „socjalizm” rysuje się wyraźnie w przeciwstawności ideologii socjalizmu do ideologii liberalizmu i jej powiązań z ideologią komunizmu.
Ideologia socjalizmu wyrosła z gwałtownego sprzeciwu wobec indywidualizmu uznawanego za kluczową ideę liberalizmu, ocenianego jako źródło egoizmu, chciwości, agresji, konfliktów prowadzących w rezultacie do dezintegracji społeczeństwa. Liberalizm przyznał suwerenność jednostce ludzkiej, socjalizm zaś całemu społeczeństwu. Liberalizm uznał za wartość interes jednostki, socjalizm zaś upatrywał wartość w interesie całego społeczeństwa. Mimo, że zarówno liberalizm, jak i socjalizm manifestują swoje związki z ideami suwerenności ludu i demokracji, pierwszy poprzestaje na deklaracjach formalnych, drugi zabiega o faktyczne ich występowanie. Obie ideologie przejawiają nieufność do czynników politycznych; liberalizm polega na samodzielności jednostki, socjalizm na więziach społecznych.
Losy idei kolektywizmu, w historycznych powiązaniach ideologii socjalizmu z ideologią komunizmu, były zmienne, ale można zauważyć pewne prawidłowości: chronologiczne i treściowe. Chronologiczne zalążki komunizmu, zwane prymitywnym komunizmem konsumpcyjnym pojawiły się wcześniej niż zalążki socjalizmu. Pod względem treści natomiast komunizm objawiał wyższe natężenie prospołeczne niż socjalizm, niejako socjalistyczną pełnię, gdy domagał się pełnego kolektywizmu wspólnoty własności, pracy, podziału i konsumpcji. Zarówno jednak na to, że zarówno komunizm, jak i socjalizm łączy aprobata tego, co społeczne.
Powiązania ideologii socjalizmu z ideologią komunizmu nie wyczerpują wszystkich ich relacji, toteż należy ukazywać również liczne istniejące między nimi różnice. Właśnie te różnice uzasadniają odrębne ujmowanie obu ideologii.


Nazwa „komunizm” wywodzi się od łacińskiego wyrazu communis , czyli wspólny. W myśli politycznej jest wykorzystywana dla oznaczenia ideologii, ruchów, ideału i praktyki ustroju społecznego uznającego za swój cel wspólnotę własności, pracy, podziału, wymiany i konsumpcji. Jest to więc zbiorcza nazwa obejmująca swoim zakresem myśl komunistyczną, ruchy komunistyczne organizowane przede wszystkim przez partie polityczne, ustrój społeczny zwany komuną i wreszcie zwolenników tego wszystkiego – komunistów.
Tak jak ideologia liberalizmu jest ściśle powiązana z ideologią konserwatyzmu, tak ideologia komunizmu z ideologią socjalizmu. W zasadzie komunizm tworzą podobne idee co socjalizm, jednakże na ogół sprowadzone do skrajności. Powiązania myśli komunistycznej z myślą socjalistyczną były ściślejsze od pierwszych prób wykorzystywania ich na wielką skalę, przy konstruowaniu ustrojów społecznych. Praktyczne losy obu nurtów myśli przyczyniły się poważnie do podkreślenia istniejących między nimi różnic, jak też wewnętrznego ich przeobrażenia. Komunizm i socjalizm, są klasycznym przykładem wzajemnego oddziaływania na siebie tego, co teoretyczne i tego co praktyczne.

