Zbiorniki sztuczne i kanały w Polsce

Woda jest bardzo ważnym składnikiem krajobrazu. Bez wody nie ma życia. Pomimo tego, że woda jest prawie wszędzie, na jednego mieszkańca przypada w Polsce tylko 60 m3 wody zgromadzonej w zbiornikach zaporowych. Polska jest krajem ubogim w wodę, dlatego musimy ja oszczędzać. Jednymi z takich sposobów oszczędzania jest budowa sztucznych zbiorników i kanałów.

Najpierw zajmę się sztucznymi zbiornikami wodnymi w Polsce. Większość sztucznych jezior Polski znajduje się na rzekach sudeckich, karpackich i rzekach pojezierzy. Najstarsze z nich zostały wybudowane na przełomie XIX i XX w. (np. Mylof na Brdzie w 1897roku, Pilchowice na Bobrze w 1912 roku). Po II wojnie światowej uruchomiono już tylko 20 dużych zbiorników retencyjnych.

NAJWIĘKSZE SZTUCZNE ZBIORNIKI WODNE W POLSCE

Budowa sztucznych zbiorników wodnych w Polsce jest trochę utrudniona. Większość naszych rzek ma charakter nizinny, co nie sprzyja budowie. Jest to możliwe tylko na obszarach górskich i w pasie pojezierzy. Według zapowiedzi u nas możnaby jeszcze zbudować ok. 300 sztucznych zbiorników różnej wielkości. Zbiorniki zaporowe buduje się najczęściej w dolinach rzek lub potoków. Tworzone są dla określonych celów gospodarczych, np. energetycznych ( poruszanie turbin elektrowni), gromadzenia wody pitnej lub przeciwdziałania powodziom. Funkcje te mogą być łączone, a zbiorniki lub jeziora zaporowe mogą być wykorzystywane przez żeglugę oraz do celów turystycznych, rekreacyjnych i rybackich.
W Polsce znajduje się 150 dużych i średnich zbiorników. Połowę z nich stanowią zbiorniki większe. Łączna ich pojemność wynosi ok. 3,5 km³, czyli ok. 5% objętości wody średnio rocznie odpływającej z terenu Polski.

Większość zbiorników zaporowych to zbiorniki młode. Ponad połowa nie przekracza 25 lat. Grupują się one głównie w rejonach podgórskich lub górskich oraz w pasie pojezierzy. Niewiele zbiorników występuje na obszarach nizinnych.

Zbiorniki zaporowe można scharakteryzować podając ich pojemność, powierzchnię zbiornika i powierzchnię zlewni, wysokość podpiętrzenia, długość, szerokość i głębokość oraz szybkość wymiany wody.

W 1958 roku Starmach wprowadził podział zbiorników na przepływowe - reolimniczne i mało przepływowe - limniczne. Ten podział zbiorników zaporowych dotyczy zbiorników w rejonach górskich i podgórskich jak i nizinnych. Często podział zbiorników, dokonywany jest na podstawie ich użytkowania, np. zbiorniki wodociągowe, energetyczne i przeciwpowodziowe. Do tych przeciwpowodziowych należą też zbiorniki suche, których jedynym celem jest zatrzymanie fali powodziowej.

W Polsce występują wyłącznie zbiorniki o małych wahaniach poziomu wody, niewielkich i dość dużych. Zbiorniki zaporowe podzielono na górskie, przejściowe i nizinne, biorąc pod uwagę ich lokalizację i charakter. Zbiorniki typu górskiego są odpowiednikiem górskich jezior naturalnych. Zarówno one jak i zbiorniki przejściowe charakteryzują się spadkiem brzegów, dość szybkim prądem, są zwykle chłodne lub umiarkowanie chłodne, niewielkie, a jeśli o większej powierzchni - to głębokie.

Zbiorniki nizinne są o niższych, łagodnie opadających brzegach i słabym prądzie wody. Są one zwykle umiarkowanie ciepłe lub ciepłe. Przykładami mogą być: Turawa, Kozłowa Góra, Włocławek czy Jeziorsko.

