Satyra - krótkie omówienie gatunku oraz satyr: "Do króla", "Pijaństwo", "Świat zepsuty" Krasickiego i "Chudy literat" Naruszewicza

Satyra – utwór z pogranicza gatunku literackiego wyrażający krytyczny stosunek autora do różnych zjawisk, np. wad ludzkich, obyczajów i stosunków społecznych, postaw światopoglądowych itp. Satyra nie proponuje pozytywnych wzorców, poprzestając na negacji i ośmieszaniu. Głównym narzędziem satyry jest komizm, a także karykatura i groteska. Tendencje satyryczne pojawiły się w literaturze starogreckiej, m.in. w komedii staroattyckiej i satyrze menippejskiej. Satyra ukształtowała się ostatecznie w literaturze starożytnego Rzymu w postaci pisanych heksametrem pouczających gawęd bądź napastliwych monologów, dialogów i in. form narracyjnych, m.in. w twórczości Lucjusza, Warrona, Horacego, Juwenalisa.
Formy owe przetrwały do XVIII w. i przeżyły kolejny rozkwit w klasycyzmie, np. w dziełach: N. Boileau, A. Pope'a, I. Krasickiego, A. Naruszewicza.
Dwa typy satyry:
 Konkretna (na jakieś wydarzenie, grupę osób). Dzieli się na PAMFLET (ostra satyra na grupę społeczeństwa - tematyka pamfletu: społeczna, obyczajowa, polityczna) i PASZKWIL( satyra na konkretną osobę).
 Uniwersalna (ośmiesza stałe, niezmienne przywary natury ludzkiej)

Środki wyrazu satyry:
IRONIA – słowna i sytuacyjna, ukryta kpina w formie pozornego uznania
PARODIA – naśladownictwo mające na celu ośmieszenie wzorca
SARKAZM – zjadliwa ironia
GROTESKA – wybrane cechy, przerysowanie świata, osoby, karykatura

„CHUDY LITERAT” – A. Naruszewicz
- pamflet na pseudowykształconą szlachtę, o bardzo wąskich horyzontach, dumną ze swojego sarmackiego rodowodu, nie znającą narodowej kultury i literatury, prymitywnej
- bohater tytułowy – literat – chudy, ubogi, głodny
- Naruszewicz porusza problem czytelnictwa w kraju, atakuje duchowy i intelektualny prymitywizm szlachty
- Ludzi nie interesuje historia, otaczający ich świat, nie wszyscy potrafią czytać
- Szlachta zainteresowana jest wyłącznie legendami, przysłowiami, przepisami kulinarnymi, datami świąt, imienin.

„DO KRÓLA” – I. Krasicki
- adresat – król Stanisław Poniatowski
- Krasicki (w imieniu szlachty) zarzuca królowi młody wiek, polskie pochodzenie, zamiłowanie do kultury, poszanowanie dla ludzi kultury, zbytnią dobroć i pobłażliwość oraz fakt, że jest on szlachcicem, królem elekcyjnym i nie wzbudza szacunku
- utwór krytykuje polskich magnatów i szlachtę, którzy niechętni byli planom reform, nie na rękę było im umocnienie władzy centralnej, bo to zaszkodziłoby tylko ich przywilejom
- poeta ośmiesza głupotę szlachty, wyraźnie wskazuje brak zainteresowania się losami kraju z jej strony
- PANEGIRYK – uroczysty utwór wysławiający daną osobę zwykle w tonie pochlebstwa lub przesadnego zachwytu, TU: ukazanie zalet króla, jako wad
- „Do króla” jest ostrym atakiem na polską bezmyślność, pychę i manię wyższości (nieposzanowanie króla, wywodzącego się ze szlachty)

„PIJAŃSTWO” – I. Krasicki
- rozmowa dwóch szlachciców na temat zgubnych skutków nadużywania alkoholu
- pretekstów do opróżnienia kieliszka jest wiele: proszone obiady, wypicie „dla zdrowia”, imieniny żony
- według szlachcica, którego od alkoholu boli głowa, pijaństwo to nałóg, jest zgubny w skutkach, niszczy pamięć i marnuje zdrowie, rujnuje rodzinę
- drugi szlachcic potwierdza to długą tyradą, po której jego rozmówca stwierdza „ napiję się wódki”
- jest to satyra na pijaka, który wbrew zdrowemu rozsądkowi nadużywa trunków
- postać racjonalisty – moralisty pozbawiona jest dynamiki i werwy – jego długi i nudny wykład nie przynosi skutku

„ŚWIAT ZEPSUTY” – I. Krasicki
- podmiot liryczny poszukuje we współczesnym mu świecie wartości, które niegdyś stanowiły o świetności Polski
- powołanie się na tradycję, tworzoną przez przodków dzisiejszej zdemoralizowanej i zepsutej młodzieży
- narzekanie na świat, w którym dominują kłamstwa, przekupstwa, bezbożność bezbożność rozpusta; dzieci nie szanują rodziców, młodzież nie interesuje się sprawami kraju
- w opisanym świecie nie istnieje prawdziwa przyjaźń

Satyry Krasickiego pełniły funkcję dydaktyczną. Wymierzone były przeciwko ciemnocie, zacofaniu, konserwatyzmowi, fatalnym zwyczajom. Propagowały zdrowy rozsądek, nawoływały do poprawy i refleksji.