Komunizm obecnie
Ustrój komunistyczny - uważany jest za ustrój bezklasowy, uwolniony od instytucji państwa - najwyższe stadium rozwoju społeczeństwa socjalistycznego. Nigdzie nie został zrealizowany. Był natomiast uznawany za cel, do którego miały dążyć społeczeństwa socjalistyczne.
W praktyce państw rządzonych przez partie komunistyczne i robotnicze występował (w niektórych krajach nadal trwa) ustrój nazywany realnym socjalizmem (który zastąpił wcześniej stosowane określenie dyktatura proletariatu).
Ustrój realnego socjalizmu ukształtował się wyłącznie w państwach, w których partie komunistyczne zdobyły władzę. Charakteryzował się dominacją partii we wszystkich sferach życia publicznego, które zawładnęły ustawodawstwem, prawem, a nawet życiem prywatnym obywateli; sprawowały monopol w zakresie ideologii i upaństwowionej gospodarki.
Rządy partii komunistycznych lub robotniczych realizowano metodami przymusu i terroru o różnej dynamice i stopniu nasilenia, przy równoczesnym odcięciu kontaktów i swobody wymiany ze światem zewnętrznym. Ustrój realnego socjalizmu w fazie rozwoju charakteryzował: szybki wzrost gospodarczy w selektywnych dziedzinach (nacisk na produkcję, wykorzystanie rezerw siły roboczej, zwiększona eksploatacja zasobów naturalnych), zmniejszenie funduszy na infrastrukturę i ochronę środowiska, mobilizacja ludności metodami przymusu politycznego i policyjnego, masowe przemiany społeczne (urbanizacja, wzrost wykształcenia, ruchliwość społeczna). Te cechy rozwoju decydowały o poparciu realnego socjalizmu przez te grupy społeczne, które odniosły korzyści ze zmian. Były też przyczyną popularności międzynarodowej.
Rządy partii określanych jako komunistyczne były jedną z przyczyn zacofania gospodarczego wielu państw świata. Po wyczerpaniu łatwo dostępnych zasobów i w skutek narastania zjawisk biernego oporu oraz korupcji, nastąpiła faza utraty atrakcyjności ideologicznej i praktycznej. Pojawiły się zorganizowane ruchy emancypacyjne ("Solidarność"). Gospodarka przeżywała coraz poważniejsze trudności. Było to przyczyną znalezienia się ustroju realnego socjalizmu w fazie stagnacji i przewlekłego kryzysu, a w konsekwencji upadku w latach 1989-1992 w większości państw.
Obecnie istniejące partie komunistyczne jednoznacznie odrzucają radziecki system sprawowania władzy (oprócz Komunistycznej Partii Federacji Rosyjskiej), i, głosząc powrót do leninizmu, nawołują do zwiększenia demokracji (większego udziału obywateli w życiu państwa - tzw. Rady Robotnicze) i swobód społecznych. Jednocześnie chwalą to, co w realnym socjalizmie było dobre dla społeczeństwa. W Polsce partia komunistyczna ma znikome znaczenie, jednak na zachodzie Europy rola partii komunistycznych stopniowo wzrasta (Hiszpania, Francja, Włochy).


Nazwa „ rasizm” wywodzi się od włoskiego słowa razzismo , a to z kolei od również włoskiego słowa razza albo francuskiego słowa race, w języku polskim – rasa. Pojawiła się w XIX stuleciu na oznaczenie ideologii, doktryn, programów i ruchów wykorzystujących wyniki badań rasowo-antropologicznych dla celów politycznych. Wyjaśnienie pojęcia rasizmu powinno być poprzedzone wyjaśnieniem pojęcia „rasa”.
Rasa ludzka to ukształtowana biologicznie duża populacja ludzka lub ugrupowania spokrewnionych populacji o swoistych cechach fizycznych przekazywanych dziedzicznie, mniej lub bardziej geograficznie i kulturowo wyodrębniona. Zróżnicowanie rasowe ludzi uzewnętrznia się najwyraźniej poprzez barwę skóry, cechy głowy (profil twarzy, zarys nosa i warg, oprawa oczu), zaś uwewnętrznia we właściwościach serologicznych krwi. Zróżnicowanie to nie zostało jeszcze dostatecznie wyjaśnione przez naukę.

Rasizm jest zespołem idei, wysnuwanych z wyodrębniania ras i przypisywanych im różnic rasowych, w celu formułowania ideologii i doktryn politycznych jako podstawy praktyki rasistowskiej.

Całą myśl polityczną rasizmu przenika idea nierówności ludzi, która znajduje odzwierciedlenie w treści wszystkich pozostałych idei – społeczeństwa, prawa, państwa, gospodarki i zmiany. Treść tych idei pozostaje w zgodności, a nawet bywa tożsama, z treściami nacjonalizmu i faszyzmu. Gdy jednak dla rasizmu przewodnią rolę spełnia idea rasy ludzkiej, dla nacjonalizmu rolę taką pełni idea narodu. Natomiast zakres treści faszyzmu jest szarszy od zakresu treści rasizmu i nacjonalizmu, ponieważ z łatwością wchłania niejako i uznaje za swoje części składowe obie te ideologie.
Rasizm, zachowując znaczenie demagogicznej ideologii politycznej, odrzucany jest już jako doktryna polityczna, nie znajdująca podstaw naukowych i wywołująca negatywne oceny moralne, potwierdzane w prawodawstwie międzynarodowym i krajowym.