Jednym z celów budowy zbiorników zaporowych jest zapobieganie powodziom i zatrzymanie nadmiaru wód. Ma to szczególne znaczenie w rejonach górskich i podgórskich Polski, gdyż strome zbocza i duże spadki dopływów potęgują spływ wód opadowych. W tych rejonach występują najczęstsze powodzie.

Zbiorniki zaporowe wykorzystuje do celów konsumpcyjnych, przemysłowych i rolniczych.

Przegradzając rzekę zaporą w miejscu dużego spadku uzyskuje się spiętrzenie wody, a tym samym możliwość wykorzystania dla celów energetycznych.

Zbiorniki zaporowe mają duży wpływ dla gospodarki rybackiej i na zmianę krajobrazu. Mogą mieć znaczenie dla ptaków wodnych szczególnie w okresie wędrówek. W Polsce pilne jest uruchomienie badań oceniających efekty funkcjonowania zbiorników zaporowych tak, aby można było prawidłowo nimi gospodarować. Szczególnie wyraźny wpływ mają zbiorniki zaporowe na świat zwierzęcy ryb: umożliwiają niektórym gatunkom wędrownym wędrówki rozrodcze, podczas gdy budowane przepławki nie zawsze spełniają swoją rolę, w szczególności tam, gdzie są elektrownie wodne.

Nie można jednak powiedzieć, że budowa zapór ma tylko pozytywne tego skutki.

Przegrodzenie rzeki zaporą lub inną budowlą piętrzącą oraz utworzenie jeziora zaporowego pociąga za sobą też negatywne skutki w układzie warunków naturalnych. Niekorzystnymi zjawiskami, wywołanymi spiętrzeniem rzeki oraz utworzeniem jeziora zaporowego, są:
· Podniesienie się zwierciadła wód gruntowych
· Wywieranie wyraźnego wpływu na klimat miejscowy
· Zakrzewianie się roślinności wodnej i bagiennej, która zarasta strefy brzegowe, gdzie zachodzą okresowe wahania poziomu wody i następuje odsłanianie dna
· Zatopienie „dolin rzeki”, co powoduje wyłączenie upraw z użytkownika rolniczego
· Konieczność przesiedlenia ludności, która zamieszkiwała tereny doliny zamienionej w jezioro
· Utrata zabytków architektonicznych i historycznych

W tej chwili może opisze kilka sztucznych zbiorników wodnych w Polsce:
· Zbiornik Łącki wybudowano w 1986 roku w środkowym biegu Pszczynki, pomiędzy czterema miejscowościami: Łąką, Porębą, Brzeźcami i Wisłą Wielką.
Do głównych zadań tego zbiornika należą: wyrównywanie przepływów w Pszczynce, współpraca ze zbiornikiem wody pitnej w Goczałkowicach oraz tworzenie warunków do rekreacji i wypoczynku. W pobliżu miasta Pszczynki znajdują się dwa sztuczne zbiorniki wodne:Jezioro Goczałkowskie i ten właśnie Zbiornik Łącki.
· Jezioro Goczałkowickie - sztuczny zbiornik wodny utworzony na Wiśle w 1955 roku - jest jednym z największych tego typu akwenów wodnych w Polsce. Stanowi on nadal źródło zaopatrzenia w wodę dla całego regionu Górnego Śląska.

Ze względu na swoje położenie oraz ogrom tafli wodnej niewątpliwie akwen ten byłby doskonały do uprawiania żeglarstwa oraz innych sportów wodnych. Władze gminy czynią starania o uzyskanie zgody na to, by na jeziorze Goczałkowickim ponownie mogły się pojawić „białe żagle”.

W pobliżu jeziora leży znane uzdrowisko Goczałkowice-Zdrój, które powstało w 1856 r. Tutejsze sanatorium korzysta z bogatych złóż borowiny i solanki, pomocnych m. in. w leczeniu schorzeń reumatycznych, chorób narządów ruchu i układu oddechowego.

Teraz omówię trochę kanały. Słownikowa definicja wyjaśnia nam, że sa to sztuczne na powierzchni ziemi lub czasem pod powierzchnią, umożliwiające żeglugę lub przepływ wody.