Nazwa „ nacjonalizm” pochodzi od słowa „naród” (łac. natio). Używane coraz szerzej od około połowy XIX wieku, występuje najczęściej na oznaczenie procesów narodotwórczych, ruchów narodowych, stanu świadomości jednostkowej lub grupowej, idei państwa narodowego i ideologii narodowej. Pomiędzy ideologiami nacjonalistycznymi poszczególnych narodów występują większe lub mniejsze różnice, toteż dla rozważań ogólnych niezbędne jest posługiwanie się modelem ideologii nacjonalizmu.
Idee nacjonalistyczne, w bardziej lub mniej patriotycznych albo nacjonalistycznych wersjach, przenikają niemal wszystkie nurty współczesnej myśli politycznej. Występuje w postaci odrębnych ideologii, jak np. syjonizm, bądź też najczęściej powiązane są z innymi ideologiami, jak np. najwyraźniej z autorytaryzmem i faszyzmem. Wynosząc naród do rangi wartości naczelnej, nacjonalizm z jednej strony podkreśla prymat narodu nad jednostką, z drugiej zaś prymat narodu nad ludzkością. Owo powiązanie nacjonalizmu z innymi ideologiami, bądź nawet oddziaływanie na nie, należy do najbardziej oryginalnych jego cech. Nawet ideologie prymatu jednostki nad narodem, jak np. anarchizm i liberalizm, mogą nabierać zabarwienia nacjonalistycznego, w odróżnieniu od ideologii prymatu ludzkości nad narodem, jak np. kosmopolityzm. Utrwalony stereotyp, wyrażany hasłem Polak – katolik, zdaje się wskazywać na przenikanie nawet do katolickiej doktryny społecznej.
Rodzaje nacjonalizmu:
• obronny - ideologia narodów uciskanych
• ekspansywny - narodów niepodległych dążących do poszerzenia strefy wpływów
• polityczny - dążenie do niezawisłości państwa
• etniczny- supremacja jednego narodu, swojego narodu
• religijny - oparcie narodu w jednej religii
• ekonomiczny - dążenie do niezależności gospodarczej poprzez protekcjonizm bądź autarkię gospodarczą
Nacjonalizm w Unii Europejskiej.
Ludzie wyśmiewający polskość albo wstydzą się swego pochodzenia lub oczekują profitów wynikających ze stania się tzw. "obywatelem europy".
Znacząca jednak większość 38 milionowego Narodu nie ma szans na urzędnicze posadki, studia za granicą na kierunkach europejskich czy nawet dobrą pracę. Na tym zbiurokratyzowanym polu bitwy jakim jest UE tylko narody mające oddanych i sprawnych przedstawicieli (prawdziwych patriotów) mogą odnieść jakieś korzyści kosztem państw mających skorumpowanych i nieudolnych polityków.
Unia Europejska jest nazywana "Europą Ojczyzn", ale politycy nie walczą o interesy Europy, tylko o dobro swojej Ojczyzny.
Już negocjacje z Polską i innymi krajami przed aneksją pokazały, że Niemcy, Francja, Anglia nie zamierzają ustąpić ani na krok. Mocarstwa nadal zaciekle walczą i walczyć będą o swoje.
Sprzeczność interesów pokazał również konflikt w Iraku, dopłaty do rolnictwa to kolejna niwa dyplomatycznej wojny - tym razem pomiędzy Francją a Niemcami.
narodu. Nacjonalizm powinien więc być wciąż podstawą, bodźcem napędowym w działaniach polityków wybranych ze swojego narodu.

Nazwa „faszyzm” wywodzi się od etymologicznie od łacińskiego faces, w języku włoskim przekształconego na fascio, oznaczającego pęk rózg symbolizujących siłę jedności politycznej.
Pojęcie faszyzmu jako ideologii jednoznacznie wskazuje na jej elektyczny, symplicystyczny, mglisty, retoryczny, demagogiczny i propagandowy charakter. Jako ideologia elektyczna powiązany jest z innymi ideologiami: socjalizmem, nacjonalizmem i konserwatyzmem. Ale faszyzm nigdy nie wyczerpywał się we wspomnianych ideologiach; będąc niepowtarzalnym połączeniem wyrwanych z całości ich elementów, stawał się zupełnie czymś innym.

„Faszyzm to przede wszystkim wyolbrzymiony nacjonalizm”- odnotował dość powszechnie akceptowaną tezę jeden z badaczy ideologii. Rzeczywiście, nacjonalizm pozostaje główną i przewodnią ideą faszyzmu, przenikającą i spajającą w ideologiczną całość pozostałe jego idee.
Gdy nacjonalizm liberalny poszukuje jakiegoś porozumienia z tym, międzynarodowe, nacjonalizm faszystowski je odrzuca, szczególnie socjalizm, komunizm.
Filiacje idei faszyzmu z innymi ideologiami są faktem niewygodnym zarówno dla jednoznacznych ocen, jak też owych innych ideologii. Głęboką niechęć socjalistów budziło zawsze określenie niemieckiej wersji faszyzmu mianem narodowego socjalizmu. Bez entuzjazmu stwierdzali związki faszyzmu ze swoimi ideami rzecznicy elitaryzmu, syndykalizmu a nawet populizmu. Bardziej natomiast złożone są filiacje faszyzmu z konserwatyzmem: niektóre nurty konserwatyzmu skłonne były nawet go, aczkolwiek pod pewnymi warunkami, na swoje łono. Trudno byłoby zaś odmówić faszyzmowi związku z ideologiami nacjonalistycznymi, rasistowskimi i populistycznym.

Katolicyzm z greckiego przymiotnik katholikós, 'powszechny' , treść nauczania Kościoła katolickiego, całość przyjętych w nim zasad odnoszących się do wiary, moralności, życia religijnego i funkcjonowania Kościoła, a także sam Kościół katolicki jako społeczność widzialna. Do pojęcia katolicyzmu należy zatem i doktryna, i kształt społeczno-organizacyjny oraz historia Kościoła katolickiego; cechy zewnętrzne społeczności katolickiej to w szczególności: podleganie wiernych w sferze religijnej władzy papieża, biskupa Rzymu i biskupów; istnienie wydzielonego stanu duchownego oraz wielu wspólnot zakonnych i ruchów religijnych; organizacyjny podział na diecezje i parafie; bogata obrzędowość; praktyczne życie kościelne jest regulowane przez prawo kanoniczne. (Sam termin „katolicyzm” jest nowożytny, powstał z przymiotnika przez analogię do słowa „protestantyzm”).
Spotkać można również nazwy „katolicyzm społeczny” oznaczający doktrynę społeczną katolicyzmu. „Katolicyzm socjalny” to nazwa zbyt wąska, aby mogła ogarnąć całą doktrynę społeczną katolicyzmu, ponieważ to, co socjalne jest ledwie drobną cząstką tego, co społeczne.
Doktrynę społeczną katolicyzmu można charakteryzować za pomocą tworzącego ją zespołu idei. Jest to doktryna religijna, niedogmatyczna, integralna, humanitarna i powszechna. Idee społeczne katolicyzmu wysuwane są z fundamentalnych założeń myślowych religii chrześcijańskiej.