Zależnie od przeznaczenia rozróżnia się kilka typów kanałów:
· Kanały żeglowne są to inaczej sztuczne drogi wodne umożliwiające transport wodny. Kanały żeglowne morskie łączą morza i oceany lub odchodzą w głąb lądu. Mogą być otwarte albo zamknięte. Kanały żeglowne śródlądowe umożliwiają żeglugę statkom śródlądowym:
a) Tranzytowe — łączą kilka dorzeczy (np. system kanałów łączących Odrę, Łabę, Wezerę i Ren)
b) Wododziałowe — łączą dorzecza 2 rzek (np. Kanał Bydgoski)
c) Lateralne— łączą 2 punkty tej samej rzeki w celu ominięcia zakoli lub biegną równolegle do brzegu jeziora w celu uniezależnienia transportu od falowania wiatrowego
d) Odgałęźne — łączą drogę wodną z ośrodkiem przem. (np. Kanał Gliwicki)
· Kanały melioracyjne są często w postaci szerokiego rowu doprowadzającego wodę do terenów nawadnianych, rozprowadzające wodę po nawadnianym terenie, odprowadzające nadmiar wody z terenów zabagnionych lub depresji
· Kanały przerzutowe — przerzucają wodę z terenów o nadmiarze wody na tereny, na których występuje jej deficyt
· Kanały energetyczne doprowadzają wodę od ujęcia do turbin elektrowni wodnej (kanały derywacyjne) lub doprowadzają i odprowadzają wodę w otwartych systemach chłodzenia elektrowni cieplnych
· Kanały ściekowe (odkryte lub zakryte) zbierają ścieki i odprowadzają je do oczyszczalni lub do rzek

W Polsce pierwsze kanały zbudowano w XVIII w. (Kanał Ogińskiego, Królewski, Bydgoski).

Wcześniej już wspomniałam o Kanale Bydgoskim. Jest on zapewne znany w Całej Polsce. Kanał Bydgoski jest kanałem żeglownym w województwie kujawsko-pomorskim. Znajduje się w Kotlinie Toruńskiej (wsch. część Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej) i łączy dorzecze Wisły (poprzez Brdę) i Odry (poprzez Noteć). Kanał ten ma długość 24,7 kilometra i ma 6 śluz. Dostępny jest dla statków o nośności do 400 ton. W roku 1774 oddany został do użytku państwowego. Odegrał on bardzo ważną rolę w transporcie drewna i przyczynił się w XIX w. do szybkiego rozwoju Bydgoszczy.

Innym na pewno również znanym jest Kanał Augustowski. Jest to również kanał żeglowny znajdujący się w województwie podlaskim i na Białorusi, na Równinie Augustowskiej i w Kotlinie Biebrzańskiej. Łączy dorzecza Wisły i Niemna przez malownicze jeziora (m.in.: Necko, Białe, Studzieniczne) oraz uregulowane koryto rzeki Czarna Hańcza. Jest on o wiele dłuższy niż Kanał Bydgoski i osiąga długość 102 kilometrów, z czego 80 km znajduję się u nas, w Polsce. Zawiera 18 śluz, z czego 14 w Polsce. Wschodnia jego część leży w granicach Białorusi, ale niestety jest nieczynna od 1992 roku. Polski odcinek dostępny jest dla statków o nośności do 100 ton. Współcześnie wykorzystywany jest w turystyce, w niewielkim stopniu do spławu drewna. Zbudowany w latach 1824–39 według projektu I. Prądzyńskiego. Obecnie stanowi zabytek techniki.

Następnym kanałem jest Kanał Notecki, który również jest kanałem żeglownym w woj. kujawsko-pomorskim, w Kotlinie Toruńskiej (część Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej). Łączy Kanał Bydgoski z jeziorem Gopło. Długość całego systemu tego kanału to 114,6 kilometrów. Dostępny jest dla statków do 150 ton, ale na niektórych odcinkach nawet do 300 ton. Oddany do użytku został w 1892 roku. Kanał Notecki zaopatruje w wodę Kanał Bydgoski.