Katolicyzm jest doktryną społeczną jest i może być oceniany z punktu widzenia teologicznego, filozoficznego i politologicznego.
Z punktu widzenia teologicznego, doktryna społeczna katolicyzmu posiada warstwę głęboką i warstwę powierzchniową. W swej warstwie głębokiej opiera się na niezmiennych z natury dogmatach wiary chrześcijańskiej, dzięki czemu zawdzięcza swoją trwałość w zmieniającym się ciągle świecie. Natomiast w swej warstwie powierzchniowej, odczytując zmiany dokonujące się ciągle w świecie, poddaje je zmiennej ocenie w świetle dogmatów wiary. Jej idee społeczne są nie tyle rezultatem dążenia do oryginalności, ile reakcją na owe oceny polegającą na pragnieniu uzgadniania idei innych doktryn społecznych i politycznych z dogmatami wiary chrześcijańskiej. Tak więc można zauważyć, że doktryna katolicyzmu w oparciu o własne oceny, krytykuje i odrzuca wszystkie doktryny hołdujące założeniom materializmu, ateizmu i totalitaryzmu.
Z punktu widzenia filozoficznego, doktryna społeczna katolicyzmu najwięcej zawdzięcza myśli Tomasza z Akwinu, zaś we współczesnej jej mutacji – neotomizmowi. Należy jednak mocno zaznaczyć, że cechą współczesnej doktryny społecznej katolicyzmu staje się coraz większa otwartość również na inne nurty filozoficzne zgodne z dogmatami wiary chrześcijańskiej.
Z punktu widzenia politologicznego, doktryna społeczna katolicyzmu, mimo że pretenduje do roli ideologii i programu politycznego, spełnia doniosłą rolę na obu tych polach – ideologicznym i programowym. Zachęca, aby chrześcijanie stojący przed pokusami uległości różnym ideologiom i programom politycznym opierali swoją aktywność społeczną i polityczną na dogmatach wiary i nauczaniu Kościoła. Oznacza to nic innego niż postulat uzgadniania struktury powierzchniowej katolicyzmu z jego strukturą głęboką. Gdy w swych twierdzeniach dotyczących owej struktury głębokiej oficjalna doktryna katolicyzmu jest „pewna siebie, a nawet optymistyczna”, to w owej strukturze powierzchniowej „Kościół jest roztropny i ostrożny”.
Doktryna społeczna katolicyzmu staje przed różnymi wyzwaniami – myślowymi i praktycznymi. Rzucają jej wyzwania nie tylko inne wielkie ideologie i doktryny współczesnego świata, lecz również wewnętrzne rozdarcia w chrześcijaństwie.

Nazwa „islam” pochodzi od arabskiego słowa aslama – poddać się. W odniesieniu do islamu jako religii chodzi o całkowite, zupełne, bezgraniczne poddanie się woli Boga.
Synonimem nazwy „islam” jest nazwa „ muzułmanizm”. Wywodzi się ona od perskiego słowa musliman, pochodzącego z kolei od arabskiego słowa mulim. Oba te słowa oznaczają wyznawcę islamu – muzułmanina.
Drugim synonimem jest nazwa „mahometanizm”, wywiedziona od imienia Mahometa – proroka islamu czy też mahometanizmu. Wiernych islamu czy też mahometanizmu określa się często nazwą „mahometanin”.
W doktrynie islamizmu na szczycie hierarchii idei pozostaje niezmiennie idea Boga. Po niej dopiero można by sytuować następne idee: człowieka, społeczeństwa, gospodarki, państwa, panarabizmu i zmiany.
Między islamem i katolicyzmem, jako wielkimi religiami świata, istnieją liczne podobieństwa ukazywane przez dociekliwych teologów. Natomiast między islamizmem a katolicyzmem, jako współczesnymi doktrynami politycznymi, bardziej widoczne są różnice. Mimo spektakularnej obecności katolicyzmu w środkach masowego przekazu i dużej aktywności papieskiej, oddziałuje on w mniejszym chyba stopniu na świat chrześcijański niż islamizm na świat muzułmański. Ta przewaga islamizmu nad katolicyzmem wynika przede wszystkim z jego charakteru – doskonałego zespolenia w jedność tego, co religijne z tym, co polityczne. Katolicyzm współczesny, jak wiadomo, przystając na rozdzielenie sprawy Kościoła od spraw państwa, utracił w znacznym stopniu te potencjały władcze, które kiedyś posiadał. Gdy katolicyzm współczesny w swej doktrynie społecznej, aż do pontyfikatu Jana Pawła II, wyraźnie przystosował się do świeckiej rzeczywistości, islamizm nigdy nie czynił tego w tak dużym stopniu.

Nazwa „feminizm”, wywiedziona od łacińskiego słowa femina, czyli kobieta, oznacza ruchy, ideologię i doktrynę koncentrującą się wokół równości prawnej, politycznej i społecznej kobiet z mężczyznami. W odróżnieniu od nazw innych ideologii i doktryn, nazwa „feminizm” poddawana analizie etymologicznej niewiele wnosi do treści pojęcia feminizmu.
W literaturze przedmiotu przejawiają się różne nazwy, niekiedy przeciwstawianych sobie, nurtów ideologii feminizmu: feminizm matriarchalny (macierzyński, prorodzinny) – feminizm patriarchalny, feminizm liberalny (indywidualistyczny) – feminizm socjalistyczny (wspólnotowy, komunistyczny, marksistowski), feminizm anarchistyczny (anarchofeminizm) – feminizm legitymistyczny (legalistyczny), feminizm integracyjny – feminizm dezintegracyjny, feminizm umiarkowany – feminizm radykalny, feminizm reformistyczny – feminizm rewolucyjny.
Feminizm liberalny nawiązuje do ideologii liberalizmu, a więc przejawiają się w nim elementy feminizmu indywidualistycznego, legitymistycznego, legalistycznego, dezintegracyjnego, umiarkowanego, reformistycznego. Uchodzi za najbardziej zracjonalizowany, najszerzej akceptowany i jednocześnie najskuteczniejszy nurt ideologii feminizmu. Język liberalizmu zawsze był atrakcyjny dla feminizmu, ponieważ zawiera pojęcia praw natury, umowy społecznej, kontraktu, uprawnień, posiadające silną wymowę skierowaną przeciwko patriarchalizmowi. Ideolodzy feminizmu liberalnego pozostają pod urokiem idei najszerzej pojmowanego wolnego rynku, na którym bez żadnych przeszkód kobiety mogłyby konkurować z mężczyznami.
Feminizm socjalistyczny, rozpatrywany tutaj łącznie z feminizmem marksistowskim, zawiera elementy feminizmu wspólnotowego, komunistycznego, legitymistycznego, legalistycznego, integracyjnego, radykalnego i rewolucyjnego. Większość treści socjalizmu w sensie szerokim nie popada w sprzeczności z feminizmem socjalistycznym. Główna między nimi różnica wynika z klasowego charakteru socjalizmu i niejako płciowego charakteru feminizmu. Socjalizm jest ideologią walki klas, zaś feminizm ma coś w sobie z walki płci. Oczywiście istotne znaczenie dla feminizmu socjalistycznego posiada podział socjalizmu na utopijny i naukowy pretendujący do realizmu.
Feminizm jest ideologią żywą, stale wzbogaconą przez doktrynę i przenoszona na grunt praktyczny. Dotychczas feministki zdołały osiągnąć jedynie niektóre spośród swoich celów. Można przeto oczekiwać, że znaczenie feminizmu będzie utrzymywać się dopóty, dopóki kobiety nie wyzwolą się od wszelkich przejawów ich dyskryminacji.

Nazwa „ekologizm” jest pochodną nazwy „ekologia” utworzonej z dwóch greckich słów: oikos oznaczającego środowisko, dom i logos – nauka.
Ekologizm jest na tyle rozwiniętą ideologią, że posiada własne idee dotyczące wszystkich najważniejszych sfer życia społecznego należących do zainteresowań myśli politycznej. Idee te, tworząc „nowy paradygmat środowiskowy”, wyróżniający się wśród innych ideologii swym globalizmem, ale dotyczącym najbardziej żywotnych spraw każdego pojedynczego człowieka.

Ekologizm jest już rozległym prądem współczesnej myśli o poważnych implikacjach politycznych, w której zaznaczają się zarówno założenia wspólne, jak i odrębne nurty. Do wspólnych założeń wszystkich nurtów ekologizmu należy odwoływanie się do ustaleń nauk ekologicznych podkreślających współzależność całego ekosystemu. Te ustalenia poddawane są w ekologizmie ocenom zaczerpniętym z ekoetyki, która również zdołała już rozszczepić się na różne nurty. Oceny ekoetyki przybierane są w formy prawa ochrony środowiska, uznawanego za jeden z najważniejszych elementów programów politycznych wyrastających z założeń ekologizmu. Dla jaśniejszego obrazu ekologizmu należałoby podjąć próbę uporządkowania jego nurtów w oparciu o następujące kryteria: modelu świata, związku z ideologiami, struktur organizacyjnych, metody zmian, realizmu politycznego i wpływu na człowieka.
Ekologizm pomija w swych rozważaniach charakterystyczny dla średniowiecznej myśli teocentryczny model świata. Krytycznie odnosi się do antropocentrycznego i technocentrycznego modelu świata, wynoszących wartość człowieka i techniki ponad wartość przyrody; traktujących ją egocentrycznie, instrumentalnie, eksploatacyjnie, wyniszczająco. Ekologizm aprobuje jedynie biocentryczne i egocentryczne modele świata, ukazywane w dwóch jego nurtach – biocentrtzmie i ekocentryzmie.
Biocentryzm, jako nurt myśli ekologizmu, upatruje wartości we wszystkim, co zostało obdarzone życiem.
Ekocentryzm, jako nurt ekologizmu, wyraża perspektywę całościową , kosmiczną.


Nazwa „populizm” zawdzięcza swój rodowód łacińskiemu słowu populus, które w języku polskim oznacza „lud”. Duża grupa języków – włoski, angielski, francuski, niemiecki, hiszpański - posiada nazwy oparte na łacińskim słowie populus.
Ze słowem populus związane są inne słowa łacińskie, które mają duże znaczenie dla wyjaśnienia pojęcia populizmu. Wielu znaczeń nabrało słowo popularis – dotyczący ludu, dla ludu, u ludu, ludowy, przychylny ludowi, popularny, demagogoniczny, krajowy, tutejszy, rodak, towarzysz.
Dla przybliżenia pojęcia populizmu, jako wyodrębnionej formy myśli politycznej, służy również systematyzacja głównych jego nurtów. O jednolitym populizmie, dotyczącym ruchów i myśli politycznej, można mówić jedynie w ujęciu modelowym. W ujęciu realistycznym znajdujemy wiele ruchów populistycznych i wiele nurtów myśli populistycznej, uwarunkowanych lokalnymi czynnikami historycznymi, kulturowymi i politycznymi.
Według kryterium czasu rysuje się podział populizmu na nurt historyczny (klasyczny) i nurt współczesny. Do populizmu współczesnego należą przejawy populizmu ukształtowane w Ameryce Łacińskiej, krajach postkolonialnych, krajach komunistycznych i krajach postkomunistycznych. Nurty populizmu historycznego, albo klasycznego, zrodziły się przed początkami XX stulecia, głównie w Rosji i Stanach Zjednoczonych.
Źródło inspiracji dla narodzin i rozwoju populizmu stanowi kryterium jego podziału na nurt populizmu ogólnego i nurtu populizmu oddolnego. Pierwszy polega na sterowaniu jego losami przez rządzących. Drugi natomiast rodzi się i rozwija niejako spontanicznie wśród rządzących. W pierwszym władza populistyczna poszukuje oparcia w ludzie, w drugim lud upatruje populistycznej władzy.
Siła społeczna, na której opiera się populizm, to kryterium dla rozróżnienia nurtów populizmu: chłopskiego, robotniczego, chłopsko-robotniczego, albo robotniczo-chłopskiego i lumpenproletariackiego.
Z uwagi na przyjmowane lub postulowane formy organizacyjne populizmu rozważa się następujące jego nurty: partyjny, syndykalistyczny albo związków zawodowych, spontanicznych ruchów ludowych.
Kryterium treści żądań populistycznych pozwala mówić o nurcie populizmu politycznego – skoncentrowanego wokół autorytarnego albo demokratycznego reżimu państwowego i nurcie populizmu społecznego – zajętego przede wszystkim sprawami dobrobytu ekonomicznego.
Drogi zmian populistycznych prowadzą do rozróżniania nurtów populizmu rewolucyjnego, populizmu reformistycznego i populizmu reakcyjnego. Drogi te wskazują jednocześnie na stopień radykalizmu populistycznego jako kryterium dla rozpatrywania nurtu populizmu radykalnego, nurtu populizmu umiarkowanego i nurtu populizmu reakcyjnego.
Związki populizmu z innymi doktrynami politycznymi stanowią szczególnie ważne kryterium określenia nurtów populizmu. Z uwagi na swoją elastyczną, niejednorodną wewnętrznie istotę, populizm może sięgać po idee zawarte we wszystkich innych doktrynach politycznych, o ile odpowiada to jego celom. Najwyraźniej jednak zaznaczyły się związki populizmu z liberalizmem – konserwatyzmem, socjalizmem, komunizmem, nacjonalizmem i faszyzmem. W oparciu o te związki poddawane są analizom nurty populizmu – liberalistycznego, konserwatywnego, socjalistycznego, komunistycznego, nacjonalistycznego i faszystowskiego.
Sceptyczni badacze twierdzą, że nazwa „populizm” jest używana do opisu tak wielu różnych fenomenów społecznych i politycznych, że traci przez to sens dla czegokolwiek. Przegląd ogólny najważniejszych przejawów myśli populizmu przeczy jednak takiemu sceptyzmowi. Analiza określonej mutacji populizmu prowadzi nie tylko do ścisłego osadzenia jej w realiach czasu i miejsca, ale i ukazywania spełnianych przez nie funkcji.